Rahmankul Han

Rahmankul Han, Hacı Rahman Kul Kutlu, (Kırgızca: Рахманкул хан / Rahmankul han, Рахманкул Жапаркул уулу / Rahmankul Caparkul uulu); Ağustos, 1913 - 06-Ağustos, 1990) – Küçük Pamir'deki Güney Türkistan'daki (şimdiki Afganistan'ın kuzey bölümü) Kırgızların hanı (1949-1978).^[1]

Yaşamı

Caparkul oğlu Rahmankul, Tacikistan'ın Murgab ilçesinde (başka bir malumata göre- Güney Kırgızistan'daki Çon Alay yerinde) 1913-yılı Ağustos (baş oona) ayında doğmuştur. Babası Caparkul bir zamanlar Hokand hanı Kudayar'ın binbaşısı olmuştur. Kırgız Türklerinin Teyit adlı boyundandır.

Caparkul Sovyet devrinde Afganistan'a göçüp kaçtığı anlatılır. 1938-yılı Rahmankul'un Afganistan'daki Kırgızların hanı olduğunu ilan edildi. 1948-yılı o hanlıktan çekilip Çin tarafındaki Pamir dolayına geçer. İki yıl sonra, Çin'in komünist rejimi kurulunca, o da 1950 yılı yaz ayında Afgan Pamiri tarafına geri döner. Pakistan'a vardığında Bin-Teke adlı yerde Çin sınır koruyucularını öldürmüş, silahlarını alıp Küçük Pamir bölgesine geçmiştir.

Afganistan devlet başkanı Zakir-şah onu 1950 yılı kendi tarafına çeker. Afgan Kırgızları Rahmankul'u tekrar han yaparlar. 1964-yılı Rahmankul Han Afganistan'ın parlamentosu- Loya Cırga'nın milletvekili olmuştur. Bir de Afganistan parlamentodaki yöneticisi de olmuştur. 1978-yılında Afganistanda Saur inkılabı (Nisan inkılabı) diye adlanan olay gerçekleşti. Sovyetlerin etkisi hissedilir hale gelince Rahmankul Han, Pamir'deki halkıyla Pakistan'a göç eder. Pakistan'da Gilgit vadisinin sıcak ve nemli havası Kırgızları rahatsız eder. Hastalıklar baş gösterir. Çok sayıda Kırgız burada yaşamını yitirir. Malumatlara göre, Rahmankul Han Kırgızları ABD'nin Alaska bölgesine yerleştirilmesi teklifinde bulunulmuştur.

1982- yılının Ağustos ayında Rahmankul Han 293 aile (1138 kişi) Kırgızları ile hava yoluyla Türkiye'nin Adana bölgesine getirilmiş ve Rahmankul Han tarafından soğuk bir yer istenmiştir. Bunun üzerine Van'ın Karagündüz köyüne geçici olarak yerleştirilmiş ardından yine Van'ın Erciş ilçesine bağlı Altındere harasının yakınındaki kendi isimlerini verdikleri Van Gölü'nün kuzey boyun Ulupamir köyüne yerleştirilmişlerdir.^[2]

Ayrı kalan bazı Kırgız aileleri Pakistan'da kalmış veya Afganistan Pamirine geri dönmüştür. Fransız Türkolog ve Kırgızşinas Remi Dor gibi araştırmacılar Rahmankul'un bilimli, akıllı bir siyasetçi olduğunu belirtirler.

Kaynakça

^ "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 10 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Haziran 2016.
^ "Arşivlenmiş kopya". 14 Temmuz 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Temmuz 2019.

Ek kaynaklar

Реми Дор. Рахманкул - Памирдин акыркы ханы. - Париж: Мишел де Мол басмасы, 2015. (французча).
Бейше Урстанбеков, Тынчтыкбек Чороев. Кыргыз тарыхы: Кыскача энциклопедиялык сөздүк. Фрунзе, Кыргыз Совет Энциклопедиясынын Башкы редакциясы. 1990. -

ISBN 5-89750-028-2. Жалпы көлөмү – 288 бет.

M. N. Shahrani, The Kirghiz and Wakhi of Afghanistan: Adaptation to Closed Frontiers (Seattle: University of Washington University Press, 1979).
Remy Dor, Si tu me dis chante! chante!....: Documents pour servir a la connaissance et l'etude de la tradition orale des Kirghiz du Pamir Afghan (Paris, 1981).
Remy Dor, "Orature du Nord-est Afghan: Les Kirghiz du Pamir" Turcica Vol VIII (1976).
M. N Shahrani, "Afghanistan's Kirghiz in Turkey" Cultural Survival Vol VIII, No. 1 (1983);
Deborah Denker, "The Last Migration of the Kirghiz of Afghanistan" Central Asian Survey Vol. II No. 3 (1983).

Dış bağlantılar

http://www.azattyk.org/content/news/26840279.html^{[ölü/kırık bağlantı]}
http://www.azattyk.kg/content/article/1215103.html 5 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
http://vlib.iue.it/carrie/texts/carrie_books/paksoy-6/cae11.html24 Haziran 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
http://www.azattyk.kg/content/article/1209503.html^{[ölü/kırık bağlantı]}
http://www.azattyk.org/content/kyrgyz_term_study_forum_soz_taanuu_sherinesi/2303052.html 4 Mayıs 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
http://www.bbc.co.uk/kyrgyz/multimedia/2015/02/150212_rahmankul_han_history_pages
http://bizdin.kg/elib/kitepter/pdf/history_short.pdf^{[ölü/kırık bağlantı]}

[1] "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 10 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Haziran 2016.

[2] "Arşivlenmiş kopya". 14 Temmuz 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Temmuz 2019.

[1]

[2]