Rumex obtusifolius
Yabani labada (Rumex obtusifolius), kuzukulağıgiller familyasından, Avrasya ve Kuzey Afrika'da yetişen, 20-50 cm boyunda, çok yıllık bir labada türü. Tarımda mücadele edilmesi gereken yabancı ot muamelesi görür.
| Yabani labada | ||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
  | ||||||||||||||||
| Biyolojik sınıflandırma | ||||||||||||||||
| ||||||||||||||||
Rumex obtusifolius
L. |
Adlandırma
değiştirEkşi (asitli) olmayan Rumex türleri, Türkçede labada olarak adlandırıldığı için yabani labada adını alsa da kaynaklarda yabani kuzukulağı adı da geçer. Küt yapraklı labada ile geniş yapraklı labada adları da kullanılır. Halk arasında diğer labada türleri gibi bu da evelik[1] adıyla bilinir. Van'da yabani pazı[1] adı kullanılır.
Morfoloji
değiştirHabitat
değiştirTürkiye'de dere kıyıları, gölgelik ve yaş yerlerde yayılım gösterir. Kuzey İrlanda'da yol kenarları, hendekler ve dere kıyılarında silaj alanları oluşturur.[2]
Dağılımı
değiştirAlt türleri
değiştir- Rumex obtusifolius subsp. obtusifolius : Batı Avrupa'da İrlanda, Büyük Britanya, Fransa, İspanya, İtalya
- Rumex obtusifolius subsp. sylvestris : Doğu Avrupa'da, Polonya, Baltık Ülkeleri
- Rumex obtusifolius subsp. subalpinus : Türkiye ve Kafkaslar
- Rumex obtusifolius subsp. transiens : İskandinavya, Orta Avrupa, Balkan yarımadası
Besin olarak kullanımı
değiştirTürkiye'de diğer labada türleri gibi bunun da yaprakları «efelik sarması» ya da «labada sarması» olarak yemeği yapılır. Kars'ta sapı soyulup yenir.[3]
Tıbbi kullanımı
değiştirHalk tıbbında kullanımı
değiştirYapılan çeşitli etnobotanik çalışmalara göre halk tıbbında ısırgan dalamasına karşı yaprakları panzehir olarak kullanılır ve labadanın taze yapraklarıyla yanan bölge ovuşturulur; müshil olarak kullanılır; yaprakları yara, kabarcık, yanık ve urlarda kullanılır.[4]
Farmakolojik kullanımı ve etkinliği
değiştirKuzey İrlanda'da yabani labada yapraklarının n-hekzan, diklorometan (DCM) ve metanollü (MeOH) ekstrelerinin antimikrobiyal biyoaktivitesinin araştırıldığı farmakolojik bir çalışmada n-hekzan ekstresi herhangi bir antibakteriyel aktivite göstermemiş, diklorometanlı ekstre ise yalnızca Escherichia coli bakterisine karşı aktif olmuştur. Buna karşın, metanollü ekstre bütün bakteri suşlarına karşı önemli bir antibakteriyel inhibitör aktivite göstermiştir.[2]
Boyarmadde olarak kullanımı
değiştirYün boyası için kullanılır.[5]
Yabancı ot olarak tarıma zararı
değiştirDünya çapında mücadele edilmesi gereken yabancı ot türlerindendir.[6] Türkiye'de fındık bahçelerinde mücadele edilmesi gereken yaban ot muamelesi görür.[7] Eskişehir'de yonca tarlalarında yayılım gösteren yabancı otlardandır.[8]
Yakma yöntemi ya da alevleme, özellikle toprak yüzeyine yeni çıkmış yabancı otların büyüme noktalarına ısı uygulaması ile zararlandırılması esasına dayanan bir yöntemdir ve Rumex obtusifolius alevlemeye dayanıklı yabancı ot türleri arasında yer alır.[9] Çukurova bölgesi tarım ve tarım dışı alanlarda saptanmış olan yabancı ot türleri arasında yer alır ve doğal düşmanı Puccinia cinsinden pas mantarıdır.[10] Türkiye'de önemli durumda bulunan yabancı ot türleri arasında yer alır ve dünyada üzerinde çalışılan potansiyel mikoherbisit olarak Uromyces rumices mantarı gösterilir.[10][11]
