Roma köprüleri
Antik Romalılar tarafından inşa edilen Roma köprüleri, inşa edilen ilk büyük ve kalıcı köprülerdi.[1] Roma köprüleri taştan yapılmıştır ve temel yapı olarak kemer kullanılarak inşa edilmişlerdir. (bkz. kemer köprü ) Bu köprülerin yapımında çok miktarlarda beton kullanıldı, Romalılar ilk defa köprü yapımında beton kullanan halk oldu.
Tipoloji
değiştirRomalılar, tonoz ve kubbeyi de olduğu gibi, inşaatlarda kemerlerin kullanılabilecek potansiyelinin olduğunu ilk tam olarak fark edenler oldular.[2]
Mühendis Colin O'Connor tarafından derlenen Roma köprüleri listesinde, ulaşım için 330 taş köprü, 34 ahşap köprü ve 54 su kemeri köprüsü listelenmiştir. Bu köprülerin önemli bir kısmı hala ayaktadır ve hatta bazıları araç geçişi için kullanılır.[3] İtalyan bilim adamı Vittorio Galliazzo tarafından yapılan daha kapsamlı bir araştırmada, 26 kadar farklı ülkede (eski Yugoslavya dahil ) çoğu taştan 931 Roma köprüsü bulundu.[4]
Roma kemer köprüleri genellikle yarım daire şeklindeydi, ancak birkaçı segmentaldi (Alconétar Köprüsü gibi). Segmental kemer, yarım daireden daha küçük olan bir kemerdir.[5] Segmentli kemer köprünün avantajları, altından büyük miktarda sel suyunun geçmesine izin vermesiydi, bu da sel sırasında köprünün yıkılmasını önleyecek ve köprünün kendisinin daha hafif olmasını sağlayacaktı. Genel olarak, Roma köprüleri, aynı boyut ve şekilde kama şeklindeki birincil kemer taşlarına (voussoir) sahipti. Romalılar, Pont du Gard ve Segovia Su Kemeri gibi hem tek açıklıklı hem de uzun, çok kemerli su kemerleri inşa ettiler. Roma köprüleri, erken zamanlardan itibaren payandalarında taşkın açıklıkları içeriyordu. Romalılar, opus caementicium adını verdikleri betonla köprüler inşa eden ilk ve sanayi devrimine kadar da tek halktı. Köprülerin dışı ise, Alcántara Köprüsü'nde olduğu gibi genellikle tuğla veya kesme taşla kaplanırdı.
Romalılar, köprü inşaatlarına segmental kemer köprüleri de kazandırdılar. Türkiye'nin güneybatısındaki 330 m uzunluğundaki Limyra Köprüsü, ortalama yükselme oranı 5,3:1 olan 26 segmental kemere sahiptir ve bu, köprüye bin yıldan fazla bir süre emsalsiz olan bir düzlük profili kazandırmaktadır.[6] Tuna Nehri üzerindeki Trajan Köprüsü, ahşaptan yapılmış (40 m yüksekliğindeki beton iskeleler üzerinde duran) açık köşeli segmental kemerlere sahipti. Bu köprü, hem toplam hem de tekil açıklık uzunluğu açısından bin yılın en uzun kemer köprüsü olurken, günümüze ulaşan en uzun Roma köprüsü ise, Mérida'daki 790 m uzunluğundaki Puente Romano'dur .
Kapadokya'daki Geç Roma Dönemi'nde inşa edilen Karamağara Köprüsü, sivri kemerli, ayakta kalan en eski köprü olabilir.[7]
Kemer şekilleri
değiştir
Dairenin ideal biçiminin antik kavramından etkilenen Erken Roma kemer köprüleri, genellikle taş kemerin yeraltında devam ettiği tam bir daireyi tanımlar. Tipik bir örnek, Roma'daki Pons Fabricius'tur . Daha sonra, Roma duvar köprüleri çoğunlukla yarım daire kemerler üzerine veya daha az ölçüde parçalı kemerler üzerine oturtulmuştur.[1][7] Kuzey-Doğu İtalya'da erken, yerel bir yoğunlaşma gösteren, ancak tüm imparatorluğa dağılmış olarak bulunabilen sonraki tasarım için Limyra Köprüsü, Alconétar Köprüsü ve Ponte San Lorenzo başlıca örneklerdir. Ek olarak, bazı durumlarda daha sonraki deformasyonların göz ardı edilemediği bir dizi başka kemer formu nadir görülür. Geç antik dönem Karamağara Köprüsü, sivri kemerlerin kullanımına erken bir örnek teşkil etmektedir.
