Sodyum karbonat

Sodyum karbonat
Adlandırmalar
	IUPAC adı Sodyum karbonat
	Diğer adlar Çamaşır sodası, Kristal soda, Soda külü
Tanımlayıcılar
CAS numarası	497-19-8 (susuz) ; 5968-11-6 (monohidrat) ; 6132-02-1 (dekahidrat) ;
3D model (JSmol)	Etkileşimli görüntü;
ChEBI	CHEBI:29377 ;
ChEMBL	ChEMBL186314 ;
ChemSpider	9916 ;
ECHA InfoCard	100.007.127
EC Numarası	207-838-8;
E numaraları	E500(i) (asitliği düzenleyiciler, ...)
PubChem CID	10340;
RTECS numarası	VZ4050000;
UNII	45P3261C7T ; 2A1Q1Q3557 (monohidrat) ; LS505BG22I (dekahidrat) ;
CompTox Bilgi Panosu (EPA)	DTXSID1029621 ;
	InChI InChI=1S/CH2O3.2Na/c2-1(3)4;;/h(H2,2,3,4);;/q;2+1/p-2 Key: CDBYLPFSWZWCQE-UHFFFAOYSA-L ; InChI=1/NaHCO3.2Na/c2-1(3)4;;/h(H2,2,3,4);;/q;2+1/p-2 Key: CDBYLPFSWZWCQE-NUQVWONBAP;
	SMILES [Na+].[Na+].[O-]C([O-])=O;
Özellikler
Molekül formülü	Na2CO3
Molekül kütlesi	105,9888 g/mol (susuz); 286,1416 g/mol (dekahidrat)
Görünüm	Beyaz katı, higroskopik
Koku	Kokusuz
Yoğunluk	2,54 g/cm3 (25 °C, susuz); 1,92 g/cm3 (856 °C); 2,25 g/cm3 (monohidrat); 1,51 g/cm3 (heptahidrat); 1,46 g/cm3 (dekahidrat);
Erime noktası	851 °C (1.564 °F; 1.124 K) (Susuz); 100 °C (212 °F; 373 K) ; bozunur (monohidrat); 33,5 °C (92,3 °F; 306,6 K); bozunur (heptahidrat); 34 °C (93 °F; 307 K); (dekahidrat)
Çözünürlük (su içinde)	Susuz, g/100 mL: 7 (0 °C); 16,4 (15 °C); 34,07 (27.8 °C); 48,69 (34.8 °C); 48,1 (41.9 °C); 45,62 (60 °C); 43,6 (100 °C);
Çözünürlük	alkali çözeltilerde, gliserinde çözünür; alkolde az çözünür; CS2, aseton, alkil asetatlar, alkol, benzonitril, sıvı amonyakta çözünmez
Çözünürlük (gliserin içinde)	98,3 g/100 g (155 °C)
Çözünürlük (etandiol içinde)	3,46 g/100 g (20 °C)
Çözünürlük (dimetilformamid içinde)	0,5 g/kg
Asitlik (pKa)	10,33
Baziklik (pKb)	3,67
Manyetik alınganlık (χ)	-4,1•10-5 cm3/mol
Kırınım dizimi (nD)	1,485 (susuz); 1,420 (monohidrat); 1,405 (dekahidrat)
Akmazlık	3,4 cP (887 °C)
Yapı
Kristal yapı	Monoklinik (γ-form, β-form, δ-form, susuz); Ortorombik (monohidrat, heptahidrat)
Uzay grubu	C2/m, No. 12 (γ-form, susuz, 170 K); C2/m, No. 12 (β-form, susuz, 628 K); P21/n, No. 14 (δ-form, susuz, 110 K); Pca21, No. 29 (monohidrat); Pbca, No. 61 (heptahidrat)
Nokta grubu	2/m (γ-form, β-form, δ-form, susuz); mm2 (monohidrat); 2/m 2/m 2/m (heptahidrat)
Kafes sabiti	a = 8,920(7) Å, b = 5,245(5) Å, c = 6,050(5) Å (γ-form, susuz, 295 K) α = 90°, β = 101,35(8)°, γ = 90°
Koordinasyon geometrisi	Oktahedral (Na+, susuz)
Termokimya
Isı sığası (C)	112,3 J/mol•K
Standart molar entropi (S⦵298)	135 J/mol•K
Standart formasyon entalpisi (ΔfH⦵298)	-1130,7 kJ/mol
Gibbs serbest enerjisi (ΔfG⦵)	-1044,4 kJ/mol
Tehlikeler
	İş sağlığı ve güvenliği (OHS/OSH):
Ana tehlikeler	Tahriş edici
	GHS etiketleme sistemi:
Piktogramlar
İşaret sözcüğü	Uyarı
Tehlike ifadeleri	H319
Önlem ifadeleri	P305+P351+P338
NFPA 704; (yangın karosu)	2 0 0
	Öldürücü doz veya konsantrasyon (LD, LC):
LD50 (medyan doz)	4090 mg/kg (sıçan, oral)
Güvenlik bilgi formu (SDS)	MSDS
Benzeyen bileşikler
Diğer anyonlar	Sodyum bikarbonat
Diğer katyonlar	Lityum karbonat; Potasyum karbonat; Rubidyum karbonat; Sezyum karbonat
Benzeyen bileşikler	Sodyum seskikarbonat; Sodyum perkarbonat
	Aksi belirtilmediği sürece madde verileri, Standart sıcaklık ve basınç koşullarında belirtilir (25 °C [77 °F], 100 kPa).
	Bilgi kutusu kaynakları

