Sortes Astrampsychi

Sortes Astrampsychi (Astrampsychus Kehanetleri), Astrampsychus'a atfedilen, Greko-Romen dünyasında popüler bir fal rehberiydi. Astrampsychus, antik yazarlar tarafından, Büyük İskender’in fethinden önce Pers'te yaşamış bir büyücü ya da Ptolemaios kralına hizmet eden bir Mısırlı bilge olarak tanımlanmıştır. Diğer sortes (fal yöntemleri) zar atmayı içerirken, Sortes Astrampsychi’de bu yöntem kullanılmıyordu. Bunun yerine, fal baktıran kişi sorununa en uygun soruyu seçiyor ve numarasını falcıya veriyordu, falcı da takımın, kendisini sonunda binlercesinin içinden tek bir doğru yanıta yönlendiren talimatlarına uyuyordu. Bir insanın bir falcıya sormak isteyebileceği doksan iki sorunun numaralandırılmış bir listesi ve binden fazla olası yanıttan oluşmaktaydı. Metin, MS üçüncü ile altıncı yüzyıllara tarihlenen on üç papirüs parçasından ve 14. ile 16. yüzyıllardan kalma, tamamen korunan Bizans el yazmaları aracılığıyla bilinmektedir. Daha sonraki bizans metinleri Hristiyanlığa ait dini unsurlar eklemiştir.

Erken Sortes metninin bir fragmenti

Kura sistemi

Bu sistemin prensip biçimi oldukça karmaşık bir süreci içeriyordu. Soruyu soran kişi önce bu 92 numaralandırılmış soru listesinde kendi sorusunu veya sormak istediği soruya en yakın olanı seçerdi. Ardından bir tür kura çekme yoluyla veya zihninden 1 ile 10 arasında bir sayı seçerdi ve bu sayıyı soru numarasına eklerdi. Elde edilen toplam, sorular listesini takip eden uyum tablosunda yer alan kehanet tanrıları listesinden bulunurdu. Bu uyum tablosu, tanrının adından sonra gelen bir numara ile 'onlu grup', yani on olası cevabı içeren bölümün numarasını gösterirdi. O onlu grupta, kura ile belirlenen veya seçilen numaranın karşısındaki cevap bulunurdu. Örneğin, sorunuz "İstediğim kadını elde edecek miyim?" ise bu, 29 numaralı sorudur. Kura çekerek veya seçerek 7 numaralı sayıyı belirlediğinizde toplam 36 olmaktadır. Kehanet tanrıları listesinde, 36 numarasının karşısında Hephaestus'un adı bulunur ve bu adın yanında uyum numarası 27 yer alır. Onlu grup 27'de, 7 numaralı cevap şudur: "Evet, istediğin kadını elde edeceksin, ancak zararına olacak!" Bu süreci yöneten bir tanrı olduğu için (buradaki durumda Hephaestus), cevap yanlış olamaz, zira bu danışma yönteminin ardındaki teori, tanrının eyleminin danışan kişinin zihnine veya eline doğru numarayı koyduğunu savunmaktaydı.

Bu kura kehanetinin en ilginç yönlerinden biri, hem pagan hem de Hristiyan versiyonlarının bulunuyor olmasıdır. Üçüncü ve dördüncü yüzyıllardan kalma erken döneme ait papirüslerde uyum tablosunda pagan tanrıların adları yer alırken, Sortes'in pek çok Orta Çağ el yazmasında bu pagan tanrılarının adlarının yerlerini İncil'deki kişilere bıraktığı görülmektedir. Hristiyanlar, sorulardan bazılarını değiştirmiş olsa da (söz gelimi, "Kız arkadaşımla barışacak mıyım?" sorusu "Piskopos olacak mıyım?" şeklinde değiştirilmiştir), büyük ölçüde paganların kısa süre önce kullandıkları kitapla aynı kitabı kullanıyorlardı.

