Selenge Irmağı
Selenge (ya da Selenga) (Eski Türkçe: 𐰾𐰠𐰭𐰀 Seleñğe,[1] Rusça: Селенга, Selenga; Moğolca: Сэлэнгэ гол, Selenge gol, Сэлэнгэ мөрөн, Selenge mörön, Buryatça: Сэлэнгэ гол, Selenge gol) ırmağı Moğolistan'da doğarak Rusya'da Baykal Gölü'ne dökülür. Uzunluğu 1024 km, havzası ise 447.000 km2'dir. Moğolistan'ın 21 idari bölgesinden birine adını verir. Moğolcada gökkuşağı anlamına gelir.
| Selenge Nehri Сэлэнгэ гол | |
|---|---|
 Selenge deltasının uzaydan görünümü, Ekim 1994
| |
| Konum | |
| Ülke(ler) |  Moğolistan,  Rusya
|
| Genel bilgiler | |
| Kaynak | Moğolistan'da Delgermörön, Ider ve Bügsiin Gol. |
| Ağız | Baykal Gölü |
| Ağız rakımı | 601 m. |
| Uzunluk | 1470 km |
| Havza alanı | 546 km2 |
| Debi | 601 m³/s Ağustos, 23 m³/s Şubat |
Doğal yapısı
değiştirKış aylarında buzla kaplıdır, Mayıs ve Eylül aylarında Selenge Irmağının ortalama 270 kilometrelik bölümü gemi ile geçilebilir ama az trafik vardır.[2]
Balık türleri
değiştirSelenge Irmağında, Turna balığı (Esox lucius, Esox reichertii), Sazan balığı (Cyprinus carpio carpio, Cyprinus carpio haematopterus, Cyprinus rubrofuscus), Tatlısu levreği (Perca fluviatilis, Perca schrenkii), Salmonidae familyasından Hucho taimen ve Amur yayın balığı (Silurus asotus) gibi tatlı su balıkları yaşarlar.
Selenge Irmağı
değiştir546 km2 büyüklükte, Selenge Nehrinin Baykal Gölü'ne kavuştuğu yerde milyonlarca yıldan beri ortalama 15 km gölün içine doğru bir ova oluşmuştur. Çökelttiği tortul kütlesi ile gölün tabanı burada 870 metre yükselmiştir. Çatalağız ilkbahar ve sonbahar'da sayıları 4 ile 5 milyonu bulan göçebe su kuşlarına dinlenme, avlanma ve üremeleri için ev sahipliği yapar. Ayrıca Selenge çatalağzında sayıları çok az olan Baykal ayıbalığı (fok) ve yalnız Baykal Gölünde yaşayan Baykal Omul (Coregonus autumnalis migratorius (Georgii) balığı bulunur.
Etimoloji
değiştirBuryatça'da sel-enge, suyun döküldüğü gölcük ve sel, selin dökülmesi anlamına gelir. Moğolcada sele-, yüzen su, yüzmek gibi manaları ifade eder. Türkiye ağızlarında seleŋ, selenk olarak da geçer. Adana ve Osmaniye İlleri Ağızları'nda dağ eteği anlamına gelirken Trabzon Maçka dolayında ise sel yatağı anlamına gelmektedir.[3] Kazak Türkçesinde sel; su baskını,sel; selde, sağnak yağış; selebe, şiddetli yağan yağmur; aŋgar ise nehir yatağı anlamındadır.[4]
Tarih
değiştirBurasına 6–8-yüzyılda Göktürk Kağanlığı ve yine İkinci Göktürk Kağanlığı, 744–840- yıllarında Uygur Kağanlığı, 9-yüzyılın 40-lı yıllarından 10-yüzyılın ilk on yıllarına kadar Yenisey Kırgızları sahip olmuştur. 11-yüzyıldan beri bu akarsu boyları Moğol dilinde konuşan ulusların eline geçmiştir. Günümüzde Selenge akarsuyu dolayında pek Türk nüfusu kalmamış sayılır. Bilge Kağan Yazıtında "Seleñe" şeklinde geçer. Yazıtta "Selenge aşağısına yürüyüp Karagan geçidinde ( SeLeÑE: KODI: YORıPaN: KaRGaN: KISıLTA 𐰾𐰠𐰭𐰀: 𐰸𐰆𐰑𐰃: 𐰖𐰆𐰺𐰯𐰣: 𐰴𐰺𐰍𐰣: 𐰶𐰃𐰽𐰞𐱃𐰀)" diye geçer.
Ayrıca bakınız
değiştirNotlar
değiştir- ^ Tekin, Talat, Orhon Yazıtları (2020). Bilge Kağan Yazıtı. Ankara: Türk Dil Kurumu yayınları. s. 62. ISBN 978-975-16-0065-3.
- ^ CIA Factbook - Mongolia 29 Aralık 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)
- ^ "TDK sözlük". Türk Dil Kurumu Sözlükleri. 29 Aralık 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Ağustos 2023.
- ^ Bayniyazov, Dr.Ayabek (2003). Kazakça-Türkçe Sözlük. Ankara: Akçağ yayınevi. ss. 46,478. ISBN 975-338-474-2.
Dış bağlantılar
değiştir- List of Freshwater Fishes for Mongolia 17 Eylül 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)
- Selenge Irmağı için uzaydan görüntü siteleri: Google, Yahoo, Microsoft
 | Akarsu ile ilgili bu madde taslak seviyesindedir. Madde içeriğini genişleterek Vikipedi'ye katkı sağlayabilirsiniz. |
 | Rusya coğrafyası ile ilgili bu madde taslak seviyesindedir. Madde içeriğini genişleterek Vikipedi'ye katkı sağlayabilirsiniz. |
 | Moğolistan coğrafyası ile ilgili bu madde taslak seviyesindedir. Madde içeriğini genişleterek Vikipedi'ye katkı sağlayabilirsiniz. |