Sodyum karbonat, (çamaşır sodası, kristal soda ve soda külü olarak da bilinir) Na₂CO₃ formülüne sahip değişik hidratları olan bir inorganik bileşiktir. Bütün formları beyaz, suda çözünür tuzlardır. Tüm formları güçlü bir alkali tada sahiptir ve suda orta derecede alkali çözeltiler verir. Tarihsel olarak sodyum bakımından zengin göl sularından veya sodyum bakımından zengin topraklarda yetişen bitkilerin küllerinden çıkarıldı. Bu sodyum açısından zengin bitkilerin külleri, potas üretmek için kullanılan odun küllerinden belirgin şekilde farklı olduğundan, "soda külü" olarak anıldı.^[12] Günümüzde ise, Solvay işlemi ile sodyum klorür ve kireç taşından büyük miktarlarda üretilmektedir.

Hidratları

Sodyum karbonat üç hidrat formda ve susuz tuz olarak üretilir:

sodyum karbonat dekahidrat (natron), Na₂CO₃•10H₂O, kolaylıkla çiçeklenerek monohidrat şekle dönüşür.
sodyum karbonat heptahidrat (mineral formu bilinmiyor), Na₂CO₃•7H₂O.
sodyum karbonat monohidrat (termonatrit), Na₂CO₃•H₂O. Kristal karbonat olarak da bilinir.
kalsine edilmiş soda olarak da bilinen susuz sodyum karbonat, hidratların ısıtılmasıyla oluşur. Ayrıca, Solvay işleminin son aşamasında olduğu gibi sodyum bikarbonat ısıtıldığında (kalsine edildiğinde) da oluşur.

Dekahidrat -2.1 - +32 °C sıcaklık aralığındaki kristalleşen sulu çözeltilerden, heptahidrat 32 - 35.4 °C sıcaklıktaki dar aralıkta ve bu sıcaklığın üzerinde ise monohidrat form oluşur.^[13] Kuru havada dekahidrat ve heptahidrat monohidratı vermek üzere su kaybeder. Diğer hidratlar da bilinmektedir, örn. sodyum karbonat birim başına 2.5 birim su ile ("pentahemihidrat").^[14]

Kullanımı

Ana kullanımı

En büyük kullanım alanı olarak, sodyum karbonat cam, kağıt, suni ipek, sabun ve deterjan üretiminde kullanılır.^[15]

Cam üretimi

Sodyum karbonat silika için bir akış görevi görür, karışımın erime noktasını özel malzemeler olmadan erişebilir bir noktaya düşürür. Bu "soda camı" hafifçe suda çözünür, bu nedenle camın çözünmez olması için eriyik karışımına bir miktar kalsiyum karbonat eklenir. Şişe ve pencere camı (Soda-kireç camı) sodyum karbonat, kalsiyum karbonat ve silis kumu (silisyum dioksit (SiO₂)) gibi karışımların eritilmesiyle yapılır. Bu maddeler ısıtıldığında, karbonatlar karbon dioksit açığa çıkarır. Bu şekilde sodyum karbonat, bir sodyum oksit kaynağıdır. Soda kireç camı, yüzyıllardır en yaygın cam şekli olmuştur.

Su yumuşatma

Sodyum karbonat Mg²⁺ ve Ca²⁺ uzaklaştırıp suyu yumuşatmak için kullanılır. Bu iyonlar karbonat iyonları ile işleme tabi tutulduğunda çözünmeyen katı çökeltiler oluşturur:

Ca²⁺ + CO₃^2- → CaCO₃

Sodyum karbonat ucuz ve suda çözünür bir karbonat iyonları kaynağıdır.

Gıda katkı maddesi ve pişirme

Sodyum karbonat bir asitlik düzenleyici, topaklanmayı önleyici madde, kabartma maddesi ve stabilizatör olarak kullanılan bir gıda katkı maddesidir (E500). Rāmen eriştelerine karakteristik lezzet ve dokusunu vermek için kullanılan ve bir alkali tuz çözeltisi olan kansui (かん水) bileşenlerinden biridir. Snus üretiminde son ürünün pH’ını stabilize etmek için kullanılır. Şerbet tozu üretiminde sodyum karbonat kullanılır. Serinlik ve fışırtı hissi, şerbet tükürük tarafından nemlendirildiğinde ortaya çıkan karbondioksit gazını serbest bırakan zayıf bir asit, genellikle sitrik asit ile sodyum karbonat arasındaki endotermik reaksiyondan kaynaklanır. Çin’de, geleneksel Kanton ay keklerinin kabuğunda ve diğer birçok Çin buğulanmış çörekler ve eriştelerde küllü suyun yerini almak için kullanılır. Pişirme işleminde, özellikle Alman pretzelleri(bir Alman simiti) ve lye ruloları(bir Alman ekmek türü)nda kostikleştirme için bazen sodyum hidroksit yerine kullanılır. Bu yemekler, yiyeceğin yüzeyinin pH'ını değiştirmek ve esmerleşmeyi iyileştirmek için bir alkali madde çözeltisi ile işlem görürler.

