Vikipedi

Saurophaganax

Jura devrinde yaşamış teropod dinozor cinsi

Saurophaganax (anlamı: "kertenkele yiyicilerin efendisi"), Amerika Birleşik Devletleri'nde Oklahoma eyaletinde Geç Jura yaşlı Morrison Formasyonundan (en son Kimmeridgian dönemi, yaklaşık 151 milyon yıl önce) büyük bir allosaurid dinozor cinsidir.[1] Bazı paleontologlar, onun daha genç bir Allosaurus türü (A. maximus olarak) olduğunu düşünmektedir. Saurophaganax, sırt omuru dikenlerinin tabanındaki yanal tabakalanma ve kuyruk omurlarının ön yüzündeki kemiksi yay ile karakterize edilmiş çok büyük bir Morrison Allosaurid'idir.[2] S. maximus'un uzunluğunun 10,5 m[3] ila 13 m kadar geldiği,[4] ve ağırlığının 3 ton[3] ila 4,5 ton geldiği tahmin edilmektedir.[5] 2020 yılında yapılan bir çalışmada, minimum ortalama ağırlığı 2,6 ton ve maksimum ortalama ağırlığı 4,7 ton olmak üzere genel ortalama olarak 3,5-3,8 ton ağırlık değerleri ortaya konmuştur.[6]

Saurophaganax
Yaşadığı dönem aralığı: 156-146 myö
Kimmericiyen-Kretase 
Kurulmuş bir iskelet Sam Noble Oklahoma Museum of Natural History
Biyolojik sınıflandırma Bu sınıflandırmayı düzenle
Âlem: Animalia
Şube: Chordata
Klad: Dinosauria
Klad: Saurischia
Klad: Theropoda
İnfra takım: †Carnosauria
Familya: †Allosauridae
Cins: †Saurophaganax
Daniel Chure, 1995
Tür: †S. maximus
İkili adlandırma
†Saurophaganax maximus
Daniel Chure, 1995

Keşif ve adlandırma

değiştir
 
Saurophaganax omurlarının bir derlemesi, Oklahoma Doğa Tarihi Müzesi

1931 ve 1932'de John Willis Stovall, Oklahoma , Cimarron County'deki Kenton yakınlarında, geç Kimmeridgian yaşlı katmanlarda büyük bir teropod kalıntılarını ortaya çıkardı. 1941'de gazeteci Grace Ernestine Ray'in bir makalesinde bu fosil numunelere Stovall tarafından Saurophagus maximus adı verildi.[7] Dinozorun cins adı Grekçe: σαυρος, Grekçe: sauros, "kertenkele", Grekçe: φάγειν, Grekçe: phagein, "yemek", sözcüklerinden oluşturulan bir ad tamlamasıdır ve anlamı "kertenkele yiyen"dir. Tür adı olan maximus, Latincede "en büyük" anlamına gelir. Adlandırma makalesi bir açıklama içermediğinden, cinse verilen ad bir nomen nudum olarak kaldı. 1987'de Spencer George Lucas, Saurophagus'un bir nomen nudum olduğundan habersiz olarak OMNH 4666 kodlu numuneyi (bir kaval kemiği) lektotip olarak atamıştır.[8]

Daha sonra, Saurophagus adının önceden doldurulmuş olduğu keşfedilmiştir: 1831'de William Swainson tarafından sınıflandırma açısından gerçek kertenkelelerin güncel yiyicisi olan bir zorba sinekkapana verilmişti.[9] 1995'te Daniel Chure yeni bir cins adını verdi: Saurophaganax, önceki adın sonuna Antik Yunanca -άναξ, Grekçe: anax, "hükümdar" anlamına gelen bir ek konmuştur. Chure 1995'te OMNH 4666 numunesini Allosaurus'a ilişkin olarak tanısı konulmamış bulmuştur ve bu yüzden Chure OMNH 01123 numunesini (omurgadaki sinir yayı) Saurophaganax için holotip olarak seçmiştir[10] ve Saurophaganax, "Saurophagus"un yeniden adlandırılması değildir.[11] Gayri resmi olarak "Saurophagus maximus" olarak adlandırılan materyalin çoğu, yani Allosaurus'tan ayırt edilebilen tanısal unsurlar, Chure tarafından Saurophaganax maximus'a atfedildi. Bu fosil örnekleri en az dört bireyin eklemsiz kemiklerini içerirler.[11]

