Deprem yalıtımı

(Sismik izolatör sayfasından yönlendirildi)

Deprem yalıtımı ya da taban yalıtımı (sismik izolasyon ya da sismik taban izolasyonu olarak da adlandırılabilen) bir yapıyı deprem kuvvetlerine karşı korumak için en çok tercih edilen yöntemlerden biridir.[3] Bir üst yapıyı, sallanan zemin üzerinde duran alt yapısından büyük ölçüde ayırarak bir binanın ya da başka yapının bütünlüğünü koruyan bir yapısal elemanlar topluluğudur.[4]

Utah Eyalet Meclisi binasının altındaki taban yalıtımı
İki bina modeli eş zamanlı sarsma masası testi. Sağdaki deprem yalıtımı ile donatılmıştır
Los Angeles Belediye Binası, dünyada sonradan deprem yalıtımı uygulanan en yüksek bina[1][2]

Taban yalıtımı, pasif yapısal titreşim önleme teknolojileri ile ilgili en güçlü deprem mühendisliği araçlarından biridir.

Yalıtım, kauçuk taşıyıcılar, sürtünmeli taşıyıcılar, bilyeli taşıyıcılar, yay sistemleri ve diğer yöntemler gibi çeşitli teknikler kullanılarak elde edilebilir. Bir binanın veya başka yapının potansiyel olarak yıkıcı bir sismik etkiden kurtulmasını uygun bir proje ya da tadilat projesi ile sağlamayı amaçlar. Bazı durumlarda taban yalıtımı uygulanması yapının hem sismik performansını, hem de sismik sürdürülebilirliğini önemli ölçüde arttırabilir. Fakat taban yalıtımı bir binanın depremden hiç etkilenmemesini sağlamaz.

Taban yalıtımı sistemi, yalıtım bileşenleri içeren veya içermeyen yalıtım birimlerinden oluşup burada:

  1. Yalıtım birimleri bir binayı ya da başka yapıyı yukarıda belirtilen şekilde sallanan zeminden ayırmayı amaçlayan bir taban yalıtım sisteminin temel elemanlarıdır.
  2. Yalıtım bileşenleri ise, yalıtım birimleri ile kendi başına ayırıcı olmayan parçaları arasındaki bağlantılardır.

Yalıtım birimleri kesen ya da kayan birimlerinden oluşabilir.[5][6]

Bu teknoloji hem yeni yapı projesi,[7] hem de sonradan deprem güçlendirme için kullanılabilir. Deprem güçlendirme sürecinde, binaların etrafında rijitlik diyaframları ve hendekler oluşturmanın yanı sıra, devrilmeye ve P-Delta Etkisine karşı önlemler alınması gerekebilir.

Taban yalıtımı ayrıca daha küçük ölçekte, bazen bir binadaki tek bir oda için de kullanılır. Önemli donanımları depreme karşı korumak için yalıtılmış ve yükseltilmiş döşeme sistemleri kullanılır. Bu teknik heykellerin ve başka sanat eserlerinin korunmasında kullanılmıştır. Buna bir örnek, Tokyo şehrinde Ueno Parkı içerisindeki Ulusal Batı Sanatı Müzesi'nde bulunan, Rodin'in Cehennem Kapıları adlı heykelidir.[8]

Şikago'daki The Field Museum'da bulunan bir taban yalıtımı gösterimi

Taban yalıtım birimleri, binanın hareket etmesini sağlayan doğrusal hareketli taşıyıcılar, bina hareketinin oluşturduğu kuvvetleri emen yağ amortisörleri ve deprem bittiğinde binanın eski konumuna dönmesini sağlayan lamine kauçuk taşıyıcılardan oluşur.[9]

Tarihçe

değiştir

Taban yalıtım taşıyıcıların öncülüğünü Yeni Zelanda'da 1970'lerde Dr. Bill Robinson yaptı.[10] Kurşun çekirdekli çelik ve kauçuk katmanlardan oluşan taşıyıcı 1974 yılında Dr. Robinson tarafından icat edildi.[11]

Taban yalıtım sistemlerinin ilk kullanımı İran'ın Pasargad şehrindeki Büyük Kiros Anıt Mezarının M.Ö. 550 yılında inşasına kadar uzanır.[12] Bu tarihi yer dahil olmak üzere, İran topraklarının %90'ından fazlası dünyanın en aktif deprem bölgelerinden biri olan Alp-Himalaya kuşağında yer almaktadır. Tarihçiler, ağırlıklı olarak kireç taşından oluşan bu yapının iki temele sahip olacak şekilde tasarlandığını keşfettiler. Saroj harcı olarak bilinen kireçli sıva ve kum harcı ile birbirine yapıştırılan taşlardan oluşan birinci ve alt temel, deprem anında hareket edecek şekilde tasarlanmıştır. Yapının tabanına hiçbir şekilde bağlı olmayan büyük bir levha oluşturan üst temel tabakası ise cilalı taşlardan oluşmaktadır. Bu ikinci temelin tabana bağlı olmamasının nedeni, plaka benzeri bu tabakanın bir deprem olduğunda yapının ilk temeli üzerinde serbestçe kayabilmesiydi. Tarihçilerin binlerce yıl sonra keşfettiği üzere, bu sistem tam da tasarımcılarının öngördüğü gibi çalışıyordu ve sonuç olarak Büyük Kiros Anıt Mezarı bugün hala ayaktadır.

