Rienzi
Rienzi (orijinal Almanca adı: Rienzi, der Letzte der Tribünen (WWV 49)) liberetto ve müzik bestesi Richard Wagner tarafından Temmuz 1840 ile Kasım 1840'da hazırlanmış ve prömiyer temsili 20 Ekim 1842'de Dresden'deki Hofoper'de yapılmıştır. Operanın konusu Orta Çağ'da Roma'da geçmekte ve halka iktidar sağlamak için soyluları ve destekçilerini kandırıp mağlup etmeyi başaran bir siyasi lider olan Cola di Rienzi (1313–1354)'in yaşamını anlatmaktadır.
 Wagner'in Rienzi operasından bir sahne | |
| Özgün isim | Rienzi, der Letzte der Tribünen (WWV 49) |
|---|---|
| Müzik | Richard Wagner |
| Gala | 20 Ekim 1842 |
| İlk gösterim yeri | Hofoper, Dresden, Almanya |
| Oyuncular |
|
Hazırlanışı
değiştir
Wagner'in üçüncü opera eseri olan ama ilk defa onu bir opera bestecisi olarak tanıtan eser olup librettosu da Wagner tarafından İngiliz yazar Edward Lytton Bulwer’in hazırladığı Rienzi adlı romandan uyarlanmıştır. Wagner eserinin librettosunun ilk musevededini 1837'de Riga'da hazırlamaya başlamıştır. Fakat Riga'da yaptığı borçları ödeyememesi nedeniyle Wagner Fransa'ya kaçmış ve 1839-1842 döneminde bu ülkede, genellikle Paris'te yaşamış ve çalışmıştır.1839'da Boulogne'da Fransız opera bestecisi Giacomo Meyerbeer ile karşıladığı zaman ona eserinin librettosunu hazırlamış olduğu üç perdesini göstermiş ve ondan destek istemişti. Wagner Rienzi'nin tüm bestesini Paris'te 19 Kasım 1840'ta bitirdi (ve aynı zamanda dördüncü eseri olan Uçan Holandalı'yı da hemen hemen aynı zamanda hazırladı. Wagner bu eserin prömiyer temsilinin Paris'te yapılacağını ummaktaydı ama daha müzik çevrelerinde tanınmamış bir besteci olduğu için bunu başaramadı. Bu arada borçlarını da ödeyemediği için borçlular hapishanesine de atıldığı bilinmektedir. 1841'de Wagner'in Rienzi eseri Meyerbeer'in desteğiyle Saksonya'nın başkenti olan Dresden'de yeni yapılan ve mimarı "Gottried Semper" olan o zaman "Hopoper" (şimdi "Semperoper") adıyla bilinen ünlü opera binasının açılış eseri olarak kabul edildi.
Roller
değiştir
| Rol | Ses tıpı | Prömiyerde rol, 20 Ekim 1842 (Orkestra şefi: Carl Gottlieb Reissiğer) |
|---|---|---|
| Cola Rienzi: Tribün | tenor | Josef Aloys Tichatschek |
| İrene: Kızkardeşi | soprano | Henriette Wust |
| Stefano Colonna: bir soylu | bas | Georg Wilhelm Dettmer |
| Adriano: oğlu | soprano | Wilhelmine Schröder-Devrient |
| Paolo Orsini, diğer bir soylu | bas | Johann Michael Wächter]] |
| Raimondo, Papa elçisi | bas | Gioacchino Vestri |
| Baroncelli: Romalı vatandaş | tenor | Friedrich Traugott Reinhold |
| Cecco del Vecchio, Romalı vatandaş | bas | Karl Risse |
| Barış Habercisi | soprano | Anna Thiele |
| Elçiler, Soylular, Papazlar, Kesişler, Askerler, Haberciler, Ahali |
Enstrümantasyon
değiştirWagner'in hazırladığı partisyon notaları şu çalgıları kapsayan bir orkestra önermektedir:
Orkestrada bulunan çalgılar:
- 3 flüt (3. flüt bazen pikolo), 2 oboa, 3 klarinet, 3 fagot, serpent
- 4 korno, 4 trumpet, 3 trombon
- timpani, baş davul, zil, davul, kirişli davul, üçgen, tam-tam,
- Harp