Ucuz, zayıf bir baz olarak kullanımı

Sodyum karbonat ayrıca çeşitli alanlarda nispeten güçlü bir baz olarak kullanılır. Basit bir alkali olarak, birçok kimyasal işlemde tercih edilir, çünkü NaOH'den daha ucuzdur ve kullanımı daha güvenlidir. Çok kuvvetli bir baz olmayışı özellikle ev içi uygulamalarda kullanılmasını önermek için iyi bir nedendir.

Örneğin, fotoğraf film banyosu maddelerinin çoğunun etkisi için gerekli kararlı alkali koşulları korumak için bir pH düzenleyicisi olarak kullanılır. Ayrıca istenen pH ve karbonat sertliğini (KH) korumak için yüzme havuzlarında ve akvaryum suyunda yaygın olarak kullanılan bir katkı maddesidir. Elyaf reaktif boyar maddelerle kumaş boyamada, boyar maddenin selüloz (bitki) lifleri ile uygun kimyasal bağlanmasını sağlamak için sodyum karbonat(genellikle soda külü fiksatörü veya soda külü aktivatörü gibi bir isim altında) kullanılır, Tipik olarak, bu işlem boyamadan önce (batik boyama), boyar madde ile (boyar maddenin boyaması için) karıştırılarak veya boyamadan sonra (daldırma boyama için) yapılır. Ayrıca, köpüklü yüzdürme işleminde kalsiyum oksit ve diğer hafif bazik bileşiklere ilaveten bir köpük düzeltici olarak uygun bir pH’I devam ettirmek için kullanılır.

Yanın söndürücülerin bir bileşeni olan sodyum bikarbonat (NaHCO₃) veya yemek sodası, genellikle sodyum karbonattan üretilir. NaHCO₃ ‘ın kendisi Solvay işleminin bir ara ürünü olmasına rağmen, ona bulaşmış olan amonyağın uzaklaştırılması için gerekli olan ısınma NaHCO₃’ın birazını ayrıştırır ve imali tamamlanmış Na₂CO₃’ın CO₂ ile reaksiyona girmesini daha ekonomik hale getirir:

Na₂CO₃ + CO₂ + H₂O → 2NaHCO₃

Benzeyen bir reaksiyonda, sodyum karbonat lignini selülozdan ayırmak için kullanılan "sülfit" yöntemi için gerekli sodyum bisülfit (NaHSO₃) yapımında kullanılır. Bu reaksiyon, elektrik santrallerindeki baca gazlarından kükürt dioksiti uzaklaştırmak için kullanılır:

Na₂CO₃ + SO₂ + H₂O → NaHCO₃ + NaHSO₃

Bu uygulama, özellikle santrallerin sıkı emisyon kontrollerini karşılaması gerektiğinde daha yaygın hale gelmiştir.

Sodyum karbonat, pamuk endüstrisi tarafından havlı pamuk tohumunun asitle linterlenmesi(havların temizlenmesi) için gereken sülfürik asidi nötralize etmek için kullanılır..

Diğer kullanım şekilleri

Sodyum karbonat, tuğla endüstrisi tarafından kili preslemek için gereken su miktarını azaltmaya yarayan bir ıslatıcı madde olarak kullanılır. Kalıplamada, "bağlayıcı madde" olarak adlandırılır ve ıslak aljinatın jelleşmiş aljinata yapışmasına izin vermek için kullanılır. Sodyum karbonat, köpük oluşturucu ve aşındırıcı olarak etki ettiği ve ağız pH'ını geçici olarak arttırdığı için diş macunlarında kullanılır.

Sodyum karbonat ayrıca hayvan postlarının işlenmesinde ve tabaklamada kullanılır.

Fiziksel özellikler

Polariskopla görülen sodyum karbonat kristalleri

Ağırlıkça %10’luk sodyum karbonat çözeltisinin integral entalpisi -28.1 kJ/mol’dür.^[16] Sodyum karbonat monohidratın Mohs sertliği 1.3’tür.^[5]

Doğal mineral olarak oluşumu

346 K’da monohidratın yapısı.

Sodyum karbonat suda çözünür ve doğal olarak kurak bölgelerde, özellikle mevsimsel göller buharlaştığında oluşan mineral yataklarında (evaporitler) ortaya çıkabilir. Mineral natron tortuları, antik çağlardan beri, natronun mumyaların hazırlanmasında ve camın ilk imalatında kullanıldığı Mısır'daki kuru göl diplerinden çıkarılmıştır.

