Rumeli Hisarı (diğer adlarıyla Yenicehisar, Boğazkesen Hisarı, Yenikale, Başkesen Hisarı, Kara Kale^[2]), İstanbul'un Sarıyer ilçesinde, Boğaziçi'nde bulunan ve bulunduğu semte adını veren hisar. Fatih Sultan Mehmet tarafından İstanbul'un Fethi'nden önce, Karadeniz'den gelebilecek saldırıları engellemek amacıyla İstanbul Boğazı'nın en dar (698 m^[3]) yerine, Anadolu yakasındaki Anadolu Hisarı'nın tam karşısına inşa ettirilmiştir.

Hisar, 32 bin m²lik bir alana yayılmıştır. Doksan gün gibi kısa bir sürede tamamlanan hisarın üç büyük kulesi, dünyanın en büyük kale burçlarına sahiptir. Rumeli Hisarı'nın adı Fatih vakfiyelerinde Kulle-i Cedide; Neşri tarihinde Yenice Hisar; Kemalpaşazade, Aşıkpaşazade ve Nişancı tarihlerinde Boğazkesen Hisarı olarak geçmektedir.

Mekânda uzun yıllar boyunca Rumeli Hisarı Konserleri düzenlenmiştir.

Mimarisi

On üç adet burç ve bunları birbirine bağlar duvarlarından oluşmuştur. En büyük üç kulesi isimlerini, inşasına nezaret eden paşalardan alır: Saruca Paşa, Zağanos Paşa ve Halil Paşa kuleleri.^[2] Zemin katları ile birlikte Saruca Paşa ve Halil Paşa kuleleri 9 katlı, Zağanos Paşa Kulesi ise 8 katlıdır. Saruca Paşa Kulesi'nin çapı 23,30 metre, duvar kalınlığı 7 metre, yüksekliği ise 28 metredir.^[4] Zağanos Paşa Kulesi'nin çapı 26,70 metre, duvar kalınlığı 5,70 metre, yüksekliği ise 21 metredir. Halil Paşa Kulesi'nin çapı 23,30 metre, duvar kalınlığı 6,5 metre ve yüksekliği de 22 metredir.

Toplam alanı yaklaşık 125*250 m boyunda olup 32 bin m²lik bir alana yayılmıştır. Üç adet girişi vardır.^[2]

Tarihçesi

1452 Mart'ının sonlarında inşasına başlandı. Kullanılan kereste İzmit ve Karadeniz Ereğli'den, taşlar da Anadolu'dan getirtildi. Fatih, Edirne'den gelerek öncesinde Fonea adıyla bilinen dağın yamacında kalenin temelinin atılmasını emretti, adına Başkesen dedi. Deniz kenarındaki üç kulenin yapımını paşalarına havale etti ve paşalar kendi imkânlarıyla yaptırdı. Burçları ve diğer kısımlarının inşasını padişah üstlendi. Dukas, inşatta bin usta çalıştığını kaydetmiştir.^[5] Mimar E. H. Ayverdi'ye göre hisarın yapımında yaklaşık olarak 300 usta, 700-800 işçi, 200 arabacı, kayıkçı, nakliyeci ve diğer tayfa çalışmıştır. 60,000 metrekare alanı kapsayan eserin kâgir hacmi yaklaşık 57,700 metreküptür.^{[kaynak belirtilmeli]}

Rumeli Hisarı'nın İstanbul Boğazı'ndan görünümü (Şubat 2013)

Rumeli Hisarı, İstanbul'un fethinden sonra bir bir süre garnizon hâliyle kalsa da zaman içerisinde Saruca Paşa Kulesi, hapishane olarak kullanıldı.^[6]

1509 Büyük İstanbul Depreminde büyük zarar görmüş ancak hemen onarılmıştır. 1746 yılında çıkan yangında ahşap kısmı harap olmuştur. Hisar tekrar III. Selim (1789-1807) döneminde onarılmıştır.^{[kaynak belirtilmeli]}

18. yy.dan sonra askerî niteliğini tamamen yitirdi. 1876-77 tarihinde kale içinde ve çeperinde 46 hane olduğu kaydedilmiştir.^[7]

Bugünkü durumu

Rumeli Hisarı günümüzde müze olarak kullanılmaktadır. Hisarda açık teşhir yapılmakta, sergi salonu bulunmamaktadır. Toplar, gülleler ve Haliç'i kapattığı söylenen zincirin bir parçasından oluşan eserler, bahçede sergilenmektedir.

Hisar, müze vasfına ek olarak 2000'li yılların sonuna kadar tiyatro ve konserler için bir etkinlik alanı olarak da kullanılmaktaydı. 1950'li yıllardaki restorasyon çalışmaları sırasında, 18. yüzyılda yıkılmış ve yalnızca minaresinden bir bölüm kalmış olan Boğazkesen Mescidi'nin (Ebu’l-Feth Camii olarak da bilinir) bulunduğu alana açıkhava tiyatrosu yapıldı. İlk haliyle basit seyir terasları ve bir sahnenin olduğu bu alan, daha sonra tiyatro sanatçısı Muhsin Ertuğrul'un talebiyle amfitiyatroya çevrildi.^[8] 1989 yılında başlayan Rumeli Hisarı Konserleri ile amfitiyatro, İstanbul kültür ve eğlence hayatının en gözde yaz eğlencesi mekanlarından biri haline geldi. Rumeli Hisarı Konserleri 2006 yılında durdurulmuş ve 2008 yılında son kez düzenlenmiştir.

