Vikipedi

Sonchus

Sonchus, Asteraceae familyasının Cichorieae oymağına ait çiçekli bitki cinsidir[1][2] ve genellikle yabani deve dikeni olarak bilinir (daha az yaygın olarak tavşan dikeni, eşekgevreği veya eşek marulu olarak da adlandırılır). Yabani deve dikenleri, rizomlu veya rizomsuz, bir veya iki yılda bir biten veya çok yıllık otsu bitkilerdir, bazıları ise odunsu bile olabilir (alt cins Dendrosonchus, yalnızca Kanarya Adaları ve Madeira'da bulunur).[3][4][5][6][7]

Sonchus
Biyolojik sınıflandırma Bu sınıflandırmayı düzenle
Âlem: Plantae
Şube: Tracheophyta
Sınıf: Magnoliopsida
Klad: Eudicots
Takım: Asterales
Familya: Asteraceae
Alt oymak: Hyoseridinae
von Berchtold and Presl 1820
Cins: Sonchus
Sonchus hierrensis Kanarya Adası La Gomera'da.

Tanım

değiştir

Hepsi, gövdeyi saran ve en azından başlangıçta bir taban rozeti oluşturan yumuşak, biraz düzensiz loblu yapraklara sahiptir. Gövdede sütlü bir lateks bulunur. Sarı renkli çiçek başları çap olarak yarım ila bir inç arasında değişir; tüm çiçekler ligül tipine aittir. Sonchus meyveleri tek tohumlu, kuru ve açılmayan meyvelerdir [8]. Yabani deve dikenleri yol kenarlarında sıkça rastlanan bitkilerdir ve Avrasya ve tropikal Afrika kökenli olsalar da neredeyse tüm dünyada ılıman bölgelerde bulunurlar [9]

Olgun yabani deve dikeni gövdeleri, türe ve büyüme koşullarına bağlı olarak 30 cm ila 2 m (1 ila 6 fit) uzunluğa ulaşabilir. Renkleri yeşil ila yaşlı bitkilerde mor arasında değişir. Yabani deve dikenleri herhangi bir yeri kesildiğinde veya hasar gördüğünde sütlü bir lateks salgılar. Bitkilerin "yabani deve dikeni" adını almasının nedeni de budur. Eski zamanlarda dişilerin süt üretimini artıracağına inanılarak emziren domuzlara yedirilmiştir. Bazı bölgelerde yabani deve dikenlerine "deve dikeni" denilse de, deve dikeni daha çok Silybum cinsini ifade eder.

Türler

değiştir

Aşağıdaki 106 tür, Mart 2023 itibarıyla Plants of the World Online tarafından kabul edilmektedir.[10]

İşgalçi tür olarak

değiştir

Birçok bölgede yabani deve dikenleri, geniş bir yelpazede hızla büyüdükleri ve rüzgarla savrulan tohumlarının hızla yayılmasına izin verdiği için zararlı otlar olarak kabul edilir [11]. Çok yıllık yabani deve dikeni olan Sonchus arvensis, en ekonomik açıdan en zararlı türü olarak kabul edilir, çünkü tarladaki bitkileri sıkıştırabilir, topraklarda önemli miktarda azot tüketir, nadasa bırakılan arazilerin toprak suyunu tüketebilir ve sürünücü kökleri sayesinde yeniden büyüyüp sürgün verebilir. Bununla birlikte, yabani deve dikenleri elle kolayca sökülebilir ve yumuşak gövdeleri kesilmeye veya biçilmeye karşı çok az direnç gösterir.

Çoğu hayvan ot yerine yabani deve dikenini tercih ederek kolayca yer. Marul akrabası olan bu bitki insanlar için de yenilebilir ve besleyicidir. Herbisit kullanımıyla yabancı ot kontrolüne yönelik girişimler, diğer yöntemlerin ihmal edilmesi nedeniyle, bu türlerin bazı ortamlarda çoğalmasına neden olmuş olabilir.

Yetiştirme

değiştir

Yabani deve dikenleri, yaprak bitleri için yaygın bir konakçı bitkidir. Bahçıvanlar bunu fayda veya dezavantaj olarak görebilir; yaprak bitleri yabani deve dikeninden diğer bitkilere yayılabilir, ancak diğer bir yandan yabani deve dikeni, uğurböceği gibi faydalı böceklerin çoğalmasını teşvik edebilir. Bu bakımdan yabani deve dikenleri mükemmel birer fedai bitkidir. Sonchus türleri, tırtıl formunda olan bazı Lepidoptera böceklerinin (örneğin Celypha rufana, Hecatera bicolorata, Antitype chi ve Cucullia umbratica güveleri) larvaları tarafından besin bitkisi olarak kullanılır. Tephritis formosa sineğinin de bu bitkinin çiçek kısmına saldırdığı bilinmektedir.