Sodyum karbonatın susuz mineral formu oldukça nadirdir ve natrit olarak adlandırılır. Sodyum karbonatın Tanzanya'nın eşsiz yanardağı Ol Doinyo Lengai'den püskürtüldüğü ve geçmişte diğer yanardağlardan da püskürtüldüğü varsayılmaktadır. Ancak bu minerallerin dünya yüzeyindeki dengesizlik nedeniyle erozyana uğraması muhtemeldir. Sodyum karbonatın üç mineralojik formunun yanı sıra trona (trisodyum hidrojendikarbonat dihidrat)ın tamamı, örneğin Rusya'daki Kola Yarımadasında meydana gelen ultra alkali pegmatitik kayalardan da bilinmektedir. Dünya dışı olarak bilinen sodyum karbonat nadirdir. Tortullar, yüzeye getirilen gezegen iç malzemesi olan Ceres'deki parlak noktaların kaynağı olarak tanımlanmıştır.^[17] Mars yüzeyindeki karbonatlar varken ve bunların sodyum karbonat içermesi beklenirken,^[18] tortulların henüz doğrulanmamış olmasına rağmen, bu yokluk daha önce sulu Mars toprağında düşük pH ın küresel baskınlığından dolayı açıklanmaktadır.^[19]

Üretimi

Sodyum Karbonat üretiminde kullanılan Solvay sürecine ait şematik bir gösterim. Solvay süreci, kireçtaşı ve sodyum klorür kullanılarak, tekrar tekrar geri dönüştürülen amonyak yoluyla sodyum karbonat üretimi için yaygın olarak kullanılmaktadır

Madencilik

Trona, trisodyum hidrojendikarbonat dihidrat (Na₃HCO₃CO₃•2H₂O) ABD'nin çeşitli bölgelerinde çıkarılır ve neredeyse tüm yerli sodyum karbonat tüketimini sağlar. 1938'de bulunan Green River, Wyoming yakınlarındaki gibi büyük doğal yatakların madenciliği, Kuzey Amerika'daki endüstriyel üretimden daha ekonomik hale getirdi. Türkiye'de önemli trona rezervleri vardır. Ankara yakınlarındaki rezervlerden iki milyon ton soda külü çıkarıldı. Ayrıca, Kenya'daki Magadi Gölü gibi bazı alkali göllerden dip tarama yapılarak çıkarılır. Sıcak tuzlu su kaynakları göldeki tuzu sürekli olarak yeniler, böylece tarama oranı ikmal oranından daha yüksek değilse, kaynak tamamen sürdürülebilir duruma gelmektedir.

Barilla ve kelp

Birçok "halofit" (tuza dayanıklı) bitki türü ve deniz yosunu türü, saf olmayan bir sodyum karbonat formu verecek şekilde işlenebilir. Bu kaynaklar Avrupa'da ve 19. yüzyılın başlarına kadar başka yerlerde hakimdi. Kara bitkileri (tipik olarak deniz börülcesi veya tuz otu) veya deniz yosunu (tipik olarak Fucus türleri) hasat edildi, kurutuldu ve yakıldı. Küller daha sonra bir alkali çözeltisi oluşturmak üzere "sıvılaştırıldı" (su ile yıkandı). Bu çözelti, "soda külü" olarak adlandırılan nihai ürünü oluşturmak üzere kaynatılıp, kurutuldu; bu çok eski isim, üretim için hasat edilen birçok deniz kıyısı bitki türünden biri olan deniz fasulyesinin bilimsel ismine uygulanmış Arapça soda kelimesinden türetilmiştir. "Barilla", kıyı bitkilerinden veya kelplerdan elde edilen saf olmayan bir potas formuna uygulanan ticari bir terimdir.^[20]

Soda külü içindeki sodyum karbonat konsantrasyonu, deniz yosunundan türetilmiş form ("kelp") için yüzde 2-3'ten İspanya'daki tuz otu bitkilerinden üretilen en iyi barilla için yüzde 30'a kadar çok geniş bir şekilde değişti. Soda külü için bitki ve deniz yosunu kaynakları ve ayrıca ona benzeyen alkali "potas" için, 18. yüzyılın sonuna kadar gittikçe yetersiz hale geldi ve tuz ve diğer kimyasal maddelerden soda külü sentezlemek için, ticari olarak uygun yolların araştırılmasına ağırlık verildi.^[21]

Leblanc işlemi

1792 yılında, Fransız kimyager Nicolas Leblanc tuz, sülfürik asit, kireç taşı ve kömürden sodyum karbonat üretmek için bir işlemin patentini aldı. İlk aşamada, sodyum klorür, Mannheim işleminde sülfürik asit ile işleme tabi tutulur. Bu reaksiyon sodyum sülfat (tuz keki) ve hidrojen klorür üretir:

2NaCl + H₂SO₄ → Na₂SO₄ + 2HCl

Tuz keki ve öğütülmüş kireç taşı (kalsiyum karbonat) kömürle ısıtılarak indirgenmiştir.^[15] Bu dönüşüm iki bölümden oluşmaktadır. Birincisi, bir karbon kaynağı olan kömürün sülfatı sülfüre indirgediği karbotermik reaksiyon:

Na₂SO₄ + 2C → Na₂S + 2CO₂

İkinci aşama, sodyum karbonat ve kalsiyum sülfür üretme reaksiyonudur:

Na₂S + CaCO₃ → Na₂CO₃ + CaS

Bu karışıma kara kül denir. Soda külü kara külden su ile çıkarılır. Bu ekstraktın buharlaştırılması katı sodyum karbonat verir.