Tipik özellikler
değiştir
- Birçoğu 5 metreden geniş
- Çoğu hafif eğimli
- Birçoğunda rustik çalışmalar bulunmaktadır
- Taş işçiliği, alternatif kasnak ve bağlantı taşlarına sahiptir. Yani bir kat dikdörtgen taş uzunlamasına döşenir ve bir sonraki tabakanın uçları dışa bakar
- Taşlar, kırlangıç kuyruğu eklemleri veya metal çubuklarla bağlanır.
- Aletler tarafından tutulması için taşlardaki girintiler.
(Kaynak Traianus - Eski Hispania'da inşa edilmiş Roma Köprülerini belirleme çabası)
Opus pontis
değiştir
Opus pontis ("köprü işi") olarak bilinen köprülerin inşası ve onarım maliyetleri, birden fazla yerel belediyenin sorumluluğundaydı. Ortak maliyetleri, Roma köprülerinin genel olarak bölgeye ait olduğunu ve herhangi bir kasabaya (veya sınırdaysa iki şehre) ait olmadığını kanıtlıyor. Örneğin, Lusitania'daki Alcantara Köprüsü, isimleri köprüdeki kitabeye eklenen 12 yerel belediyenin paralarıyla inşa edildi.[8] Daha sonra, Roma İmparatorluğu'nda, opus pontis için toprakların yerel lordları imparatorluğa ondalık ödemek zorunda kaldı.[9][10] Anglo-Saksonlar bu uygulamayı opus pontis'in birebir çevirisi olan bricg-geworc ile sürdürdüler.[11]
Örnekler
değiştir
MÖ 142'de İtalya, Roma'da inşa edilen Pons Aemilius (daha sonra Ponte Rotto (kırık köprü) olarak isimlendirildi.), tek kemer ve iskeleye sahip günümüze ulaşan en eski Roma taş köprüsüdür. Bununla birlikte, kanıtlar, yalnızca dayanağın MÖ 2. yüzyıla ait olduğunu, kemer ve payenin ise Augustus döneminde (MÖ 27 - MS 14) bir resterasyon sonucu son halini ait olduğunu göstermektedir.[12] Geç Cumhuriyet döneminde MÖ 62'de inşa edilen Pons Fabricius, hala sağlam ve kullanımda olan en eski Roma köprüsüdür.[13]
En büyük Roma köprüsü, Şamlı Apollodorus tarafından inşa edilen aşağı Tuna Nehri üzerindeki Trajan Köprüsü'ydü. Bu köprü bin yıldan fazla bir süre boyunca hem toplam hem de açıklık uzunluğu açısından inşa edilmiş en uzun köprü olarak kaldı. Köprünün yüksekliği, çoğu zaman su kütlesinin en az 2 metre üzerindeydi.
Geçici askeri köprü inşaatına örnek olarak, Sezar'ın Ren köprüleri verilebilir.