Yabani deve dikenleri özellikle tavşanlar için yem olarak kullanılmıştır, bu nedenle "tavşan dikeni" veya "tavşan marulu" gibi diğer yaygın isimleri de buradan gelir. Ayrıca insanlar tarafından da yapraklı sebze olarak yenilebilirler; yaşlı yapraklar ve saplar acı olabilir ancak genç yaprakların tadı marula benzer. Yeni Zelanda'da Maori halkı tarafından geleneksel olarak tüketilen bir yemeği pūhā veya rareke isimleriyle bilinir. Pişirildiğinde tadı pazıya benzer.

Kullanımı

değiştir

Kuzey Amerika'nın yerli halkları da yabani deve dikenlerinin yeşil kısımlarını tüketirdi. Gençken çiğ olarak yenilebilen bu bitkinin yaşlı yaprakları da kısa süre pişirildikten sonra yenebilir.[12]

Kaynakça

değiştir
  1. ^ Annual report Missouri Botanical Garden. St. Louis :: Board of Trustees,. 1890. 
  2. ^ Rickett, H. W.; Stearn, W. T. (Kasım 1958). "Carl Linnaeus, Species Plantarum. A Facsimile of the First Edition, 1753". Bulletin of the Torrey Botanical Club. 85 (6): 491. doi:10.2307/2483172. ISSN 0040-9618. 
  3. ^ Kim, S C; Crawford, D J; Francisco-Ortega, J; Santos-Guerra, A (23 Temmuz 1996). "A common origin for woody Sonchus and five related genera in the Macaronesian islands: molecular evidence for extensive radiation". Proceedings of the National Academy of Sciences. 93 (15): 7743-7748. doi:10.1073/pnas.93.15.7743. ISSN 0027-8424. 
  4. ^ Muhlenbach, Viktor (1979). "Contributions to the Synanthropic (Adventive) Flora of the Railroads in St. Louis, Missouri, U.S.A." Annals of the Missouri Botanical Garden. 66 (1): 1. doi:10.2307/2398794. ISSN 0026-6493. 
  5. ^ "Sonchus arvensis (perennial sowthistle)". CABI Compendium. 7 Ocak 2022. Erişim tarihi: 15 Mart 2024. 
  6. ^ "Atlas of Living Australia Strategy 2020-2025". 7 Temmuz 2020. 
  7. ^ Carter, Susan (1996). "New Aloe Taxa in the Flora Zambesiaca Area". Kew Bulletin. 51 (4): 777. doi:10.2307/4119733. ISSN 0075-5974. 
  8. ^ Walters Dirk, R. (2006). Keil, David J., Murrell, Zack E. (5th ed.) (Ed.). Vascular plant taxonomy. Dubuque, IA: Kendall/Hunt Pub. Co. ISBN 0757512143. OCLC 62889410. 
  9. ^ "Flora of North America, North of Mexico. Volume 19, Magnoliophyta: Asteridae, part 6: Asteraceae, part 1 Flora of North America Editorial Committee .Flora of North America, North of Mexico. Volume 19, Magnoliophyta: Asteridae, part 6: Asteraceae, part 1. 2006. Oxford University Press. New York, Oxford. 579 (hardcover). US$ 95.00. ISBN 978-0-19-530563-0; 0-19-530563-9". Economic Botany. 61 (3): 312-312. Eylül 2007. doi:10.1663/0013-0001(2007)61[312a:fonano]2.0.co;2. ISSN 0013-0001. 
  10. ^ Kew, Royal Botanic Gardens of. Oxford Art Online. Oxford University Press. 2003. 
  11. ^ Bartow, Amy (2016). "Native Seed Production Manual for the Pacific Northwest". Native Plants Journal. 17 (2): 134-135. doi:10.3368/npj.17.2.134. ISSN 1522-8339. 
  12. ^ Angier, Bradford (1974). Field guide to edible wild plants. Harrisburg, Pa.: Stackpole Books. ISBN 978-0-8117-0616-2. 

Dış bağlantılar

değiştir
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Sonchus&oldid=33977933" sayfasından alınmıştır