Procyon
Procyon (α CMi, α Canis Minoris, Alfa Canis Minoris), Küçük Köpek takımyıldızı'nın en parlak yıldızıdır. 0,34 kadir görünen parlaklığıyla[2] gece gökyüzünün en parlak sekizinci yıldızıdır. Çıplak gözle bakıldığında tek bir yıldız gibi görünür fakat aslında ikili yıldız sistemidir. Procyon A olarak adlandırılan birincil bileşen, sarı-beyaz bir F-tipi ana kol yıldızıdır. Procyon B olarak adlandırılan ikincil bileşen ise, tayf sınıfı DQZ[3] olan soluk bir beyaz cücedir. Parlaklığının nedeni Güneş'e olan göreceli yakınlığından değil, kendi içsel aydınlatma gücünden kaynaklanmaktadır. ESA'nın Hipparcos uydusuyla yapılan ölçümlerde, yıldızın uzaklığı 11,4 ışık yılı olarak hesaplanmıştır ve bu da Procyon'u en yakın komşu yıldızlardan birisi yapmaktadır.
 Procyon'un konumu | |
| Gözlem verisi Dönem J2000.0 Ekinoks J2000.0 | |
|---|---|
| Takımyıldız | Küçük Köpek |
| Galaktik enlem (b) | 13,02207808[1]° |
| Galaktik boylam (l) | 213,70072321[1]° |
| Sağ açıklık (α) | 07sa 39d 18,11950s[2] |
| Dik açıklık (δ) | +05° 13′ 29,9552″[2] |
| Görünür büyüklük (V) | A: 0,34[2] B: 10,7 |
| Görünür büyüklük (B) | A: 0,74[2] |
| Görünür büyüklük (J) | A: -0,498[2] |
| Sınıflandırma | |
| Tayfsal sınıf | A: F5IV-V[2] |
| U−B renk ölçeği | 0,02[4] |
| B−V renk ölçeği | 0,42[4] |
| R−I renk ölçeği | 0,23[4] |
| Değişen yıldız tipi | şüpheli[5] |
| Tayfsal sınıf | B: DQZ[3] |
| Astrometri | |
| Dikey hız () | -3,2 ± 0,9[2] km/s |
| Özdevinim (μ) | RA: -716,57 ± 0,88[6] mys/y Dec.: -1.034,58 ± 0,38[6] mys/y |
| Iraklık açısı (π) | 285,93 ± 0,88[6] mys |
| Uzaklık | 11,4[6] Iy |
| Mutlak büyüklük (V) | A: 2,65 B: 13,04 |
| Özellikler | |
| Kütle (m) | A: 1,42 ± 0,04[7] B: 0,602 ± 0,015[3] M☉ |
| Yarıçap (r) | A: 2,048 ± 0,025[7] B: 0,01234 ± 0,00032[3] R☉ |
| Aydınlatma gücü | A: 6,93[7] B: 0,00055 L⊙ |
| Yüzey kütle çekimi (log g) | A: 3,96[7] B: 8,0[3] cgs |
| Sıcaklık | A: 6.530 ± 50[7] B: 7.740 ± 50[3] K |
| Metallik [Fe/H] | A: -0,05 ± 0,03[7] |
| Dönüş süresi | A: 23[8] gün |
| Dönüş hızı () | A: 3,16 ± 0,50[7] km/s |
| Yaş | A: 3[3] milyar |
| Yörünge | |
| Yoldaş yıldız | Procyon B |
| Yörünge süresi (P) | 40,82 y |
| Yarı büyük eksen (a) | 4,3" |
| Dışmerkezlik (e) | 0,407 |
| Yörünge eğikliği (i) | 31,1° |
| Yükseliş düğüm boylamı (Ω) | 97,3° |
| Enberi dönemi (T) | 1967,97 |
| Enberi açısı (ω) (ikincil) | 92,2° |
| Katalog belirtmeleri | |
Elgomaisa • Algomeysa • Antecanis • α Canis Minoris • 10 Canis Minoris • GCTP 1805.00 • HR 2943 • BD+05°1739 • HD 61421 • LHS 233 • GJ 280 • HIP 37279 • SAO 115756 | |
Gözlem bilgisi
değiştir
Yüksek parlaklığıyla küçük bir takımyıldız olan Küçük Köpek'in merkezinde kolayca tespit edilebilir. Betelgeuse'nin 26° doğusunda ve Sirius'un da yaklaşık olarak 26° kuzey-doğusunda yer alır. Bu üç yıldız neredeyse kusursuz bir eşkenar üçgen oluştururlar. Bu eşkenar üçgen, kış aylarındaki gözlemlerde çok yararlı olduğundan Kış Üçgeni olarak da bilinir.
+5° 13' Dik açıklıki ile kuzey yarımkürede yer alan bir yıldızdır ancak göksel ekvatora yakın olduğundan Dünya'nın hemen hemen her yerinden gözlemlenebilir. Ocak ve Mayıs ayları arasında Samanyolu'nun hemen doğusunda zorlanmadan görülebilmektedir.
