Selahattin Ülkümen
Selahattin Ülkümen (14 Ocak 1914, Antakya – 7 Haziran 2003, İstanbul), Türk diplomat. 1943'te Rodos başkonsolosluğu görevine getirilmiştir. Holokost sırasında, Rodos'tan sınır dışı edilmemeleri için adada yaşayan Yahudiler'e Türk vatandaşlığı verip onların hayatlarını kurtarmasıyla tanınır. Bu davranışından ötürü 1989'da Yad Vaşem'de, İsrail tarafından Uluslararası Dürüstler Madalyası ile onurlandırıldı.
Selahattin Ülkümen | |
|---|---|
.jpg) 1930'larda, askerlik hizmetini verdiği dönemde Ülkümen | |
| Doğum | 14 Ocak 1914 Antakya, Halep Eyaleti, Osmanlı İmparatorluğu |
| Ölüm | 7 Haziran 2003 (89 yaşında) İstanbul, Türkiye |
| Defin yeri | Zincirlikuyu Mezarlığı 41°4′30″K 29°0′30″D / 41.07500°K 29.00833°D |
| Milliyet | Türk |
| Meslek | Diplomat |
| Tanınma nedeni | İkinci Dünya Harbi sırasında Yahudilere yardım etme |
| Ödüller |  Uluslararası Dürüstler Madalyası (1989, İsrail tarafından) |
Yüksek öğreniminin ardından, 1936'da Dışişleri Bakanlığı'nda göreve başladı. 1943'te Rodos başkonsolosu olarak atandı. 2. Dünya Savaşı sırasında Yunanistan Naziler tarafından işgal altına alındı. Bu süreçte, Türk ve Yunan Yahudiler, Korfu'dan toplanıp toplama kamplarına gönderildiler. Rodos'u da ele geçiren Almanlar, burada bulunan Yahudiler'i de toplama kamplarına yollamaya karar verdi. Fakat o sırada Rodos'ta görev yapan Ülkümen, 2.000 kişilik Yahudi topluluğundan 50'ye yakın kişinin hayatını kurtardı.
Arka Plan
değiştirYahudiler, 1917'ye kadar Rodos'ta, Osmanlı egemenliğinde ve 1943’e kadar İtalyan işgali altında refah içinde yaşadılar. 1943 Alman işgali esnasında, adadaki Yahudi sayısı yaklaşık olarak 1700 kadardı.[1] İçlerinde Türk, Yunan, İtalyan ve birçok Akdeniz ülkesinden Yahudi vardı.
Alman işgalinden sonra Türk ve Yunan Yahudiler Korfu'dan toplanıp ölüm kamplarına gönderildi; ama Rodos'ta Türkiye başkonsolosluğu görevi yapan Selahattin Ülkümen, yaklaşık 1700 nüfusluk Yahudi toplumundan 42 kişinin hayatını kurtardı.[2]
Ülkümen'in Yahudileri kurtarma çabaları
değiştir19 Temmuz 1944’te, Gestapo adadaki bütün Yahudilerin üslerinde toplanmasını istedi. Neden olarak onların geçici bir süre için daha küçük bir adaya gönderileceklerini söylediler ama gerçekte Auschwitz’deki gaz odalarına gönderileceklerdi.