Taban yalıtım fikrinin gelişimi iki döneme ayrılabilir. Antik çağda yalıtım, çok katmanlı kesilmiş taşların inşa edilmesiyle (ya da temelin altına kum veya çakıl döşenmesiyle) yapılırken, daha yakın tarihte, yalıtım ara yüzü olarak, çakıl ya da kum tabakalarının yanı sıra, zemin ile temel arasında ahşap kütükler kullanılmıştır.[13]

Uyarlanabilir taban yalıtımı

değiştir

Uyarlanabilir taban yalıtım sistemi, aktarılan titreşimi en aza indirmek amacıyla, özelliklerini girdilere göre ayarlayabilen bir yalıtıcı içerir. Manyetoreolojik sıvı amortisörleri[14] ve Manyetoreolojik elastomerli yalıtıcılar,[15] uyarlanabilir taban yalıtım sistemleri olarak önerilmiştir.

Taban yalıtım sistemlerine sahip önemli binalar ve yapılar

değiştir

Ayrıca bakınız

değiştir

Kaynakça

değiştir
  1. ^ "Los Angeles City Hall Seismic Rehabilitation Project – Base Isolation Technology". 27 Temmuz 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  2. ^ "Nabih Youssef Associates | Structural Engineers". www.nyase.com. 26 Haziran 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Haziran 2017. 
  3. ^ Seismic Analysis of Structures. John Wiley and Sons. 2010. s. 369. ISBN 978-0-470-82462-7.  Yazar |ad1= eksik |soyadı1= (yardım)
  4. ^ "Base isolation: video demonstration". 16 Şubat 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Şubat 2023 – www.youtube.com vasıtasıyla. 
  5. ^ Lead Rubber Bearing being tested at the UCSD Caltrans-SRMD facility 6 Şubat 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., YouTube
  6. ^ Hybrid Simulation of Base Isolated Structures 16 Şubat 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., YouTube
  7. ^ "Projects". www.siecorp.com. 25 Ocak 2001 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  8. ^ Earthquakes and Engineers: An International History. Reston, VA: ASCE Press. 2012. ISBN 9780784410622. 6 Temmuz 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Şubat 2023.  Yazar |ad1= eksik |soyadı1= (yardım)
  9. ^ "Seismic Isolation | [ THK || Global English ]". www.thk.com. 30 Nisan 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  10. ^ Base Isolation selected resources, https://www.ccanz.org.nz/page/Base-Isolation.aspx 17 Ocak 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  11. ^ Robinson Research Institute, https://www.victoria.ac.nz/robinson/about/bill-robinson 2 Şubat 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  12. ^ "Ancient Base Isolation System in Mausoleum of Cyrus the Great". International Journal of Earthquake Engineering and Hazard Mitigation (IREHM) (İngilizce). 4 (1). 31 Mart 2016. ISSN 2282-6912. 29 Mart 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Haziran 2017.  Birden fazla yazar-name-list parameters kullanıldı (yardım); Yazar |ad1= eksik |soyadı1= (yardım)
  13. ^ Seismic Architecture - The architecture of earthquake resistant structures. Msproject. 2016. ISBN 9789940979409.  Yazar |ad1= eksik |soyadı1= (yardım)
  14. ^ Yang (March 2002). "Large-scale MR fluid dampers: modeling and dynamic performance considerations" (PDF). Engineering Structures. 24 (3): 309-323. doi:10.1016/S0141-0296(01)00097-9. 2 Şubat 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 16 Şubat 2023. 
  15. ^ Behrooz (1 Nisan 2014). "Performance of a new magnetorheological elastomer isolation system". Smart Materials and Structures. 23 (4): 045014. doi:10.1088/0964-1726/23/4/045014. 
  16. ^ "San Francisco International Airport: International Terminal – Enclos". enclos.com. 28 Eylül 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ocak 2021. 
  17. ^ "Fact Sheet – International Terminal" (PDF). flySFO.com. San Francisco International Airport. 30 Ocak 2007. 21 Mayıs 2009 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Ağustos 2009. 
  18. ^ "Salt Lake Temple Renovation – What to Expect". Temple Square. Temple Square Hospitality Corporation. 16 Şubat 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ekim 2020. 
  19. ^ "Temples: California's First Quake-Ready Stone Temple - Magazine Web Edition July/August/September 2013 - Publications - Hinduism Today Magazine". www.hinduismtoday.com. July 2013. 6 Ağustos 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Nisan 2021. 
  20. ^ "Dynamic Isolation Systems - Applications". www.dis-inc.com. 4 Haziran 2002 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Nisan 2021. 
  21. ^ "New BAPS mandir combines best of architecture & technology | India Post News Paper" (İngilizce). 2 Ocak 2013. 15 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Nisan 2021. 
  22. ^ Fuller (4 Haziran 2019). "Inside Apple's Earthquake-Ready Headquarters". The New York Times. 16 Şubat 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Şubat 2023.