- Yaylı çalgılar grubu
Sahne içindeki müzik için çalgılar:
- trompet, org, çan,
- Askeri bando: 12 trompet, 6 trombon, 10 davul, 4 kirişli davul,
Konu özeti
değiştirI. Perde
değiştirMekân:Rienzi'lerin evinin önünde
Eser o zaman kadar alışılmamış uzun bir uvertürle başlar ve eserdeki önemli parçalar, "Rienzi’nin Duası", "Zafer Marşı", "Savaşçılar Motifi" ve trompet sinyalleri, bu uvertür içinde bulunmaktadır.[1]
Soylular, özellikle Orsini ve arkadaşları, Rienzi'nin güzel kızkardeşi olan İrene'yi kaçırıp ona tecavüz etmek isterler. Fakat tam bu tecavüze başlarken bir soylu olan ama Rienzi'ye bazen destekleyen Adriano Collona da Rienzo ve kardeşine yardıma gelir ve ahalinin de katılması ile bu büyük bir meydan kavgasına dönüşür. Raimondo bu kavgada bulunanlara Kilise adına kavgadan kaçınmalarını ister. Rienzi halkın meydan kavgasını bırakmalarını ister. Ama bu olay Rienzo'yu çok hislendirmiştir. Papalık temsilcisi Raimondo'nun öğütlerine karşı gelerek şehrin meydanında halka bir ateşli konuşma yaparak halkı kontrolsüz, kanunsuz, hukuksuz soylulara karşı gelmeye çağırır. Adriano Collano ile Rienzi'nin kızkardeşi İrene birbirlerine çok yakınlık duyarlar. (İkili: Ja, eine Welt voll Leiden - Evet, bir keder dünyası) Rienzi'nin de katılmasıyal bir üçlü başlar. Fakat bir trompet bunu keser. Halk Rienzi'nin konuşmalarından çok etkilenerek meydan kenarında bulunan kilisede toplanmış ve ayaklanmanın başarılı olması için dua etmektedirler. Rienzo'ya halka kral olma teklifi yaparlar ama Rienzo sadece Roma halkının bir Tribünü olmayı kabul eder.
II. Perde
değiştirMekân:Kapitol'da bir salon:
Perde açılması ile uzun bir prelud başlar. Soylular Rienzo'nun öldürülmesi için planlar hazırlamışlardır ve bunu öğrenen Rienzo çok dehşete düşer. Fakat bir sakin koro parçası soyluların barış yapmak için bahanesi ile gönderdiği elçi heyetinin gelişini duyurur. Colonna'lar, Orsini'ler dahil bütün soylulara halkın egemenliğini kabul etmişlerdir ve onların şefi olan Rienzi'ye baş eğmişlerdir. Bu elçileri ve barış kutlamak için Kapitol'da uzunca bir eğlence tertip edilmiştir ve bu "grand opera" geleneklerine uygun olarak bir bale şeklindedir.
Bu baleyi Wagner gelenekten biraz uzaklaşarak sırf eğlence olarak değil de eserin konusuna uymak için "Lucreti'ya Tecavüz" olarak almıştır. Yani soylu Orsini'nin halktan olan İrene'ye tecavüz girişiminden mulhem olarak son Roma Kralı Tarquin'in erdemli Lucretia'ya tecavüzünü ele almaktadır. Eserinin ilk temsillerinde bu bale yarım saatten uzun sürmekteydi. Günümüzde yapımlarda ve ses kayıtlarında bu bale çok şiddetli bir kesintiye uğramaktadır.
Bu bale eğlentinin hemen sonunda soyluların başkanlarında olan Orsini'nin kamasını çıkarıp Rienzo'ya saplayıp onu öldürmeye çalıştığı görülür. Fakat Rienzo'nun giydiği zincirden zırh bunu önler ve kama kırılır. Halk suikastçinin bu planı yapan soyluların öldürülmesini istemeye başlarlar. Rienzi onları sükunete davet eder. Adriano'nun suikastçinin affedilmesine yalvarır ve Rienzo merhametli ve adil bir kararla bunları affeder.