Saurophaganax, Oklahoma'nın resmi eyalet fosilidir[12] ve Sam Noble Oklahoma Doğa Tarihi Müzesi'ndeki Jura salonunda büyük bir Saurophaganax iskeleti görülebilir. En iyi bilinen Saurophaganax materyali Oklahoma'nın diğer bir eyalete yaptığı girintide bulunmasına rağmen, olası bir Saurophaganax materyali (NMMNH P-26083), (bir uyluk kemiği, birkaç kuyruk omuru ve bir kalça kemiğinden oluşan kısmi bir iskeleti içeren), kuzey New Mexico'da bulunmuştur .[13]

Allosaurus ile İlişkisi

değiştir
 
Boyut karşılaştırması

Saurophaganax'ın kimliğinin saptanması bir tartışma konusudur. Kendisi bir cins olarak[11] veya Allosaurus'un (A. maximus) bir türü olarak tanımlanmıştır.[14] Bazal tetanuran dinozorların en güncel çalışmasında Saurophaganax ayrı bir cins olarak kabul edilmiştir.[15] New Mexico'dan yeni olası Saurophaganax buluntuları, cinsin sınıflandırma durumunu netleştirebilir.[13]

Paleoekoloji

değiştir
 
Saurophaganax bir Diplodocus'a saldırırken (New Mexico Doğa Tarihi ve Bilim Müzesi).
 
Saurophaganax bir Apatosaurus avlıyor (Oklahoma Doğa Tarihi Müzesi).

Saurophaganax, Geç Jura Kuzey Amerika'sının en büyük etoburlarından biriydi. Diğer uzunluk tahminleri daha düşük olsa da Chure de 14 metrelik bir uzunluk tahmini yapmıştır.[11] Saurophaganax'ın bilinen fosilleri (hem olası New Mexican materyali hem de Oklahoma materyali), Morrison Formasyonunun en son üyesi olan Brushy Havzası Üyesi'nden biliniyor ve bu gözlem cinsin (Saurophaganax'ın) ilgili çevrede ya her zaman nadir olduğunu ya da Jura döneminde ilk kez oldukça geç ortaya çıktığını gösteriyor. Saurophaganax bir allosaurid için büyüktü ve çağdaşları olan Torvosaurus tanneri veAllosaurus fragilis'ten daha büyüktü. Morrison Formasyonu teropod faunasının yüzde birini veya daha azını oluşturan çağdaşlarından çok daha nadir olduğu için davranışı hakkında fazla bir şey bilinmemektedir.

Morrison oluşumu (formasyonu) çökel bilimsel olarak sığ denizel ve alüvyon çökellerinin bir dizisidir, radyometrik yaşlandırma ışığında oluşumun tabanı 156,3 milyon yıl önceye,[16] en üstüyse 146,8 milyon yıl önceye tarihlenir ve[17] Geç Jura döneminin geç Oxfordian, Kimmeridgian ve erken Tithonian evrelerine denk düşer. Bu oluşum, belirgin yağışlı ve kurak mevsimlerle tanımlanan yarı kurak bir ortam olarak yorumlanır. Dinozorların yaşadığı Morrison Havzası, New Mexico'dan Alberta ve Saskatchewan'a kadar uzanıyordu ve Rocky Dağları'nın ön sırasının öncüleri batıya doğru ilerlemeye başladığında oluştu. Doğuya bakan akaçlama havzalarından gelen tortular, akarsular tarafından taşınmış ve bataklık ovalarında, göllerde, ırmak kanallarında ve taşkın yataklarında birikmiştir.[18] Bu formasyon, Almanya'daki Solnhofen Kireçtaşı Formasyonu ve Tanzanya'daki Tendaguru Formasyonu ile benzer yaştadır. 1877'de bu oluşum, öncül paleontologlar Othniel Charles Marsh ve Edward Drinker Cope arasındaki fosil toplama rekabeti olan Kemik Savaşları'nın merkezi haline geldi.

