Egzotik tür

Egzotik tür (sokulmuş tür, yerel olmayan tür) yerel yaşam alanı dışına insanlar tarafından bilinçli olarak ya da istemeyerek getirilmiş ve burada yaşamaya başlamış olan türdür. Yerel olmayan türler girdikleri ekosistemler üzerinde çeşitli etkiler gösterebilirler. Sokuldukları bölge dışına da yayılmış olan egzotik türlere istilacı türler adı verilir. Egzotik türlerin etkileri oldukça değişkenlik gösterir. Bazı egzotik türlerin sokuldukları ekosistem üzerinde yıkıcı olumsuz etkileri olabilirken bazılarının ya etkisi olmaz ya da önemsiz derecede etkileri olabilir. Bazı egzotik türler, zararlılarla mücadele etmek için bilinçli olarak ekosistemlere sokulmuştur. Biyolojik mücadele amacıyla kimyasal pestisitlerin yerine kullanılan bu türler tarım için yararlı olarak görülebilirler. Bazı durumlarda ise uzun vadede etkilerin yararlı mı zararlı mı olacağı tam olarak bilinememektedir.^[1]

Egzotik türlerin doğal çevre üzerindeki etkileri bilim insanları, hükûmetler, çiftçiler ve diğer ilgiler tarafından giderek daha da çok irdelenmektedir.

Yayılma yöntemleri

Bir türün, doğal yaşam alanı dışına taşınması insan tarafından gerçekleştirildiğinde tanım itibarıyla "egzotik tür" olarak adlandırılmaktadır. Bu türlerin farklı yaşam alanlarına yayılmasında insanlar bilinçli ya da bilinçsiz olarak rol almış olabilir. Bilinçli olarak yapılan yaygınlaştırma ya bu türlerin sokuldukları ekosistemler de insanlara bir şekilde yararlı olacağına inanan bireyler ya da gruplar tarafından yapılmış olabilir ya da bu egzotik türlerin sokuldukları ekosistemler üzerinde potansiyel etkilerinin ne olduğuna bakmadan yapılmış olabilir. Bilinçsiz yapılan yayılmalar is genellikle insan hareketlerinin bir yan ürünüdür. Egzotik türlerin sokuldukları yerlerde daha sonra yaşam alanlarını büyütmeleri ise insan eylemlerinin yanı sıra kendiliğinden de olabilmektedir.

Bilinçli yayılma

İnsanlar tarafından yeni bir yere getirilen türler iki şekilde yayılabilmektedir. İlkinde doğal olarak yetişmesi için bilerek yayılırlar ve başarılı bir şekilde yayılmaları için gerekirse birkaç sefer bu yayma tekrar edilebilir. İkinci yolda ise yeni bölgelerde evcil olarak yetiştirilen hayvan türleri ile kültürü yapılan bitkiler kendi kendilerine yayılarak bağımsız popülasyonlar oluşturabilirler. Evcillikten kaçn hayvanlar ile kültürü yapılan bitkilerin tohumlarının dağılması sonucu bir yerde tutunan bitkiler de bölgeye getirilişleri insanlar tarafından bilinçli olarak yapıldığı için bu kategoriye dahil edilmişlerdir.

Ekonomik nedenler

Bir ekosisteme yeni bir türün sokulmasının en yaygın nedenlerinden biri bu eylemden beklenen ekonomik yarardır. Hatta yerel olmayan türler sokuldukları bölgenin kültüründe ve çevresel koşullarında çok sık rastlanan bir unsur hâline de gelebilmektedirler. Örneğin soya, kivi, buğday, bal arısının yanı sıra Amerika bizonu ile Kuzey Amerika hindisi dışındaki tüm çiftlik hayvanları Kuzey Amerika için egzotik türlerdir. ABD'nin kullandığı gıdaların %96'sını yerel olmayan türler oluşturmaktadır.^[2]

Ekonomik olarak yarar sağlaması amacıyla yeni ekosistemlere sokulmuş türlere diğer bazı örnekler şunlardır:^[3]

Sazan ABD'ye ilk olarak potansiyel bir gıda kaynağı olarak getirilmiştir.
Ampullariidae familyası salyangozlar Güneydoğu Asya'ya protein kaynağı olması için salınmış, daha sonra Hawaii gibi yerlere de gıda endüstrisi için sokulmuştur.
Alaska'da çeşitli adalara yerleştirilen tilkiler oluşturduğu yeni popülasyonlar kürk ticareti için yeni kaynaklar oluşturmuştur.
Çiftlik hayvanlarının gübrelerinin etkisini azaltmak amacıyla büyük bir proje ile Avustralya'ya getirilen gübre böceğinin yirmi türü bu kıtaya yerleşmiştir.
Monteri çamı (Pinus radiata), ticarî amaçla kereste olarak kullanılmak üzere, Kaliforniya'dan getirtilerek Avustralya ve Yeni Zelanda'ya yerleştirilmiştir.

Yukarıdaki örnekler, insanlar tarafından ekonomik yarar için yerleştirilmiş türlerin çok küçük bir bölümünü göstermektedir.

Egzotik türler

Sığır Bos primigenius taurus tüm dünyaya yayılmış bir egzotik türdür.
Taşyoncası (Melilotus sp.), otlaklarda yem olarak kullanılmak üzere Avrupa'dan Amerika'ya sokulmuş ve yerlileşmiş egzotik türdür.
Buğday Triticum, doğal yaşam alanı Mezopotamya'dan tüm dünyaya yayılmıştır.
Doğu Asya'ya özgü Lophura nycthemera türü sülün Avrupa'ya dekoratif amaçlı olarak sokulmuştur.
Tavuk Gallus gallus domesticus, Asya'dan tüm dünyaya yayılmıştır.

Kaynakça

^ Dov Sax, Aug 2008. The Proceedings of the National Academy of Sciences 6 Temmuz 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
^ David Pimentel, Lori Lach, Rodolfo Zuniga, and Doug Morrison, Environmental and Economic Costs Associated with Non-Indigenous Species in the United States, College of Agriculture and Life Sciences, Cornell University (Ithaca, New York), 12 Haziran 1999.
^ Naylor, R.L., S.L. Williams, and D.R. Strong. 2001. Aquaculture—a gateway for exotic species. Science 294: 1655–56.

[1] Dov Sax, Aug 2008. The Proceedings of the National Academy of Sciences 6 Temmuz 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

[2] David Pimentel, Lori Lach, Rodolfo Zuniga, and Doug Morrison, Environmental and Economic Costs Associated with Non-Indigenous Species in the United States, College of Agriculture and Life Sciences, Cornell University (Ithaca, New York), 12 Haziran 1999.

[3] Naylor, R.L., S.L. Williams, and D.R. Strong. 2001. Aquaculture—a gateway for exotic species. Science 294: 1655–56.

[1]

[2]

[3]