III. Perde
değiştirMekân: Roma Forumu meydanı
Orkestra perdenin prelüdünde Santo Spirito Cavaliere – (Kutsal Savaşçıların Ruhu) adlı parça ile başlarken Rienzi soyluların ordusuyla çarpışmak için yurttaşlardan kurduğu bir savunma birliği önünde bu orduyu karşılamaya hazırlanmaktadır. Bu birlik uzaklaşınca Adriano üzüntüsünü ifade eden çok hissi bir aryaya başlayıp İrene'ye olan aşkından ama buna rağmen Rienzo'ya karşı gelmesi gerektiğinden bahseder. Adriano İrene'yi Rienzo'dan ayrılmaya çağırı ama İreene kardeşine sadık kalır. Rienzo korkmakta olan yurttaşların moralini yükseltir. Bu birlik soylular ordusuna galip gelir ama Adriano'nun babası Stefano bu çatışmada olur. Adriano babasının intikamını almaya and içer.
İV. Perde
değiştirMekân:St Jan de Letran Kilisesi
St Jan de Letran Kilisesi'nde Çeçeo ve diğer yurttaşlar soyluların Papa ve Alman İmparatoru ile yaptıkları müzakereler hakkında konuşmaya başlarlar. Rienzi kardeşi İrene ile birlikte gelince Adriano'nun Rienzi'yi öldürme niyetinden vazgeçmeye başlar. Raimondo Papa'nın Rienzi'yi aforoz ettiğini ve onunla birlikte olan her kişinin de afaraöz edileceğini ilan ettiğini bildirir. Buna rağmen ve Adriano'nun bütün ısrarlarına rağmen İrene kardeşi Rienzi'nin yanından ayrılmayı kabul etmez.
V. Perde
değiştir1. Sahne
değiştirMekân: Kapitol'da bir oda
Mücadeleden yenik düşen Rienzi tek başına dua etmekte, ama yine de Roma halkına olan inancını tekrar etmektedir. (Allmächt’ger Vater - En güçlü peder!).[2] Oraya gelen kızkardeşine Adriano ile gidip kendini kurtarmasını tavsiye eder. Fakat İrene bunu kabul etmez ve iki kardeş devamlı birlikte olmayı ateşli bir ikili ile açıklarlar. Adriano'da girer; halkın Kapitolk binasını kundaklayacağını açıklar; İrene'ye kendisi ile gelip kendini kurtarması için yalvarır. Fakat İrene bunu da reddeder.
2. Sahne
değiştirMekân: Kapitol alevler içinde
Kapitol önündeki meydan çılgın bir kalabalıkla dolmuştur ve bunlar Rienzi'nin öldürülmesini istemektedirler. Rienzi bu kalabalığa hitap etmek isterse de kalabalık onu küfürlerle ve taş atımları ile oradan uzaklaşmak zorunda kalır. Çılgına dönmüş ahali Kapitol binasını kundaklarlar ve Rienzi ve kızkardeşi İrene bu binada alevler içinde yanıp kaybolurlar. İrene'yi kurtarmak isteyen Adriano da yanmış olan bina çökerken hayatını kaybeder.