Hayvanlarca kullanımı
değiştirBüyükbakır (Lycaena dispar) adlı kelebek tırtılının besin bitkisidir. Bu kelebek yumurtalarını asitsiz Rumex türleri üzerine bırakır. Türkiye’de, tırtılların ana besin bitkisi Rumex crispus olarak kaydedilmiş olsa da, diğer türleri de kullanıldığı bilinmektedir. İstanbul ve Bursa’da Rumex hydrolapathum; Karadeniz kıyı bölgelerinde Rumex obtusifolius subalpinus ve yine Bursa’da Rumex olympicus labadaları tırtıl besin bitkisi olarak kaydedilmiştir.[12]
Kaynaklar
değiştir- ^ a b Prof. Dr. Turhan Baytop (1997), Türkçe Bitki Adları Sözlüğü, TDK yayınları: 578, Ankara, 1997
- ^ a b Diane Harshaw, Lutfun Nahar, Brahmachari Vadla, Gadria M. Saif-e-Naser & Satyajit D. Sarker (2010), Bioactivity of Rumex obtusifolius (Polygonaceae), Arch. Biol. Sci., Belgrade, 62 (2), 387-392, 2010
- ^ Yard. Doç. Dr. Fevzi Özgökçe, Kars ve civarında 2006 yılında bulunan faydalı bitkiler 26 Mayıs 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Van 100. Yıl Üniversitesi
- ^ Dr. Duke's Phytochemical and Ethnobotanical Databases[ölü/kırık bağlantı]
- ^ Tülay Gülümser & N. Seventekin (1988), Yabani labada (Rumex obtusifolius L.) bitkisi ile yün liflerinin boyanması. Ege Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Tekstil Bölümü, Tekstil ve Teknik, Nisan, 128
- ^ Atsuko Miyagi, Kentaro Takahara, Hideyuki Takahashi, Maki Kawai-Yamada and Hirofumi Uchimiya (2010), Targeted metabolomics in an intrusive weed, Rumex obtusifolius L., grown under different environmental conditions reveals alterations of organ related metabolite pathway[ölü/kırık bağlantı], Metabolomics, Volume 6, Number 4 (2010), 497-510
- ^ A. Gürcan (1979), Küt Yapraklı Labada (Rumex obtusifolius L.) ' nın Biyolojisi, Fındık Bahçelerinde Mücadele İmkanları Üzerinde Araştırmalar. Ata.Ü.Zir.Fak. Yay. No: 251, 166 s.
- ^ Cengiz Türe & Yavuz Bülent Köse (2000), Eskisehir ve Çevresindeki Bazı Tarım Alanlarında Yayılış Gösteren Yabancı Ot Florası Üzerine Bir Arastırma 8 Ağustos 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., TÜBİTAK Turk J Agric For 24 (2000) 327–331
- ^ Y. E. Kitiş (2010), Yabancı Ot Mücadelesinde Yeni Bir Yöntem: “Alevleme” 26 Mayıs 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Tarım Türk Dergisi, Sayı : 24, 52-54 s
- ^ a b F. Nezihi Uygur (2002), Yabancı otlar ve biyolojik mücadele 17 Şubat 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Türkiye 5. Biyolojik Mücadele Kongresi, 4-7 Eylül 2002, ERZURUM
- ^ Schubiger, F.X., G. Defago, H.Kern, L. Sedlar, 1986. Damage to Rumex crispus L. and Rumex obtusifolius L. caused by the rust fungus Uromyces rumicis (Schum.) Wint. Weed Research 26:347-350.
- ^ "TRAKEL Türkiye'nin Anonim Kelebekleri". 6 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Mayıs 2012.