Leblanc işlemi tarafından üretilen hidroklorik asit, hava kirliliğinin önemli bir kaynağıydı ve kalsiyum sülfür yan ürünü de atık bertarafı sorunlarını ortaya çıkardı. Bununla birlikte, 1880'lerin sonlarına kadar sodyum karbonat için ana üretim yöntemi olarak kaldı.^[21]^[22]

Solvay işlemi

1861 yılında, Belçikalı endüstriyel kimyager Ernest Solvay sodyum bikarbonat ve amonyum klorür üretmek için önce sodyum klorür, amonyak, su ve karbon dioksiti reaksiyona sokarak; sodyum karbonat yapmak için bir yöntem geliştirdi:^[15] NaCl + NH₃ + CO₂ + H₂O → NaHCO₃ + NH₄Cl

Elde edilen sodyum bikarbonat daha sonra ısıtılarak, su ve karbon dioksit açığa çıkararak sodyum karbonata dönüştürüldü:

2NaHCO₃ → Na₂CO₃ + H₂O + CO₂

Bu arada amonyak, karbon dioksit oluşumundan kalan kireç (kalsiyum oksit) ile işlenerek amonyum klorür yan ürününden yeniden üretildi:

2NH₄Cl + CaO → 2NH₃ + CaCl₂ + H₂O

Solvay işlemi kullanılan amonyakı geri dönüştürür. Sadece tuzlu su ve kireçtaşı tüketir ve tek atık ürünü kalsiyum klorürdür. İşlem, iki atık ürün, kalsiyum sülfür ve hidrojen klorür üreten Leblanc işleminden önemli ölçüde daha ekonomiktir. Solvay işlemi hızla dünya çapında sodyum karbonat üretimine egemen oldu. 1900'e kadar sodyum karbonatın % 90'ı Solvay işlemi ile üretildi ve son Leblanc işlem tesisi 1920'lerin başında kapandı.^[15]

Solvay işleminin ikinci aşaması olan sodyum bikarbonatın ısıtılması, ev pişirimlerinde ve restoranlarda küçük ölçekli olarak mutfak amaçlı sodyum karbonat yapmak için kullanılır (pretzel ve alkali erişteler dahil olmak üzere). Yöntem bu tür kullanıcılar için caziptir çünkü sodyum bikarbonat kabartma tozu olarak yaygın olarak satılmaktadır ve kabartma tozunu sodyum karbonata dönüştürmek için gereken 121 °C ile 149 °C sıcaklıklar geleneksel mutfak fırınlarında kolayca elde edilmektedir.^[23]

Hou işlemi

Bu işlem 1930'larda Çinli kimyager Hou Debang tarafından geliştirildi. Daha öncesinde buhar reformasyonu yoluyla üretilen yan ürün karbondioksit, aşağıdaki reaksiyonlarla sodyum bikarbonat üretmek için doymuş bir sodyum klorür ve amonyak çözeltisi yoluyla pompalanır:

CH₄ + 2H₂O → CO₂ + 4H₂

3H₂ + N₂ → 2NH₃

NH₃ + CO₂ + H₂O → NH₄HCO₃

NH₄HCO₃ + NaCl → NH₄Cl + NaHCO₃

Sodyum bikarbonat, düşük çözünürlüğü nedeniyle bir çökelti olarak toplanır ve daha sonra Solvay işleminin son aşamasına benzer saf sodyum karbonat verecek şekilde yaklaşık 80 °C veya 95 °C'ye kadar ısıtılır. Geri kalan amonyum ve sodyum klorür çözeltisine daha fazla sodyum klorür ilave edilir; ayrıca bu çözeltiye 30-40 °C'de daha fazla amonyak pompalanır. Çözelti sıcaklığı daha sonra 10 °C 'nin altına düşürülür. Amonyum klorürün çözünürlüğü 30 °C'de sodyum klorürden daha yüksek ve 10 °C 'de daha düşüktür. Bu sıcaklığa bağlı çözünürlük farkı ve ortak iyon etkisi nedeniyle, amonyum klorür bir sodyum klorür çözeltisi içinde çöktürülür.

Hou işleminin Çince adı, lianhe zhijian fa (联合制碱法), "birleştirilmiş alkali üretim yöntemi" anlamına gelir: Hou işlemi Haber işlemine bağlıdır ve amonyakın artık yeniden üretilmeye ihtiyaç duyulmamasından dolayı, kalsiyum klorür üretimini ortadan kaldırarak daha iyi atom ekonomisi sunar. Yan ürün amonyum klorür, gübre olarak satılabilir.

