QoS (port önceliği)

Ağ İletişimi Hizmet Kalitesi (İngilizce Quality of Service, kısaca QoS), Ağ üzerindeki uygulamaları önceliklendirerek zaman kaybını azaltmayı hedefleyen bir ağ servisi. Bir ağ bağlantısı üzerinden çalışan bir trafik veya program türüne öncelik veren çeşitli tekniklere karşılık gelir. Aynı ağ altyapısı ile çalışan çeşitli uygulamalarda network cihazlarının hangi uygulamaya öncelik vereceğini belirtmeye yarar. Bu sayede kesinti ve paket gecikmelerine daha az tahammül olan uygulamalara öncelik verilir.

Port önceliğini anlatan bir diyagram

Örneklemek gerekirse bir otoyol üzerindeki araç trafiğinde, ambulans, itfaiye, polis gibi araçların geçiş üstünlüğü bulunmaktadır. Bilgisayar ağlarında da benzer şekilde bazı uygulamalar kritik önem arz ederken bazı uygulamalar ise önemsizdir.

Çok fazla kişinin çalıştığı bir iş yerinde, kullanıcıların yoğun internet trafiği, kişisel zevkleri için müzik ve video erişimleri önemli yük oluşturabilir. Bu yoğunluğun şirketin voip telefon hatlarını bozması, banka, muhasebe ve müşteri hizmetleri sunan uygulamaları yavaşlatmasını engellemek gereklidir.

Ağ üzerindeki uygulamaları önceliklendirerek zaman kaybını azaltmayı hedefleyen bir ağ servisidir. Birden çok İnternet kullanıcısının aynı modem üzerinde eş zamanlı İnternette girmesi sonucu bant genişliği düşer.

QoS destekli modemlerde kullanıcıların öncelik tanıdığı portlar, örneğin Voip ve html sayfaları için 80, port tanımlanırsa aynı eş zamanlı kullanılan FTP 21. port öncelikli portun kullanım süresince Lag (veri geçikmesine) uğrar bu süre zarfında sanki hiçbir kullanıcı dosya transferi yapmamışcasına hızlı bir şekilde İnternet paylaşımı sağlanır, bu süre bir sayfanın açılması 2 ila 3 saniye içerisinde olup 80, port kullanımı bitmesiyle FTP portu 21. port eski haline gelerek lag değeri sıfırlanır. çoklu kullanıcılı ADSL modemlerde bu özellik bulunmaktadır.

Qos destekli modemler ve network donanımları hakkında

Bir bilgisayarda birden çok; farklı İnternet bağlantısını kullanan programların veya aynı donanıma bağlı olarak birden fazla kullanıcının aynı süreç içinde İnternet üzerinden veri transferi sonucu, bant genişliği normal olarak düşer. Bu durum neticesinde veri gecikmesi denilen lag olarak tabir edilen bir durum oluşmaktadır.

Mevcut veri trafiğinin doğru ihtiyaçlara cevap verebilmesi için bazı uygulamalara öncelik vermek gerekmektedir. Örneğin p2p programları uzun süreçli dosya indirim işlemleri yaptığı için normalde p2p programları çalıştığı zaman kaba bir örnekle p2p İnternet üzerinde 1 gb lık bir veri indirmektedir ama İnternet sayfa gösterimcisi tarafından herhangi bir İnternet sayfasındaki 1 mb içerikli html sayfa dosyası normal şartlar altında p2p istemcisinin talep ettiği veri transver paketleri arasında sıralanarak gecikecek, çabucak gelecek bir sayfanın açılma süreci uzayacaktır. Bu durumda İnternet sayfasındaki işin önceliğine göre p2p programını İnternet sayfası işlemini halledene kadar kapatmak gerekir.

Özellikle QoS destekli modemlerde kullanıcıların öncelik tanıdığı port öncelikleriyle, örneğin, Voip ve html sayfaları için 80. port kullanılmaktadır, html ve voip kullanımı için bilgisayardan modeme 80. porttan gelecek istem talep paketlerinin diğer tüm portlardan öncelikli olması istenmektedir. Bu sayede QoS önceliği verilen portlardan veri hızlıca aktarılırken, verilmeyen portlarda öncelikli port seçimi sayesinde lag olur.