Önemli parçalar
değiştirEserin değerlendirilmesi
değiştirRienzi Wagner'in hazırladığı üçüncü opera eseridir, Bu opera genellikle "grand opera" janrının ilkelerini uygun olarak hazırlanmıştır. İsyan eden ahali, eserinin kahramanının liberal prensipleri ve tutucu dindar papazların politikaya karışmaları Gaspare Spontini'in La Vastale, Giacomo Meyerbeer'in "Les Huguenots" ve Fromental Halevy'nin La Juive eserlerineden etkileri açıkça ortaya çıkarmaktadır. Eserin her perdesi solo, ikili ve uçulu aryalar ve ahali koro ensambl şarkıları ile doludur ve her 5 perde de uzun ensambl finale ile bitmektedir. Geleneksel "grand opera" janrı prensiplerine uygun olarak da II. Perde içinde uzunca bir bale kısmi bulunmaktadır. 19. yüzyılın ünlü Alman orkestra şeflerinin başında gelen ve Wagner'in yakın bir dostu olan Hans von Bulow, biraz alaycı olarak "Rienzi Meyerbeer'in en güzel opera eseridir" demiştir [3] ama bir modern Amerikan piyanist ve eğitimci olan "Charles Rosen" tarafından "Meyerbeer'in en kötü eseri" olarak nitelenmiştir.
Eser hazırladığı zaman çok uzun sürmekte idi ve yine de uzun süren operalardan biri olarak ününü korumaktadır. Dresden'de ilk temsilinde entreaktlarla birlikte altı saat süren bu eserin seyircisinin kaçmasından korkan Wagner'in opera salonunda bulunan saati durdurduğu söylentiler arasındadır. Sonradan Wagner eserin ikiye bölünüp iki akşam temsili olarak verilmesini veya uygun uzunlukta tek bir temsil olması için esri kısaltmayı denemiştir. Ama bunlar neticesiz kalmış ve Rienzi temsilleri günümüzde de uzunluğunu korumaktadırlar.
Wagner sonradan Rienzi eserini kendi eserleri arasında görmeyi kabul etmemiş ve karısının günlüğüne 1871'de yazdığı bir nota göre Wagner bu eserinin kendini tiksindirdiğini söylemiştir. Bu nedenle Rienzi eseri Wagner'in eserlerinin yapımlandığı Bayreuth Festivalinde ve Bayreuth Festspielhaus'ta hiç temsili yapılmamıştır ve resmi Wagner eserler listesine de alınmamıştır.
Diğer taraftan Rienzi Alman milliyetçiliğini, özellikle Nazileri, körüklediği bilinmektedir. Adolf Hitler'in 1906 veya 1907de bu eserden çok etkilendiği söylenmiştir. Hitler'in bu eserin librettosuna sahip olduğu belgelenmiştir. 1939'da doğum günü hediyesi olarak bu eser librettosunun bir basılmış nüshası kendine verilmiştir.[4]
| Yıl | Roller (Rienzi, Irene, Steffano Colonna, Adriano Colonna, Peace Herald, Paolo Orsini, Raimondo, Baroncelli, Cecco del Vecchio) |
Opera evi ve Orkestra, Orkestra şefi |
Marka |
|---|---|---|---|
| 1937 | August Seider, Franziska von Dobay, Rudolf Gonszar, Margarete Klose, Lore Hoffmann, Theodor Horand, Ferdinand Frantz, Hanns Fleischer, Rudolf Schmalnauer |
Hans Weisbach Leipziger Sinfonieorchester ve Reichssenders Leipzig korosu |
2 Audio Cd: Walhall «Eternity Series» WLCD 0111 (Tristan und Isolde - 2. Perde ile birlikte) |
| 1950 | Günther Treptow, Trude Eipperle, Helmut Fehn, Erna Schlüter, Berta Preisker, Rudolf Gonszar, Heinz Prybit, Willy Hofmann, Josef Lindlar |
Winfried Zillig Hessischen Rundfunks Orkestrasi ve Korosu |
4CD(2006): Membran 223064 |
| 1953 | Günther Treptow, Gerda Scheyrer, Adolf Vogel, Hilde Rössl-Majdan, Friedl Riegler, Walter Berry, Oskar Czerwenka, Waldemar Kmentt, Otto Wiener |
Robert Heger Orchester der RAVAG, Wiener Staatsoper korosu |