Ayrıca bakınız

Kaynakça

^ ^a ^b ^c ^d Harper, J.P (1936). Antipov, Evgeny; Bismayer, Ulrich; Huppertz, Hubert; Petrícek, Václav; Pöttgen, Rainer; Schmahl, Wolfgang; Tiekink, E.R.T.; Zou, Xiaodong (Ed.). "Crystal Structure of Sodium Carbonate Monohydrate, Na₂CO₃. H₂O". Zeitschrift für Kristallographie - Crystalline Materials. 95 (1): 266-273. doi:10.1524/zkri.1936.95.1.266. ISSN 2196-7105. 28 Temmuz 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Temmuz 2014.
^ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Lide, David R., (Ed.) (2009). CRC Handbook of Chemistry and Physics (90th bas.). Boca Raton, Florida: CRC Press. ISBN 978-1-4200-9084-0.
^ ^a ^b Seidell, Atherton; Linke, William F. (1919). Solubilities of Inorganic and Organic Compounds (2. bas.). New York: D. Van Nostrand Company. s. 633.
^ ^a ^b Comey, Arthur Messinger; Hahn, Dorothy A. (Şubat 1921). A Dictionary of Chemical Solubilities: Inorganic (2. bas.). New York: The MacMillan Company. ss. 208-209.
^ ^a ^b ^c Pradyot, Patnaik (2003). Handbook of Inorganic Chemicals. The McGraw-Hill Companies, Inc. s. 861. ISBN 978-0-07-049439-8.
^ ^a ^b ^c ^d Anatolievich, Kiper Ruslan. "sodium carbonate". chemister.ru. 6 Mayıs 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Temmuz 2014.
^ ^a ^b ^c ^d Dusek, Michal; Chapuis, Gervais; Meyer, Mathias; Petricek, Vaclav (2003). "Sodium carbonate revisited" (PDF). Acta Crystallographica Section B. 59 (3): 337-352. doi:10.1107/S0108768103009017. ISSN 0108-7681. PMID 12761404. 24 Temmuz 2015 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Temmuz 2014.
^ ^a ^b ^c Betzel, C.; Saenger, W.; Loewus, D. (1982). "Sodium Carbonate Heptahydrate". Acta Crystallographica Section B. 38 (11): 2802-2804. doi:10.1107/S0567740882009996.
^ ^a ^b ^c Sigma-Aldrich Co., Sodium carbonate.
^ Chambers, Michael. "ChemIDplus - 497-19-8 - CDBYLPFSWZWCQE-UHFFFAOYSA-L - Sodium carbonate [NF] - Similar structures search, synonyms, formulas, resource links, and other chemical information". 16 Mayıs 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Haziran 2020.
^ "Material Safety Data Sheet – Sodium Carbonate, Anhydrous" (PDF). conservationsupportsystems.com. ConservationSupportSystems. 1 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Temmuz 2014.
^ "minerals.usgs.gov/minerals" (PDF). 6 Temmuz 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 14 Haziran 2020.
^ T.W.Richards and A.H. Fiske (1914). "On the transition temperatures of the transition temperatures of the hydrates of sodium carbonate as fix points in thermometry". Journal of the American Chemical Society. 36 (3): 485-490. doi:10.1021/ja02180a003. 14 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Haziran 2020.
^ A. Pabst. "On the hydrates of sodium carbonate". 14 Kasım 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Haziran 2020.
^ ^a ^b ^c ^d Christian Thieme (2000). "Sodium Carbonates". Ullmann's Encyclopedia of Industrial Chemistry. Weinheim: Wiley-VCH. doi:10.1002/14356007.a24_299. ISBN 978-3527306732.
^ "Tatachemicals.com/north-america/product/images/fig_2_1.jpg". 11 Mart 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Haziran 2020.
^ De Sanctis, M. C. (29 Haziran 2016). "Bright carbonate deposits as evidence of aqueous alteration on (1) Ceres". Nature. 536 (7614): 54-57. Bibcode:2016Natur.536...54D. doi:10.1038/nature18290. PMID 27362221.
^ Jeffrey S. Kargel (23 Temmuz 2004). Mars - A Warmer, Wetter Planet. Springer Science & Business Media. ss. 399-. ISBN 978-1-85233-568-7. 30 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Haziran 2020.
^ Grotzinger, J. and R. Milliken (eds.) 2012. Sedimentary Geology of Mars. SEPM
^ Hooper, Robert (1802). Lexicon Medicum (1848 bas.). Londra: Longman. ss. 1198-9. OCLC 27671024.
^ ^a ^b Clow, Archibald and Clow, Nan L. (1952). Chemical Revolution, (Ayer Co Pub, June 1952), pp. 65-90. 0-8369-1909-2.
^ Kiefer, David M. (Ocak 2002). "It was all about alkali". Today's Chemist at Work. 11 (1): 45-6. 4 Nisan 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Haziran 2020.
^ McGee, Harold (24 Eylül 2010). "For Old-Fashioned Flavor, Bake the Baking Soda". The New York Times. 25 Nisan 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Nisan 2019.

Daha fazla bilgi için

Eggeman, T. (2011). "Sodium Carbonate". Kirk-Othmer Encyclopedia of Chemical Technology. doi:10.1002/0471238961.1915040918012108.a01.pub3. ISBN 978-0471238966.
Thieme, C. (2000). "Sodium Carbonates". Ullmann's Encyclopedia of Industrial Chemistry. doi:10.1002/14356007.a24_299. ISBN 978-3527306732.

Dış bağlantılar

Wikimedia Commons'ta Sodyum karbonat ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.

American Natural Soda Ash Company3 Ağustos 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Uluslararası Kimyasal Güvenlik Kartı 113521 Aralık 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
FMC Wyoming Corporation
Boyamada sodyum karbonat kullanımı23 Kasım 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Sodyum karbonat üretimi sentetik işlemle
Hafif Sodaya genel bakış, üretim yöntemi ve uygulamaları^{[ölü/kırık bağlantı]}

[cod-1] Harper, J.P (1936). Antipov, Evgeny; Bismayer, Ulrich; Huppertz, Hubert; Petrícek, Václav; Pöttgen, Rainer; Schmahl, Wolfgang; Tiekink, E.R.T.; Zou, Xiaodong (Ed.). "Crystal Structure of Sodium Carbonate Monohydrate, Na₂CO₃. H₂O". Zeitschrift für Kristallographie - Crystalline Materials. 95 (1): 266-273. doi:10.1524/zkri.1936.95.1.266. ISSN 2196-7105. 28 Temmuz 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Temmuz 2014.