Morrison oluşumu Barosaurus, Apatosaurus, Brontosaurus, Camarasaurus, Diplodocus ve Brachiosaurus gibi dev sauropodlarca domine edilmiş bir uzam ve zamanı kaydeder. Kuş kalçalı Camptosaurus, Dryosaurus, Stegosaurus ve Othnielosaurus gibi cinsler de dahil bu dinozorlar Saurophaganax'ın yanında yaşamış ve onun avı konumunda bulunmuş olabilir. Bu paleoçevredeki teropodlar Torvosaurus, Ceratosaurus, Marshosaurus, Stokesosaurus, Ornitholestes ve[19]Allosaurus gibi cinslerdir ve Allosaurus bu oluşumdaki tüm teropod örneklerinin 70 ila 75% oluşturmaktadır ve Morrison besin zincirinde tepe yırtıcı konumundadır.[20] Bu paleoçevreyi paylaşan diğer omurgalılar da aşağıdaki gibidir: Işın yüzgeçli balıklar, kurbağalar (Eobatrachus), semenderler, kaplumbağalar, sphenodonts, kertenkeleler, karasal ve sucul crocodylomorphans (Goniopholis) ve çeşitli pterosaur türleri (Kepodactylus) Bu bölgede Fruitafossor, docodonts, multituberculates, symmetrodonts ve triconodonts gibi erken memeliler mevcuttu. Dönemin florası yeşil algler, mantarlar, yosunlar, Atkuyrukları, cycads, ginkgoes ve kapalı tohumlu bitkilerin birkaç ailesinin fosilleriyle ortaya konur. Bitki örtüsü, eğrelti ağaçları ve eğrelti otlarının ( galeri ormanları ) ırmak kenarındaki ormanlarından Araucaria benzeri kozalaklı ağaç Brachyphyllum gibi ağaçların seyrek bulunduğu eğrelti otu savanlarına kadar değişiyordu.[21] Stovall, Oklahoma'da Saurophaganax gibi büyük bir teropod için olası av durumunda olabilecek Apatosaurusların önemli sayıdaki fosil numunesini gün yüzüne çıkarmıştır.

 
Ceratosaurus ve Allosaurus'un başka bir teropodun kurumuş leşi için savaştığını gösteren çizim. Geç Jura teropodlarındaki yamyamlık konusuna vurgu yapılmaktadır.

Üst Jura yaşlı Mygatt-Moore Taş Ocağı'nda beslenme izleri taşıyan diğer kemikler arasında Allosaurus ve Mymoorapelta kalıntılarında ısırık izlerine rastlanmıştır. Diğerlerinden farklı olarak, bu fosil kemiklerin üzerlerindeki ısırık izleri diş genişliğini belirlemek için ölçüldüğünde, ilgili izlerin boyutlarından yola çıkılarak yapılan dışkestirimler (extrapolation) taş ocağındaki jeolojik birimlerden bilinen iki büyük yırtıcı cinsi olan Allosaurus veya Ceratosaurus'un bilinen herhangi bir örneğinden daha büyük diş ve vücut boyutu öngörmektedir. Dışkestirimler bunun yerine ya alışılmadık derecede büyük bir Allosaurus örneğiyle ya da her ikisi de taş ocağından bilinmeyen Torvosaurus veya Saurophaganax gibi ayrı cinsleri ifade eden dinozorlarla uyumludur. Sonuç olarak, ilgili bulgular ya sadece bilimsel kanıtlara dayanarak sitenin bilinen fauna çeşitliliği artmış olacaktır ya da Allosaurus cinsinde yamyamlığın güçlü kanıtlarını temsil edecektir. Isırık izleri olan çeşitli iskelet elemanlarıyla ilişkili pozisyon ve besin değerine dayanarak, Mymoorapelta av olmuş ya da ölümünden kısa bir süre sonra leşi yenmişken, Allosaurus'un ölümden bir süre sonra leşinin yendiği tahmin edilmektedir.[22]

