Sona Velihan
Sona hanım İbrahim kızı Velihan (19 Haziran 1883, Kazah – 4 Nisan 1982, Bakü) göz doktoru, emektar bilim insanı, profesör, Azerbaycan Tıp Enstitüsü'nün bölüm başkanı, Azerbaycan Bilimsel Oftalmoloji Enstitüsü'nün bilim işleri müdür yardımcısı, Azerbaycan Oftalmologlar Derneği başkanıdır.
Sona Velihan | |
|---|---|
| Doğum | 19 Haziran 1883 Kazak, Yelizavetpol Guberniyası, Rusiya İmperatorluğu |
| Ölüm | 4 Nisan 1982 Bakü, Azerbaycan SSC |
| Vatandaşlık |  Azerbaycan |
Sona hanım ilk kadın oftalmolog (1933), Tıp Bilimleri Doktoru unvanına layık görülen ilk Azerbaycanlı kadın olmuştur. Bilimsel çalışmasının derinliği ve değeri, 1931 yılında yayınladığı "Endoftalmitin Patolojik Anatomisine Dair" adlı makalesiyle Nobel Komitesi'nin dikkatini çekmiş ve Nobel Ödülü adaylığı kayda alınmıştır. Ancak, İkinci Dünya Savaşı'nın başlaması nedeniyle bilimsel çalışmaları başarıya ulaşamamıştır. Kızıl Yıldız Nişanı, Sağlık Mükemmeliyet Rozeti ve 2 madalya ile ödüllendirilmiştir. İbrahim Rahimov’un kızıdır.[1]
Hayatı
değiştirSona İbrahim kızı Rahimova (Velihan), 18 Temmuz 1883'te Harkov'da bir doktor ailesinde dünyaya geldi.[2] Henüz çocukluk yaşlarından itibaren tıp mesleğine ilgi duyması, babası olan psikiyatr İbrahim Rahimov’u çok mutlu ediyordu. Babası, kızıyla sık sık bu konular üzerine konuşarak onu daha fazla teşvik ediyordu.[3]
Sona, 17 yaşını yeni tamamladığında İsviçre'nin Lozan Üniversitesi'ne kabul edildi. Ancak, ailevi nedenlerden dolayı eğitimine burada devam edemedi ve Rusya'ya dönerek eğitimini Sankt-Peterburg Kadın Tıp Enstitüsü’nde (günümüzde İ.P. Pavlov Enstitüsü) tamamladı.[4] Sona, 1908 yılında bu enstitüyü üstün başarı diplomasıyla bitirdi.[3]
Kariyeri
değiştirAynı yıl Sona, Sankt-Peterburg Göz Hastanesi'nde (günümüzde L.L. Grishman Sankt-Peterburg Oftalmoloji Enstitüsü) asistan doktor olarak çalışmaya başladı ve burada 1914'e kadar görev yaptı. Daha sonra ailesinin bulunduğu Harkov'a döndü ve bir süre Harkov Şehir Göz Tedavi Hastanesi'nde asistan doktor olarak çalıştı.[2]1915-1924 yılları arasında ise Harkov Tıp Enstitüsü Patolojik Anatomi Anabilim Dalı’nda önce baş laborant, ardından baş asistan olarak görev yaptı.[2]
Bu süreçte, Sona Hanım’ın ünü Azerbaycan’a kadar ulaşmıştı. 1921'de Azerbaycan Devlet Üniversitesi, onun bilimsel ve tıbbi başarısını dikkate alarak kendisine iki telgraf gönderdi. Bu telgraflarda, kendisi anavatanında çalışmaya davet edildi ve Azerbaycan Devlet Üniversitesi'nin Göz Hastalıkları ve Oftalmoloji Bölümü'nde asistan doktor olarak atanacağı bildirildi. Babasının ısrarı üzerine Sona Hanım, Bakü’ye gelerek 18 Aralık 1923'te Azerbaycan Devlet Üniversitesi'nde öğretim faaliyetlerine başladı. Pedagojik çalışmalarının yanı sıra Rusya’da başladığı bilimsel araştırmalarını da sürdürdü.[5]
13 Mayıs 1928'de, "Travmatik Endoftalmitin Patolojik Anatomisi Üzerine Materyaller" adlı doktora tezini başarıyla savundu ve Tıp Bilimleri Doktoru unvanını aldı. Oftalmolog doktor Sona İbrahim kızı Velihan, eski SSCB'de bu onura layık görülen ilk Azerbaycanlı kadın olarak tarihe geçti.[1][3][6]
1930'da yeni kurulan Tıp Enstitüsü'nde görevine devam eden Sona Hanım, 1935'te Bakü'de kurulan Azerbaycan Devlet Doktorları Geliştirme Enstitüsü'nde Oftalmoloji Anabilim Dalı’nda çalışmaya davet edildi ve 1939'dan itibaren bu bölüme başkanlık etmeye başladı. O dönemde Kura ve Aras nehirleri boyunca yaşayan halkın %40-50'si arasında yaygın olan trahom hastalığının nedenlerinin araştırılması ve ortadan kaldırılması çalışmalarında önemli katkılarda bulundu.[1]
1940 yılında Sona Hanım, Stokholm’den bir mektup aldı. Mektupta Karolinska Kraliyet Tıp ve Cerrahi Enstitüsü adına Nobel Komitesi, psikoloji ve tıp alanında 1941 Nobel Ödülü için bir rapor sunmasını rica ediyordu. Rapordan gereken incelemelerin yapılabilmesi için, 1 Şubat 1941’e kadar Nobel Komitesi’ne ulaştırılması gerekiyordu. Ancak bu süreç tamamlanamadı ve sebepleri hâlâ gizemini koruyor.[5][6]
Vefatı
değiştirO, 1982-ci il aprelin 4-də vəfat etmişdir. Vəlixanın Bakıda (Hüseyn Cavid pr. 20) 1971-1982-ci illərdə yaşadığı evin divarında onun barelyefinin əks olunduğu xatirə lövhəsi var.[5]
Kaynakça
değiştir- ^ a b c "sergiler Sona Vəlixan-140". Azmedicinemuseum (Azerice). 18 Haziran 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Aralık 2024.
- ^ a b c Инсанов 2003, s. 133.
- ^ a b c Məmmədova Nərminə (2019). Mədəni-maarifçilik tariximizdə Azərbaycan qadını (PDF) (Azerice). Tuna. 2 Aralık 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 1 Aralık 2024.
- ^ Мамедов С. (1973). Страницы жизни. Б.: İshig. s. 44.
- ^ a b c Ханджанбекова Ф. (2015). "Интервью с Тамиллой Керимовой — ведущим научным сотрудником Института истории имени А.А.Бакиханова НАН Азербайджана." 1news.az. 25 Mart 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ a b "Nobel mükafatına azərbaycanlı qadın namizəd - Sona Vəlixan" (İngilizce). 11 Aralık 2014. 17 Nisan 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Aralık 2024.