Sistem
değiştirProcyon sistemi iki bileşenden oluşmaktadır. Ana bileşen Procyon A, tayf sınıfı F5IV–V olan beyaz bir anakol yıldızıdır. Yıldızın etkin yüzey sıcaklığı 6.530 K[7]'dır ve beyaz renginin sebebidir. Güneş'ten 1,4 kat daha fazla kütleye, iki kat fazla yarıçapa ve 6,9 kat daha fazla aydınlatma gücüne sahiptir.[7][9]
Procyon B, Sirius B'den sonra Dünya'ya en yakın beyaz cüce yıldızdır. Birincil bileşenle arasındaki belirgin büyüklük farkı ve küçük açısal uzaklığı nedeniyle gözlemlenmesi Sirius B'den daha zordur. İki bileşen arasındaki açısal uzaklık, ortalama 15 AU ile Uranüs ve Güneş arasındaki mesafeden biraz daha azdır.[10] 0,6 kütlesi ile Sirius B'den daha az kütleye sahiptir.[3] 7.740 K yüzey sıcaklığına sahip olan Procyon B, Sirius B'den daha soğuktur ve bu da daha az kütleye sahip olmasının ve daha yaşlı olmasının kanıtı gibidir.
Etimoloji ve kültürel önemi
değiştirGeleneksel adı Grekçe προκύον (prokyon), "köpekten önce" anlamına gelir. Dünya'nın dönüşü nedeniyle gökyüzünde "Köpek Yıldızı" Sirius'dan önce doğduğu için bu isim verilmiştir. Yunan mitolojisinde Procyon, Icarius'un kızı Erigone'nin sadık köpeği "Maera" ile bağlantılıdır.[11]
Bu iki köpek yıldızı da eski literatürde yer alır, Babil ve Mısırlılar tarafından büyük saygı duyulurdu. Babil mitolojisinde Procyon, "Marangoz Nangar" olarak bilinirdi.[12]
Romalılar bu yıldızı Yunanca isminden Latince'ye çevirisi olan Antecanis olarak biliyorlardı. Arapça kökenli olan isimleriyse El Şira ve El Gumeysa'dır. Orta Çağ Batı Avrupası ve İngiltere'de kullanılan usturlablarda Algomeiza/Algomeyza olarak belirtilmiştir.[13] El Şira Arapça الشعرى الشامية es-şira es-şamiyahtan türetilmiştir ve "Şam'lı yakıcı yıldız" anlamındadır. El Gumeysa ise Arapça الغميصاء "gözü yaşlı kadın" anlamındadır, aynı zamanda Türkçeye Rümeysa olarak geçmiştir. Procyon'un modern Arapçadaki adı ise غموص gümüş'tür. Procyon, Uluğ Bey'in kataloğunda El Şamiya olarak geçmektedir.
Kaynakça
değiştir- ^ a b "Extended Hipparcos Compilation (XHIP) (Anderson, 2012)". 6 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Ekim 2013.
- ^ a b c d e f g h "NAME PROCYON AB -- Spectroscopic binary SIMBAD". 14 Ekim 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Ekim 2013.
- ^ a b c d e f g h Provencal, J. L.; Shipman, H. L.; Koester, Detlev; Wesemael, F.; Bergeron, P. (2002), "Procyon B: Outside the Iron Box", The Astrophysical Journal, 568 (1), ss. 324-334, Bibcode:2002ApJ...568..324P, doi:10.1086/338769
- ^ a b c "VizieR Bright Star Catalogue, 5th Revised Ed. (Hoffleit+, 1991)". 14 Ekim 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Ekim 2013.
- ^ "alcyone.de - Combined General Catalogue of Variable Stars (suspected variables) (Kholopov+ 1998)". 15 Ocak 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Ekim 2013.
- ^ a b c d "Ashland Astronomy Studio - Procyon (HIP 37279)". 6 Eylül 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Ekim 2013.
- ^ a b c d e f g h i Kervella, P.; Thévenin, F.; Morel, P.; Berthomieu, G.; Bordé, P.; Provost, J. (Ocak 2004), "The diameter and evolutionary state of Procyon A. Multi-technique modeling using asteroseismic and interferometric constraints", Astronomy and Astrophysics, 413 (1), ss. 251-256, arXiv:astro-ph/0309148 $2, Bibcode:2004A&A...413..251K, doi:10.1051/0004-6361:20031527
- ^ Koncewicz, R.; Jordan, C. (Ocak 2007), "OI line emission in cool stars: calculations using partial redistribution", Monthly Notices of the Royal Astronomical Society, 374 (1), ss. 220-231, Bibcode:2007MNRAS.374..220K, doi:10.1111/j.1365-2966.2006.11130.x
- ^ Gatewood, G.; Han, I. (Şubat 2006), "An Astrometric Study of Procyon", Astronomical Journal, 131 (2), ss. 1015-1021, Bibcode:2006AJ....131.1015G, doi:10.1086/498894
- ^ Kaler, James B., "Procyon", Stars, University of Illinois, 13 Aralık 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 23 Kasım 2011
- ^ Wendy Doniger, (Ed.) (1999), "Erigone", Merriam-Webster's encyclopedia of world religions, Merriam-Webster, s. 333, ISBN 0-87779-044-2
- ^ Kelley, David H.; Milone, Eugene F.; Aveni, A.F. (2011). Exploring Ancient Skies: A Survey of Ancient and Cultural Astronomy. New York, New York: Springer. s. 217. ISBN 144197623X.
- ^ Gingerich, O. (1987). "Zoomorphic Astrolabes and the Introduction of Arabic Star Names into Europe". Annals of the New York Academy of Sciences. Cilt 500. ss. 89-104. Bibcode:1987NYASA.500...89G. doi:10.1111/j.1749-6632.1987.tb37197.x.