Kaynakça

değiştir
  1. ^ Turner, C.E. and Peterson, F., (1999). "Biostratigraphy of dinosaurs in the Upper Jurassic Morrison Formation of the Western Interior, U.S.A." Pp. 77–114 in Gillette, D.D. (ed.), Vertebrate Paleontology in Utah. Utah Geological Survey Miscellaneous Publication 99-1.
  2. ^ "Saurophagus". Dinosaurs: The Encyclopedia. Jefferson, North Carolina: McFarland & Co. 1997. ss. 793-794. ISBN 978-0-89950-917-4. 
  3. ^ a b Paul, G.S., 2010, The Princeton Field Guide to Dinosaurs, Princeton University Press p. 96
  4. ^ Holtz, Thomas R. Jr. (2011) Dinosaurs: The Most Complete, Up-to-Date Encyclopedia for Dinosaur Lovers of All Ages, Winter 2010 Appendix. 20 Temmuz 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  5. ^ Molina-Pérez & Larramendi 2016. Récords y curiosidades de los dinosaurios Terópodos y otros dinosauromorfos, Larousse. Barcelona, Spain p. 261
  6. ^ Campione (2020). "The accuracy and precision of body mass estimation in non-avian dinosaurs". Biological Reviews (İngilizce). 95 (6): 1759-1797. doi:10.1111/brv.12638. ISSN 1469-185X. 10 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Eylül 2021. 
  7. ^ Ray, G.E., 1941, "Big for his day", Natural History 48: 36–39
  8. ^ Lucas, S.G., Mateer, N.J., Hunt, A.P., and O'Neill, F.M., 1987, "Dinosaurs, the age of the Fruitland and Kirtland Formations, and the Cretaceous-Tertiary boundary in the San Juan Basin, New Mexico", p. 35-50. In: Fassett, J.E. and Rigby, J.K., Jr. (eds.), The Cretaceous-Tertiary boundary in the San Juan and Raton Basins, New Mexico and Colorado. GSA Special Paper 209
  9. ^ W. Swainson and J. Richardson, 1831, Fauna boreali-americana, or, The zoology of the northern parts of British America: containing descriptions of the objects of natural history collected on the late northern land expeditions under command of Captain Sir John Franklin, R.N. Part 2, Birds, London, J. Murray
  10. ^ Chure, D., 2000, A new species of Allosaurus from the Morrison Formation of Dinosaur National Monument (Utah-Colorado) and a revision of the theropod family Allosauridae. Ph.D. dissertation, Columbia University, pp. 1–964
  11. ^ a b c d "A reassessment of the gigantic theropod Saurophagus maximus from the Morrison Formation (Upper Jurassic) of Oklahoma, USA". Sixth Symposium on Mesozoic Terrestrial Ecosystems and Biota, Short Papers. Pekin: China Ocean Press. 1995. ss. 103-106. 
  12. ^ "OK State Symbols". OkInsider.com. Oklahoma Publishing Today. 2006. 7 Ağustos 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Aralık 2007. 
  13. ^ a b Jurassic West: the Dinosaurs of the Morrison Formation and Their World. Bloomington, Indiana:Indiana University Press. 2007. s. 117. 
  14. ^ Smith (1998). "A morphometric analysis of Allosaurus". Journal of Vertebrate Paleontology. 18 (1): 126-142. doi:10.1080/02724634.1998.10011039. 
  15. ^ The Dinosauria. 2nd. Berkeley: University of California Press. 2004. ss. 71-110. ISBN 978-0-520-24209-8. 
  16. ^ Trujillo (2006). "Oxfordian U/Pb ages from SHRIMP analysis for the Upper Jurassic Morrison Formation of southeastern Wyoming with implications for biostratigraphic correlations". Geological Society of America Abstracts with Programs. 38 (6): 7. 
  17. ^ "Cleveland-Lloyd Dinosaur Quarry – age, stratigraphy and depositional environments". The Morrison Formation: An Interdisciplinary Study. Modern Geology 22. Taylor and Francis Group. 1998. ss. 87-120. ISSN 0026-7775. 
  18. ^ An Odyssey in Time: Dinosaurs of North America. Minocqua, Wisconsin: NorthWord Press. 1989. ss. 64-70. ISBN 978-1-55971-038-1. 
  19. ^ Foster, J. (2007). "Appendix." Jurassic West: The Dinosaurs of the Morrison Formation and Their World. Indiana University Press. pp. 327–329.
  20. ^ Paleoecological Analysis of the Vertebrate Fauna of the Morrison Formation (Upper Jurassic), Rocky Mountain Region, U.S.A. New Mexico Museum of Natural History and Science Bulletin, 23. Albuquerque, New Mexico: New Mexico Museum of Natural History and Science. 2003. s. 29. 
  21. ^ "Biggest of the big: a critical re-evaluation of the mega-sauropod Amphicoelias fragillimus". Paleontology and Geology of the Upper Jurassic Morrison Formation. New Mexico Museum of Natural History and Science Bulletin, 36. Albuquerque, New Mexico: New Mexico Museum of Natural History and Science. 2006. ss. 131-138. 
  22. ^ Drumheller (27 Mayıs 2020). "High frequencies of theropod bite marks provide evidence for feeding, scavenging, and possible cannibalism in a stressed Late Jurassic ecosystem". PLOS ONE (İngilizce). 15 (5): e0233115. doi:10.1371/journal.pone.0233115. ISSN 1932-6203. PMC 7252595 $2. PMID 32459808. 31 Ağustos 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Mart 2022. 

Konuyla ilgili yayınlar

değiştir
  • The World Encyclopedia of Dinosaurs and Prehistoric Creatures. 
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Saurophaganax&oldid=32604911" sayfasından alınmıştır