2Audio CD (2007): Walhall «Eternity Series» WLCD 0221 |
| 1957 | Wolfgang Windgassen, Paula Brivkalne, Gustav Neidlinger, Josef Traxel, Hans Günter Nöcker, Otto von Rohr, Alfred Pfeifle, Fritz Linke |
Lovro von Matacic Württembergische Staatsoper orkestra ve korosu |
2 Audio CD (2002): Living Stage LS 1018 {2CDS} (2002) |
| 1960 | Set Svanholm, Anne Lund Christiansen, Paul Schöffler, Christa Ludwig, Teresa Stich-Randall, Walter Berry, Heinz Holecek, Karl Terkal, Alois Pernerstorfer |
Josef Krips Wiener Rundfunk |
2 Audio CD (2000):Golden Melodram GM 10039 |
| 1974/1976 | René Kollo Siv Wennberg Nikolaus Hillebrand Janis Martin Ingeborg Springer Theo Adam Siegfried Vogel Peter Schreier Günther Leib |
Heinrich Hollreiser Dresdener Staatskapelle orkestrasi ve Dresdener Staatsoper korosu |
3 Audio CD (1999): EMI CMS 5 67131-2 |
| 1976 | John Mitchinson, Lois McDonall, Michael Langdon, Lorna Haywood, Elizabeth Gale, Raimund Herincx, David Ward, Adrian De Peyer, Paul Hudson |
Edward Downe BBC Northern Symphony Orchestra ve BBC Northern Singers |
4 Audio CD (2005): Mitridate «Ponto» PO 1040 ª |
| 1979 | Gerd Brenneis, Jeannine Altmeyer, Heinz Peters, Glenys Linos, Carl-Henning Steinhaus, duard Wollitz, Wolfgang Frey, Erwin Kurtz |
Siegfried Köhler Das Hessische Staatstheater orkestra ve korosu |
DVD (2006): Encore DVD 2316 |
| 1983 | René Kollo Cheryl Studer Jan-Hendrik Rootering John Janssen Carmen Anhorn Bodo Brinkmann Karl Helm Norbert Orth Keith Engen |
Wolfgang Sawallisch Bayerisches Staats Oorkestra ve opera korosu |
3 Audio CD (1995): Orfeo C 346 953 D |
| 1997 | Rienzi - Siegfried Jerusalem, Nancy Gustafson, Walter Fink, Violeta Urmana, Anat Efraty, Peter Weber, Roland Schubert, Torsten Kerl, Wolfgang Bankl |
Zubin Mehta Wiener Staatsoper orkestra ve korosu |
Audio CD: (1998) Legato Classics Incorporated 4695 |
Ayrıca bakınız
değiştirNotlar
değiştir- ^ Rienzi Uvertürü: Graz Festival Orkestrası 2009. Şef:David Stahl 23.7.2009, Stephaniensaal, Graz, Avusturya.
- ^ Rienzi'nin duası 15 Nisan 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. şarkıcı Max Lorenz, 1941
- ^ Newman, Ernest (1976), The Life of Richard Wagner, (4 cilt), Cambridge, Cilt İ say.212 (İngilizce)
- ^ Grey, Thomas S. (ed.) (2008), The Cambridge Companion to Wagner (Cambridge Companions to Music), Cambridge ISBN 0521644399 (İngilizce)
- ^ ""Operadis-Opera-Discography" websitesi Wagner, Rienzi". 27 Eylül 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Ekim 2010.
Dış bağlantılar
değiştir- Opera Türkiye Websitesi "Rienzi" synopsis maddesi[ölü/kırık bağlantı] (Erişim:7.9.2010).
- IMSLP projesinde "Rienzi, WWV49 (Wagner, Richard)" icin tum partisyon notalari30 Eylül 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce) (Erişim:7.9.2010).
- Almanca ve İngilizce tüm libretto ve Wagner'in kendisinin hazırladığı sahne tanımlama ve yöneltme notları15 Aralık 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Erişim:7.9.2010).
- Stanford Üniversitesi sitesi Synopsis14 Temmuz 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce) (Erişim:7.9.2010)
- Wagner Operaları - Yapımların fotoğrafları, ses kayıtları, liberettolar ve ses dosyalarını kapsayan geniş ayrıntılı web-sitesi (İngilizce) (Erişim:10.2.2009).