[crc-2] ^ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Lide, David R., (Ed.) (2009). CRC Handbook of Chemistry and Physics (90th bas.). Boca Raton, Florida: CRC Press. ISBN 978-1-4200-9084-0.

[sioc-3] Seidell, Atherton; Linke, William F. (1919). Solubilities of Inorganic and Organic Compounds (2. bas.). New York: D. Van Nostrand Company. s. 633.

[doc00-4] Comey, Arthur Messinger; Hahn, Dorothy A. (Şubat 1921). A Dictionary of Chemical Solubilities: Inorganic (2. bas.). New York: The MacMillan Company. ss. 208-209.

[pphoic-5] Pradyot, Patnaik (2003). Handbook of Inorganic Chemicals. The McGraw-Hill Companies, Inc. s. 861. ISBN 978-0-07-049439-8.

[chemister-6] Anatolievich, Kiper Ruslan. "sodium carbonate". chemister.ru. 6 Mayıs 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Temmuz 2014.

[scr-7] Dusek, Michal; Chapuis, Gervais; Meyer, Mathias; Petricek, Vaclav (2003). "Sodium carbonate revisited" (PDF). Acta Crystallographica Section B. 59 (3): 337-352. doi:10.1107/S0108768103009017. ISSN 0108-7681. PMID 12761404. 24 Temmuz 2015 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Temmuz 2014.

[7h2o-8] Betzel, C.; Saenger, W.; Loewus, D. (1982). "Sodium Carbonate Heptahydrate". Acta Crystallographica Section B. 38 (11): 2802-2804. doi:10.1107/S0567740882009996.

[sigma-9] Sigma-Aldrich Co., Sodium carbonate.

[10] Chambers, Michael. "ChemIDplus - 497-19-8 - CDBYLPFSWZWCQE-UHFFFAOYSA-L - Sodium carbonate [NF] - Similar structures search, synonyms, formulas, resource links, and other chemical information". 16 Mayıs 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Haziran 2020.

[css-11] "Material Safety Data Sheet – Sodium Carbonate, Anhydrous" (PDF). conservationsupportsystems.com. ConservationSupportSystems. 1 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Temmuz 2014.

[12] "minerals.usgs.gov/minerals" (PDF). 6 Temmuz 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 14 Haziran 2020.

[13] T.W.Richards and A.H. Fiske (1914). "On the transition temperatures of the transition temperatures of the hydrates of sodium carbonate as fix points in thermometry". Journal of the American Chemical Society. 36 (3): 485-490. doi:10.1021/ja02180a003. 14 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Haziran 2020.

[14] A. Pabst. "On the hydrates of sodium carbonate". 14 Kasım 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Haziran 2020.

[Ullmann-15] Christian Thieme (2000). "Sodium Carbonates". Ullmann's Encyclopedia of Industrial Chemistry. Weinheim: Wiley-VCH. doi:10.1002/14356007.a24_299. ISBN 978-3527306732.

[16] "Tatachemicals.com/north-america/product/images/fig_2_1.jpg". 11 Mart 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Haziran 2020.

[17] De Sanctis, M. C. (29 Haziran 2016). "Bright carbonate deposits as evidence of aqueous alteration on (1) Ceres". Nature. 536 (7614): 54-57. Bibcode:2016Natur.536...54D. doi:10.1038/nature18290. PMID 27362221.

[Kargel2004-18] Jeffrey S. Kargel (23 Temmuz 2004). Mars - A Warmer, Wetter Planet. Springer Science & Business Media. ss. 399-. ISBN 978-1-85233-568-7. 30 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Haziran 2020.

[19] Grotzinger, J. and R. Milliken (eds.) 2012. Sedimentary Geology of Mars. SEPM

[20] Hooper, Robert (1802). Lexicon Medicum (1848 bas.). Londra: Longman. ss. 1198-9. OCLC 27671024.

[Clow52-21] Clow, Archibald and Clow, Nan L. (1952). Chemical Revolution, (Ayer Co Pub, June 1952), pp. 65-90. 0-8369-1909-2.

[Kiefer-22] Kiefer, David M. (Ocak 2002). "It was all about alkali". Today's Chemist at Work. 11 (1): 45-6. 4 Nisan 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Haziran 2020.

[23] McGee, Harold (24 Eylül 2010). "For Old-Fashioned Flavor, Bake the Baking Soda". The New York Times. 25 Nisan 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Nisan 2019.