Ülkümen karargaha gitti ve general Kleeman’a Türkiye’nin savaşta tarafsız olduğunu hatırlattı. Sadece Türk Yahudilerinin ve eşlerinin -ki bir çoğu İtalyan ve Yunandı, serbest bırakılmalarını istedi.[3] Bu isteği kabul etmeyen Kleeman, Nazi kanunlarına göre Yahudi Yahudidir ve hepsinin toplama kampına gitmesi gerekmektedir cevabını verdi. Ülkümen ise cevap olarak; “Türk kanunlarına göre ise bütün vatandaşlar eşittir. Biz vatandaşları dini farklılıklarına göre ayırmıyoruz” dedi.[4] Ülkümen ayrıca Yahudilerin bırakılmaması durumunda Türk hükûmetine durumu bildireceğini ve bunun da uluslararası bir kriz doğuracağını belirtti ve böylece Kleeman bırakılmalarını kabul etti.[5]
Rodos Başkonsolosu Ülkümen'in tutumu, Nazilerde intikam duygusu uyandırmıştı.[4] Türkiye müttefiklerin yanına yer alıp Alman ittifakına savaş ilan eder etmez, Almanya Rodos’taki Türk konsolosluğunu bombaladı. Bombardıman, Ülkümen’in hamile eşi Mihrinnisa Hanım ile iki görevlinin hayatlarını kaybetmesine neden oldu.[6] Mihrinnisa Hanım, ölmeden önce sağlıklı olarak bir erkek çocuğu dünyaya getirdi. Selahattin Bey’in tek çocuğu Mehmet böylece dünyaya geldi. Ülkümen, 1944 Ağustos’unda Nazi yönetimi tarafından Rodos’tan sınır dışı edildi.[7] Savaşın geri kalanında Pire'de tutuklu kaldı.[8]
İkinci Dünya Savaşı sonrası
değiştirSelahattin Ülkümen, 1945’te Almanların teslim olmasından sonra Türkiye’ye dönebildi. II. Dünya Savaşı’ndan sonra diplomatik kariyerine devam etti. Beyrut ve Kahire’de başkonsolosluk, CENTO’da Genel Sekreter Yardımcılığı yaptı. 1979 yılında emekli olduktan sonra yaşamını İstanbul’da sürdürdü.[9]
Ülkümen, Rodos Başkonsolosluğu sırasındaki kahramanlığından ve fedakârlığından ötürü 13 Aralık 1989’da İsrail Devleti'nin Naziler tarafından Holokost’a maruz kalan Yahudileri kurtaran gayri-Yahudilere verdiği Uluslararası Dürüstler onursal unvanına layık görülmüştür.[10] Bu ödülü alan ilk Müslüman'dır.[11]
1990 yılında, Türkiye Hahambaşılığında düzenlenen bir törenle kendisine şükran plaketi sunuldu. 2001 yılında "Nazi soykırımı döneminde Musevilere yardımı" nedeniyle Namık Kemal Yolga ve Necdet Kent ile birlikte Selahattin Ülkümen'e "Dışişleri Bakanlığı Üstün Hizmet Plaketi" verildi.[12]
Anılarını “Bilinmeyen Yönleriyle Bir Dönemin Dışişleri” (1993) adlı kitabında toplayan Ülkümen, geçirdiği solunum yolları rahatsızlığı nedeniyle 7 Haziran 2003'te İstanbul’da hayatını kaybetti. Cenazesi, Zincirlikuyu Mezarlığı’na defnedildi.
1998 yılında Ülkümen’in de yer aldığı, Yahudilerin hayatlarını kurtaranların portrelerinden oluşan posta pulları serisi İsrail'de piyasaya sürüldü.[13]
2004 yılında Almanya'nın Köln kentinde kurulan Türk-Yahudi Dostluk Cemiyeti, Ülkümen ve 15. yy.da yaşamış Yahudi din adamı İzak Sarfati anısına Ülkümen-Sarfati adını aldı.[14]
Ayrıca bakınız
değiştirKaynakça
değiştir- ^ Rodos’ta Başkonsolos Ülkümen’e saygı[ölü/kırık bağlantı]
- ^ Türk Schindler’i Rodos’ta anıldı / Şalom gazetesi
- ^ [1][ölü/kırık bağlantı]
- ^ a b Stanford J. Shaw, Turkey and the Holocaust: Turkey's Role in Rescuing Turkish and European Jewry from Nazi Persecution, 1933-1945, New York: New York University Press; London, MacMillan Press, 1993
- ^ Ibid
- ^ TÜRENÇ, Tufan. "'Çaresiz saatler'de mucize yaratan Türkler". Hürriyet. 15 Eylül 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Şubat 2021.
- ^ "Yorgo Kırbaki, Rodos'ta Türk Schindler'e Saygı, Hürriyet Gazetesi 19.07.2008". 24 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Aralık 2010.
- ^ "The Telegraph Gazetesi Ölüm İlanı, 18 Haziran 2003". 14 Şubat 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Aralık 2008.
- ^ "Ödüllü Diplomat Ülkümen Toprağa Verildi, Hürriyet Gazetesi, 09.06.2003". 22 Ağustos 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Aralık 2010.
- ^ "Righteous Among the Nations Honored by Yad Vashem". Yad Vashem. 18 Aralık 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Aralık 2010.
- ^ Tom Lanton'un Ülkümen'e Soykırım Müzesi tarafından verilecek ödül hakkında ABD kongresinde 08.10.2004 tarihli konuşması
- ^ "Özge Turul, Yaşama Vurulan Damga, Radikal Gazetesi, 21.05.2001". 29 Kasım 2004 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Aralık 2010.
- ^ "Samuel Zwetchkenbaum'ın İsrail pulları sayfası". 15 Mart 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Aralık 2010.
- ^ "Ülkümen-Sarfati Cemiyeti Web Sitesi". 9 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Aralık 2010.
Dış bağlantılar
değiştir