Kabaca sanki bilgisayarda hiçbir program İnternete bağlanmamış sadece İnternet sayfa gösterimcisi İnternete bağlanmış gibi İnternet sayfası üzerinde yapılması gereken işlemler çabucak neticelenmektedir.

Ayrıca QoS birçok real-time gerçek zamanlı oyunda önemli olan lag sorununun aşılması açısından da önemli bir çözüm yöntemi olmaktadır.

Port önceliği sırası genelde kişinin mevcut öncelikli ihtiyacına göre değişiklik gösterse de genelde ev kullanıcıların tercihleri şu sırayı takip etmektedir:

1 - Bilgisayar oyunları için öncelikl portlar.
2 - İnternet sayfaları için 80. port ve 8080. portlar.
3 - İnternet üzerinde sesli ve görüntülü iletişim ve haberleşme programlarının kullandığı portlar.

QoS Protokolleri

IP ağı için çeşitli QoS mekanizmaları ve şemaları bulunmaktadır.

• Type of Service (ToS), IPv4 Header ile çalışır. (şimdi yerini DiffServ almıştır )
• Farklılaştırılmış hizmetler (Differentiated services ) DiffServ
• Entegre hizmetler (IntServ), Integrated services
• Kaynak Rezervasyon Protokolü (RSVP), Resource Reservation Protocol
• RSVP-TE – Kaynak Rezervasyon Protokolü - Trafik Mühendisliği

Qos için bilmeniz gereken bazı tanımlar

• CIR: Committed Information Rate yani taahhüt edilen veri hızı.
• PIR: Peak Information Rate yani veri hızı pik noktası.
• CBR: Committed Burst Size yani taahhüt edilen veri blok boyutu başka bir deyişte işlediğiniz (gönderdiğiniz veya aldığınız) veri paketlerinin garanti edilen boyutu. Kullandığınız uygulamalar ve sistemler farklı boyutlarda veri paketlerinin işlenmesi ihtiyacına sahip olabilir. Şayet kullandığınız veri paketlerinin boyutunu (byte cinsinde) biliyorsanız ihtiyaçlarınız doğrultusunda bu değeri ayarlayabilir ve o büyüklüğe kadar olan veri paketlerinin işlenmesini garanti altına alabilirsiniz. Eğer bu konuya hakim değilseniz varsayılan olarak 0 (sıfır) bırakabilirsiniz. Bu durumda izin verilen veri paket boyutları otomatik olarak işlenecek herhangi bir sınırlama veya kural getirilmeden standart olarak kullanmaya devam edeceksiniz.
• MBR: Maximum Burst Size yani işlenmesine izin verilen maksimum veri paketi boyutu.
• Delay: Alıcıya ulasan her ses paketi arasındaki gecikmedir
• Jitter: Delay'ler arasindaki zaman farkıdır. Gcikmenin artış ivmesi. örneğin ilk paket 3 sn gecikti, ikinci paket 5 sn, üçüncü paket 8 sn gecikti ise bi jitter söz konusudur.

Teorik olarak ses trafigi icin max. delay 150 ms olmasi gerekirken, jitter'in 30 ms olmasi gerekir.

Güncel Bilgi

Çoklu kullanıcı (çoklu port) desteği olan ADSL ve kablo yeni nesil modemlerde bu özellik standart olarak yer almaktadır. Ama bazı maliyet unsurunu küçültme amaçlı ticari firmalar bu özelliği alt modem türlerinde koymayarak müşterinin bu özelliğin ne işe yaradığını öğrenmesi ve daha sonra tekrar modem alması için her modemde bu özellikler yer almayabilir!

Alacağınız modemin kullanıcı kılavuzunun pdf dokümanını iyice inceledikten sonra satıcının alacağınız üründe QoS desteği konuda emin olmadan modem almamanız önerilmektedir.