Eserin içeriği

The British Library koleksiyonundan, Mısır'da bulunmuş Oxyrhynchus papirüsü. Bu papirüs ‘Oracles of Astrampsychus’ yani Sortes Astrampsychi'den (Papyrus 2461 verso) bir kısım içermektedir.

Kehanetler'i derleyen, bu doksan iki sorunun insanları büyük olasılıkla yerel ucuz kahine götürecek sorunları toparladığını düşünmüştü. Bir kaç tanesi göreceli olarak yüksek gelir düzeyinden müşterileri ima ediyor olabilir: Söz gelimi "Senatör olabilecek miyim?" sorusu çoğunluk kısmın kaygısı olamazdı, zira senatör olabilmek için ilkin belirli bir maddi gelire sahip olunmalıydı; "Yakışıklı bir prensle evlenecek miyim?" sorusu, kadınların yönelttiği fantezi soru niteliğinde bir şey olabilirdi. Soruların büyük bölümü çok daha sıradan endişelere odaklanıyordu. Kimileri, sağlık, evlilik ve çocuklarla ilgiliydi. 42 numaralı soru olan "Hastalığı atlatabilecek miyim?" muhtemelen yaygın bir tercihti. 24 numaralı soru "Karımın çocuğu olacak mı?", incelikle "Zina yaparken yakalanacak mıyım?"la dengeleniyor ve "Bebeği büyütecek miyim?" antik çağların yeni doğan bebeğin sokağa atılıp atılmaması ikilemini işaret ediyor. Kölelerin de hedef kitlelerin arasında olduğu gözlemlenir: "Özgürlüğüme kavuşabilecek miyim? ve "Satılacak mıyım?" Bununla birlikte seyahat etmek, hayatın acil tehlikelerinden biri olarak görülüyordu: "Gezgin hayatta mı? ve "Deniz yolculuğunu sağ salim atlatabilecek miyim?" Bununla birlikte pek çok soruda ortaya çıkan temel kaygı, para ve geçim kaygısıydı: "Borç para bulabilecek miyim?", "Dükkan açabilecek miyim?", "Borcumu ödeyebilecek miyim?", "Eşyalarım açık artırmayla satılacak mı?", "Bir arkadaşımdan miras kalacak mı?" Bunun dışında suç ortaya çıkacak olduğunda, hukuk gözde büyüyen bir tehdit olma eğilimindedir: "Yargılanmaktan kurtulacak mıyım?", "Birisi beni ihbar ederse başım belaya girer mi?"

Sortes'in önsözünde, yazar kendisini "Mısır'dan Astrampsychus" olarak tanıtır ve sözlerine "Kral Ptolemaios" hitabıyla başlar. Kitabın aslında "filozof Pisagor’un bir icadı" olduğunu iddia eder ve "Makedonyalı Kral İskender’in dünyayı bu yöntemi kullanarak yönettiği" adeta övünçle belirtilir.

Sonraki dönemlerde, Astrampsychus’a sahte bir şekilde atfedilen birçok eser bulunmaktadır. Bunlar arasında, eşeklerin iyileştirilmesi üzerine bir kitap, rüya yorumları rehberi, astrologların kullandığı taşlar hakkında bir tartışma, geomansi üzerine bir çalışma ve aşk tılsımları hakkında bir cilt yer alır.

Sortes Astrampsychi'nin ilk İngilizce çevirisi Stewart ve Morrell tarafından yapılmış ve 1998 yılında Anthology of Ancient Greek Popular Literature adlı eserde "The Oracles of Astrampsychus" adıyla yayımlanmıştır. Editör William Hansen, belgenin tarihi ve kullanımına ilişkin ayrıntılar içeren bir giriş sağlamaktadır. 2006 yılında, Kai Brodersen tarafından Yunanca metin ve Almanca çeviriden oluşan bir baskı, Astrampsychos: Das Pythagoras-Orakel olarak yayımlanmıştır.