İstanbul 3 Numaralı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu, 7 Ekim 2009’da tarihi konser alanındaki mescidin minaresinin, duvar ve sarnıç kalıntılarının mevcut durumları ile muhafaza edilmesine karar verirken, mescit 1. grup kültür varlığı olarak tescil edildi.^[9] İstanbul Büyükşehir Belediyesi ise hisardaki yıkık mescidin ihyası için bir proje başlattı. Koruma Bölge Kurulu projeyi onaylarken mülkiyeti İBB’de bulunan mescidin yapımı için 28 Mayıs 2013 tarihinde ruhsat alındı. Açıkhava tiyatrosu ve konser mekanı olarak kullanılan alana yapılan Boğazkesen Fetih Mescidi'nin inşası 2015 yılında tamamlandı.^[10]

Hisar civarında çok sayıda restoran mevcuttur.

2022'de İBB Miras tarafından restorasyon çalışmalarına başlandı.

Galeri

Hisarın içindeki Zağanos Paşa Kulesi
1978 yılında Rumeli Hisarı
Hisarın planı
Hisarın girişi
Rumeli Hisarı'nda gece
Halil Paşa Kulesi
Hisardan Boğaziçi'nin görünümü
Saruca Paşa Kulesi
Zağanos Paşa Kulesi
Boğazkesen Fetih Mescidi

Ayrıca bakınız

Konuyla ilgili yayınlar

Rumeli Hisarı
Genel bilgiler
Tür	Kale
Mimari tarz	Boğaziçi'ni kontrol amaçlı
Şehir	İstanbul
Ülke	Türkiye
Koordinatlar	41°05′05″K 29°03′22″D / 41.08472°K 29.05611°D
Temel atma	1452
Yenileme	Sultan III. Selim (1789-1807)
Ölçüler
Genişlik	125*250 m
Resmî site
	muze.gov.tr
Kaynakça

SÜEL, Ercan (1966). Rumeli Hisarı Mezarlığı (PDF) (Mezuniyet). İstanbul Üniversitesi.

Kaynakça

Özel kaynakça

^ "Rumeli Hisarı, Turkey Page". muze.gov.tr. 29 Ağustos 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ağustos 2021.
^ ^a ^b ^c Genim, 2023 & 17.
^ "İstanbul Boğazı". Yeni Cumhuriyet Ansiklopedisi. VI. İstanbul: Arkın Kitabevi. ss. sf. 910.
^ "Arşivlenmiş kopya". 28 Eylül 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Eylül 2019.
^ Dukas & 1956 147.
^ Genim, 2023 & 21.
^ Genim, 2023 & 23.
^ "O sahneye kim sonra geldi?". Serbestiyet.com. 28 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Haziran 2022.
^ "İBB'nin 'ihya' projesi: Açıkhava tiyatrosuna cami". sendika.org. 8 Aralık 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Aralık 2023.
^ "İşte bir dönem konserlerin verildiği Rumeli Hisarı'na yapılan mescit". Odatv. 25 Temmuz 2021. 13 Kasım 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Haziran 2022.

Genel kaynakça

Genim, M. Sinan (2023). Mekânsal Hafıza ve İstanbul. Türkiye Turing ve Otomobil Kurumu.
Dukas (1956). Bizans Tarihi. VL. Mirmiroğlu tarafından çevrildi. İstanbul Fethi Derneği İstanbul Enstitüsü Yayınları.

Dış bağlantılar

Wikimedia Commons'ta Rumeli Hisarı ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.

[FALL-1] "Rumeli Hisarı, Turkey Page". muze.gov.tr. 29 Ağustos 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ağustos 2021.

[FOOTNOTEGenim202317-2] Genim, 2023 & 17.

[Yeni_Cumhuriyet-3] "İstanbul Boğazı". Yeni Cumhuriyet Ansiklopedisi. VI. İstanbul: Arkın Kitabevi. ss. sf. 910.

[4] "Arşivlenmiş kopya". 28 Eylül 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Eylül 2019.

[FOOTNOTEDukas1956147-5] Dukas & 1956 147.

[FOOTNOTEGenim202321-6] Genim, 2023 & 21.

[FOOTNOTEGenim202323-7] Genim, 2023 & 23.

[8] "O sahneye kim sonra geldi?". Serbestiyet.com. 28 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Haziran 2022.

[9] "İBB'nin 'ihya' projesi: Açıkhava tiyatrosuna cami". sendika.org. 8 Aralık 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Aralık 2023.

[10] "İşte bir dönem konserlerin verildiği Rumeli Hisarı'na yapılan mescit". Odatv. 25 Temmuz 2021. 13 Kasım 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Haziran 2022.

[2]

[3]

[1]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]