Proterozoyik
Proterozoyik (IPA /ˌproʊtərəˈzoʊɪk, prɒt-, -əroʊ-, -trə-, -troʊ-/),[2][3][4] günümüzden 2500 milyon yıl öncesinden 538,8 milyon yıl öncesine kadarlık süreyi kapsayan bir jeolojik üst zamandır.[5] Prekambriyen "süper üst zamanının" en son bölümüdür. Yerkürenin jeolojik zaman ölçeğinin en uzun üst zamanıdır ve (en eskiden en yeniye doğru) Paleoproterozoyik, Mezoproterozoyik ve Neoproterozoyik olarak üç jeolojik zamana bölünmüştür.[6]
| Proterozoyik | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|
2500 ± 0,2 - 538,8 myö | ||||||
 Soldan sağa: Dört ana Proterozoyik olayı: Büyük Oksidasyon Olayı ve hemen sonrasında gerçekleşen Huronian buzullaşması; Kırmızı algler gibi ilk ökaryotların ortaya çıkışı; Kriyojeniyen Dönemi'nde gerçekleşen Kartopu Dünya olayı; Ediyakaran biyotası[1] | ||||||
| Kronoloji | ||||||
| ||||||
| Etimoloji | ||||||
| Kullanım bilgisi | ||||||
| Gök cismi | Dünya | |||||
| Bölgesel kullanım | Küresel (ICS) | |||||
| Kullanılan zaman çizelgesi | ICS Zaman Çizelgesi | |||||
| Tanım | ||||||
| Kronolojik birim | Üst zaman | |||||
| Stratigrafik birim | Eonotem | |||||
| Zaman aralığının resmîyeti | Resmî | |||||
| Alt sınırını belirleyen | Kronometrik olarak belirlenmiştir | |||||
| Alt sınır KSKN | Yok | |||||
| KSKN onayı | Yok | |||||
| Üst sınırını belirleyen | İknofosil Treptichnus pedum'un ortaya çıkışı | |||||
| Üst sınır KSKN | Fortune Head kesiti, Newfoundland, Kanada 47°04′34″N 55°49′52″W / 47.0762°K 55.8310°B | |||||
| KSKN onayı | 1992 | |||||
| Atmosfer ve iklim verileri | ||||||
Proterozoyik, Dünya atmosferinde oksijenin ilk kez ortaya çıkışından, Dünya üzerinde kompleks yaşamın (trilobitler veya korallar gibi) çoğalmasından hemen öncesine kadar geçen zamanı kapsar. Proterozoyik adı, tamamen Grekçe kökenli iki sözcüğün birleşiminden oluşur: Protero- "eski, daha önceki" ve -zoyik eki de "yaşamın" anlamına gelir.[7]
Paleoproterozoyik sırasında oksijenli bir atmosferin oluşumu; ökaryotların evrimi; Geç Neoproterozoyik Zaman'daki Kriyojeniyen Dönemi'nde Kartopu Dünya'ya sebep olan birkaç buzullaşma ve bol miktarda yumuşak gövdeli, çok hücreli canlıların evrimi ile karakterize edilen ve Dünya'daki yaşamın ilk bariz fosil kanıtını sağlayan Ediyakaran Dönemi (635-538.8 myö) bu üst zamanın iyi tanımlanmış olaylarıdır.
Proterozoyik kayıtlar
değiştirProterozoyik Üst Zaman'ın jeolojik kaydı, bir öncesinde gelen Arkeen Üst Zaman'dan daha eksiksizdir. Arkeen'ın derin su birikintilerinin aksine, Proterozoyik, geniş ve sığ epikontinental denizlerde saklı birçok tabakaya sahiptir. Ayrıca bu kayaçların birçoğu Arkeen kayaçlarından daha az başkalaşıma uğramış ve birçoğu değişmemiştir.[8]:315 Bu kayaçlar üzerinde yapılan araştırmalar, geç Arkeen Üst Zaman'da başlamış olan devasa kıtasal yığılmanın, Proterozoyik'te de sürdüğünü göstermiştir. Proterozoyik'te aynı zamanda ilk kesin süperkıta döngüleri ve modern dağ oluşum faaliyetleri (orojenez) vardı.[8]:315–18, 329–32
Bilinen ilk buzullaşmaların Proterozoyik sırasında meydana geldiğine dair kanıtlar bulunmaktadır. İlki, Proterozoyik'in başlangıcından kısa bir süre sonra başladı. Proterozoyik'in son alt bölümü olan Neoproterozoyik'te en az dört kez buzullaşma olduğuna dair kanıtlar vardır ve bunlar tahminen Sturtiyen ve Marinoan buzullaşmalarının meydana getirdiği varsayımsal Kartopu Dünya ile doruk noktasına ulaştı.[8]:320–1, 325
Ayrıca bakınız
değiştirKaynakça
değiştir- ^ Smithsonian National Museum 12 Nisan 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. flickr.
- ^ "Proterozoic – definition of Proterozoic in English from the Oxford dictionary". OxfordDictionaries.com. 24 Temmuz 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ocak 2016.
- ^ "Proterozoic". Merriam-Webster Dictionary.
- ^ "Proterozoic". Dictionary.com Unabridged. Random House.
- ^ "Stratigraphic Chart 2022" (PDF). International Stratigraphic Commission. February 2022. 21 Şubat 2022 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Nisan 2022.
- ^ Speer, Brian. "The Proterozoic Eon". University of California Museum of Paleontology. 12 Şubat 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ "Proterozoic, adj. and n". OED Online. Oxford University Press. June 2021. 25 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Haziran 2021.
- ^ a b c Stanley, Steven M. (1999). Earth System History. New York: W.H. Freeman and Company. ISBN 978-0-7167-2882-5.
Dış bağlantılar
değiştir
- Palaeos.com: Proterozoic eon
- Proterozoic (chronostratigraphy scale) 18 Ağustos 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.