Versiyonlar ve baskılar

Orijinal eser günümüze ulaşmamış olsa da, elimize geçen iki 'baskı' mevcuttur; bunlar ön-Hristiyan ve Hristiyanlaştırılmış versiyonlarla tam olarak örtüşmemektedir. Aynı seride Gerald M. Browne tarafından yayımlanan ecdosis prior hakkında Stewart şunları söylemektedir: "Eserin hasar görmüş bir kopyasını geri kazanmaya yönelik başarısız bir girişimin ürünü olarak, çoğunlukla arketipin aktardığı söylemin versiyonu korunurken, ikinci baskı arketipin yapısına daha sadık kalmıştır, ancak mevcut söylemi büyük ölçüde değiştirmiştir." Ecdosis prior, yalnızca 13. yüzyıldan kalma bir el yazmasında bulunurken, ecdosis altera 3. ile 5. yüzyıllara ait 8 papirüste (bunların 5’i Oxyrrhynchus’tan) ve 14. ile 16. yüzyıllara ait 11 el yazmasında yer alır. Bu redaksiyonun ilk ama aynı zamanda son baskısı Hercher tarafından 1863’te yapılmıştır. Dolayısıyla Stewart’ın yeni Teubner baskısı birçok nedenden ötürü memnuniyetle karşılanmaktadır. Bu özenle hazırlanmış baskı, papirüsler dahil tüm kanıtlara dayanmaktadır; Hercher’in henüz bilmediği bu kanıtlar dikkate alınarak, yalnızca uzun zamandır beklenen bir çalışma olmakla kalmamış, aynı zamanda Stewart orijinal eseri geri kazanmaya yönelik cesur bir girişimde bulunmuştur. ‘Archetypi reconstructio coniecta’ adlı bölümde, gereken özeni göstererek (“non est editio critica!”), ecdosis prior’un çoğunlukla orijinal söyleme sadık kaldığına (her ne kadar bunda da yoğun bir Hristiyanlaştırma izleri bulunsa da), ecdosis altera’nın ise yapıyı koruduğuna dair bir anlayışa dayalı bir yeniden yapılandırma sunar. Elbette bu büyük ölçüce varsayıma dayalı bir yeniden yapılandırmadır ve Stewart ile birçok ayrıntı üzerinde tartışılabilir, ancak genel olarak mevcut eleştirmen, onun seçimlerini yönlendiren dengeli yargıdan etkilendiğini belirtmiştir.

Bibliyografya

• Beard, Mary (2018). Spqr Antik Roma Tarihi. Pegasus Yayıncılık. ISBN 978-605-299-389-7.
• Brodersen, Kai, 2006. Astrampsychos. Das Pythagoras-Orakel. Wissenschaftliche Buchgesellschaft, Darmstadt. 978-3-534-19652-4
• Oberhelman, Steven M., 2008. Dreambooks in Byzantium: Six Oneirocritica in Translation, with Commentary and Introduction. Aldershot, England; Burlington, VT: Ashgate.
• Stewart, Randall and Kenneth Morrell, 1998. "The Oracles of Astrampsychus," pp. 285–324 in Anthology of Ancient Greek Popular Literature, edited by William Hansen. Indiana Univ. Press.
• van der Horst, Pieter W., 2010. Review of Die Sortes Astrampsychi: Problemlösungsstrategien durch Orakel im römischen Ägypten by Franziska Naether. Bryn Mawr Classical Review, 2010.08.43.
• Clarysse, Willy, 2011. Review of Die Sortes Astrampsychi: Problemlösungsstrategien durch Orakel im römischen Ägypten by Franziska Naether. The Bulletin of the American Society of Papyrologists, vol. 8 (2011), pp. 293–5.

Dış Bağlantılar

• English translation of a Byzantine dreambook ascribed to Astrampsychus
• Brief "Nautical Lapidary" ascribed to Astrampyschus