[12]

[1]

[2]

[5]

[3]

[4]

[6]

[7]

[8]

[9]

[11]

[10]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]

Adlandırmalar



IUPAC adı Sodyum karbonat
Diğer adlar Çamaşır sodası, Kristal soda, Soda külü
Tanımlayıcılar
CAS numarası	497-19-8 (susuz) 5968-11-6 (monohidrat) 6132-02-1 (dekahidrat)
3D model (JSmol)	Etkileşimli görüntü
ChEBI	CHEBI:29377
ChEMBL	ChEMBL186314
ChemSpider	9916
ECHA InfoCard	100.007.127
EC Numarası	207-838-8
E numaraları	E500(i) (asitliği düzenleyiciler, ...)
PubChem CID	10340
RTECS numarası	VZ4050000
UNII	45P3261C7T 2A1Q1Q3557 (monohidrat) LS505BG22I (dekahidrat)
CompTox Bilgi Panosu (EPA)	DTXSID1029621
InChI InChI=1S/CH2O3.2Na/c2-1(3)4;;/h(H2,2,3,4);;/q;2+1/p-2 Key: CDBYLPFSWZWCQE-UHFFFAOYSA-L InChI=1/NaHCO3.2Na/c2-1(3)4;;/h(H2,2,3,4);;/q;2+1/p-2 Key: CDBYLPFSWZWCQE-NUQVWONBAP
SMILES [Na+].[Na+].[O-]C([O-])=O
Özellikler
Molekül formülü	Na₂CO₃
Molekül kütlesi	105,9888 g/mol (susuz) 286,1416 g/mol (dekahidrat)
Görünüm	Beyaz katı, higroskopik
Koku	Kokusuz
Yoğunluk	2,54 g/cm³ (25 °C, susuz) 1,92 g/cm³ (856 °C) 2,25 g/cm³ (monohidrat)^[1] 1,51 g/cm³ (heptahidrat) 1,46 g/cm³ (dekahidrat)^[2]
Erime noktası	851 °C (1.564 °F; 1.124 K) (Susuz) 100 °C (212 °F; 373 K) bozunur (monohidrat) 33,5 °C (92,3 °F; 306,6 K) bozunur (heptahidrat) 34 °C (93 °F; 307 K) (dekahidrat)^[2]^[5]
Çözünürlük (su içinde)	Susuz, g/100 mL: 7 (0 °C) 16,4 (15 °C) 34,07 (27.8 °C) 48,69 (34.8 °C) 48,1 (41.9 °C) 45,62 (60 °C) 43,6 (100 °C)^[3]
Çözünürlük	alkali çözeltilerde,^[3] gliserinde çözünür alkolde az çözünür CS₂, aseton, alkil asetatlar, alkol, benzonitril, sıvı amonyakta çözünmez^[4]
Çözünürlük (gliserin içinde)	98,3 g/100 g (155 °C)^[4]
Çözünürlük (etandiol içinde)	3,46 g/100 g (20 °C)^[6]
Çözünürlük (dimetilformamid içinde)	0,5 g/kg^[6]
Asitlik (pK_a)	10,33
Baziklik (pK_b)	3,67
Manyetik alınganlık (χ)	-4,1•10^-5 cm³/mol^[2]
Kırınım dizimi (n_D)	1,485 (susuz) 1,420 (monohidrat)^[5] 1,405 (dekahidrat)
Akmazlık	3,4 cP (887 °C)^[6]
Yapı
Kristal yapı	Monoklinik (γ-form, β-form, δ-form, susuz)^[7] Ortorombik (monohidrat, heptahidrat)^[1]^[8]
Uzay grubu	C2/m, No. 12 (γ-form, susuz, 170 K) C2/m, No. 12 (β-form, susuz, 628 K) P2₁/n, No. 14 (δ-form, susuz, 110 K)^[7] Pca2₁, No. 29 (monohidrat)^[1] Pbca, No. 61 (heptahidrat)^[8]
Nokta grubu	2/m (γ-form, β-form, δ-form, susuz)^[7] mm2 (monohidrat)^[1] 2/m 2/m 2/m (heptahidrat)^[8]
Kafes sabiti	a = 8,920(7) Å, b = 5,245(5) Å, c = 6,050(5) Å (γ-form, susuz, 295 K)^[7] α = 90°, β = 101,35(8)°, γ = 90°
Koordinasyon geometrisi	Oktahedral (Na⁺, susuz)
Termokimya
Isı sığası (C)	112,3 J/mol•K^[2]
Standart molar entropi (S^⦵₂₉₈)	135 J/mol•K^[2]
Standart formasyon entalpisi (Δ_fH^⦵₂₉₈)	-1130,7 kJ/mol^[2]^[6]
Gibbs serbest enerjisi (Δ_fG^⦵)	-1044,4 kJ/mol^[2]
Tehlikeler
İş sağlığı ve güvenliği (OHS/OSH):
Ana tehlikeler	Tahriş edici
GHS etiketleme sistemi:
Piktogramlar	^[9]
İşaret sözcüğü	Uyarı
Tehlike ifadeleri	H319^[9]
Önlem ifadeleri	P305+P351+P338^[9]
NFPA 704 (yangın karosu)	^[11] 2 0 0
Öldürücü doz veya konsantrasyon (LD, LC):
LD₅₀ (medyan doz)	4090 mg/kg (sıçan, oral)^[10]
Güvenlik bilgi formu (SDS)	MSDS
Benzeyen bileşikler
Diğer anyonlar	Sodyum bikarbonat
Diğer katyonlar	Lityum karbonat Potasyum karbonat Rubidyum karbonat Sezyum karbonat
Benzeyen bileşikler	Sodyum seskikarbonat Sodyum perkarbonat
Aksi belirtilmediği sürece madde verileri, Standart sıcaklık ve basınç koşullarında belirtilir (25 °C [77 °F], 100 kPa).
Bilgi kutusu kaynakları