Büyük nehir köprüsü
değiştirRomalı mühendisler, imparatorluktaki tüm büyük nehirler üzerinde taş kemer veya taş sütun köprüler inşa ettiler. Bunlardan ikisi: İmparatorluğun hasımı olan Pers İmparatorluğu ile sınırını oluşturan Fırat Nehri ve dünyanın en uzun nehri olan Nil'dir.[1]
Romalılar tarafından üstlerine sağlam köprüler yapılan en büyük nehirler, Avrasya steplerinin batısındaki en büyük iki Avrupa nehri olan Tuna ve Ren'di. Aşağı Tuna'ya en az iki (Trajan Köprüsü, Konstantin Köprüsü ) ; Orta ve Aşağı Ren'e ise dört farklı köprü (Mainz'deki Roma Köprüsü, Sezar'ın Ren köprüleri, Koblenz'deki Roma Köprüsü, Köln'deki Roma Köprüsü) inşa edildi. Güçlü akıntılara sahip nehirleri geçmekte ve hızlı ordu hareketlerini uygulamak için duba köprüleri de rutin olarak kullanıldı.[1] Daha büyük nehirleri kapsayan modern öncesi sağlam köprülerin belirgin eksikliğinden yola çıkarak,[14] Roma köprü yapımı 19. yüzyıla kadar dünyada emsalsizdir.
Galeri
değiştir-
Römerbrücke, Trier, Almanya -
Pont Julien, Apt, Fransa -
Vaison-la-Romaine, Fransa'daki Roma Köprüsü -
Pont Ambroix, Fransa -
Ponte Sant'Angelo, Roma, İtalya -
Ponte Milvio, Roma, İtalya -
Ponte Pietra, Verona, İtalya -
Puente de Alconétar, İspanya -
Taşköprü, Adana, Kilikya bölgesi, Türkiye -
Eurymedon Köprüsü, Selge, Türkiye -
Limyra Köprüsü, Türkiye -
Pont de Pierre (Aosta), Aosta Vadisi, İtalya -
Severan Köprüsü, Türkiye -
Bermaña Köprüsü, Caldas de Reis, İspanya -
Pira Delal, Zaho, Kürdistan Bölgesi, Irak
Ayrıca bakınız
değiştirDipnotlar
değiştir- ^ a b c d O’Connor 1993
- ^ Robertson, D.S.: Greek and Roman Architecture, 2nd edn., Cambridge 1943, p.231: "The Romans were the first builders in Europe, perhaps the first in the world, fully to appreciate the advantages of the arch, the vault and the dome."
- ^ Colin O'Connor: "Roman Bridges", Cambridge University Press 1993, p. 187ff. 0-521-39326-4
- ^ Galliazzo, Vittorio (1994), I ponti romani. Catalogo generale, Vol. 2, Treviso: Edizioni Canova, 88-85066-66-6, cf. Indice
- ^ "Designing the segmental arch" (PDF). ebuild.com. 1988. 12 Kasım 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mayıs 2010.
- ^ Colin O'Connor: "Roman Bridges", Cambridge University Press 1993, p. 126 0-521-39326-4
- ^ a b Galliazzo 1995
- ^ Frothingham (1915). "The Roman Territorial Arch". American Journal of Archaeology (İngilizce). Macmillan Company. 14 (19): 159, 172. 14 Mayıs 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Mayıs 2022.
- ^ Les ponts au Moyen Âge (Fransızca). Presses Paris Sorbonne. 2006. s. 201. ISBN 9782840503736. 21 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Temmuz 2017.
- ^ Le Beau Dieu (İngilizce). Holy Fire Publishing. 2015. s. 27. ISBN 9781603835084. 21 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Temmuz 2017.
- ^ An Anglo-Saxon Dictionary: Based on the Manuscript Collections of the Late Joseph Bosworth ... (İngilizce). Clarendon Press. 1882. s. 125. 21 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Temmuz 2017.
- ^ Platner, Samuel Ball, A Topographical Dictionary of Ancient Rome, ed. Ashby, Thomas, London: Oxford University Press, 1929 [Thayer, Bill (17 May 2020)"Pons Aemilius", University of Chicago, Accessed 9 June 2021]
- ^ Public Needs and Private Pleasures: Water Distribution, the Tiber River and the Urban Development of Ancient Rome. L'ERMA di BRETSCHNEIDER. 2000. ss. 141-. ISBN 978-88-8265-100-8. 22 Nisan 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Mayıs 2022.
- ^ Fernández Troyano 2003