Sosyoekonomik gelişmişlik

Sosyo-ekonomik gelişmişlik, yerleşim birimlerinin bazı kriterlere göre istatistiksel olarak değerlendirilmesi sonucu elde edilen değerlere göre belirlenen gösterge.

Değerlendirilmede kullanılan göstergeler

Demografik Göstergeler (Demografi Değişkenleri)

Demografi değişkenleri, nüfusun yapısını ve özelliklerini gösterdiğinden herhangi bir yerleşim birimindeki sosyal, kültürel ve ekonomik hayata ilişkin bilgileri dolaylı olarak barındırmaktadır. Üretimin önemli girdilerinden olan iş gücüne ilişkin potansiyeli, yaşam alanındaki ekonomik ve sosyal imkânlara erişimi ve yerleşim birimlerinin çekim niteliği bunlardan birkaçıdır. Bu sebeplerle demografi değişkenleri yerleşim yerlerinin gelişmişlik düzeyini belirleyen ve yansıtan önemli değişkenlerdendir. Bu çerçevede 7 demografi değişkeni dikkate alınmış olup bu değişkenler aşağıda verilmektedir.

Nüfusun Ülke Payı: Türkiye İstatistik Kurumu verileri kullanılarak hesaplanan bu değişken ‰ olarak ifade edilmektedir. Nüfusun Ülke Payının yüksek olması yerleşim yerinin iş gücü ve piyasa büyüklüğü gibi sebeplerle ekonomik potansiyelinin yüksek olduğuna işaret etmektedir. Bu sebeple bu değişkenin analiz sonucunu olumlu yönde etkileyeceği tahmin edilmektedir.
Nüfus Yoğunluğu: Türkiye İstatistik Kurumu ve Harita Genel Müdürlüğünden temin edilen veriler ile hesaplanan bu değişken şahıs/km² olarak ifade edilmektedir. Nüfus yoğunluğunun yüksek olması o yerleşim biriminin cazibe merkezi olduğunu ve ekonomik potansiyelini göstermektedir. Dolayısıyla bu değişkenin analiz sonucuna etkisinin olumlu olması beklenmektedir.
Net Göç Hızı: Türkiye İstatistik Kurumu verileriyle üretilen net göç hızı ‰ olarak ifade edilmektedir. Bu sayının yüksekliği yerleşim yerinin istihdam başta olmak üzere eğitim ve sosyal yaşam gibi imkânlarının avantajlı olmasından dolayı yerleşim yerinin çevresi için cazibe merkezi olduğunu göstermektedir. Yani gelişmiş olan yerleşim yerleri, ekonomik ve sosyal hayatta sağladıkları imkân ve kolaylıklar sebebiyle daha çok göç almaktadır. Bu sebeple bu değişkenin sosyo-ekonomik gelişmişlikle doğru orantılı olduğu değerlendirilmektedir.
Şehirleşme Oranı: Türkiye’de Kentsel ve Kırsal Yerleşim Sistemleri Araştırması kapsamındaki veriler kullanılarak çalışma ekibi tarafından üretilen bu değişken % olarak ifade edilmektedir. Bu oran köy ve mahallelerin yerleşim yeri merkezine uzaklıkları, nüfusları ve yapılaşmış alan miktarları dikkate alınarak hesaplanmıştır. Yüksek şehirleşme oranı kırsal kesime nazaran daha iyi sosyo-ekonomik imkânları işaret ettiğinden bu değişkenin analiz sonucunu olumlu yönde etkilemesi beklenmektedir.
Toplam Doğurganlık Hızı: Türkiye İstatistik Kurumu verilerinin kullanıldığı bu değişken bir bayanın 15-49 yaş aralığında doğurabileceği ortalama çocuk sayısını ifade etmektedir. Doğurganlık hızı değerinin yüksek olması, istihdama katılan bayan iş gücü sayısını azalttığı ve orta vadede bayanları, uzun vadede ise çocukları dâhil ederek bağımlı nüfusu arttırdığı için yerleşim yerinin sosyokültürel ve ekonomik potansiyelini azaltmaktadır. Bu sebeplerle bu değişkenin analiz sonucunu olumsuz etkileyeceği öngörülmektedir.
Ortalama İlk Evlenme Yaşı-Bayan: Bu değişken Türkiye İstatistik Kurumu verilerinden elde edilmiştir. İş hayatında eğitim seviyesi yükseldikçe iş gücü daha nitelikli olmaktadır. Erken yaşta evlenme özellikle üniversite ve üzeri eğitim alma durumunu zorlaştırmaktadır. Bayanların ilk evlenme yaşının düşük olduğu bölgelerde eğitim seviyesinin dolayısıyla beşerî sermayenin düşük olduğu, buna bağlı olarak bayanların ya daha az nitelikli işlerde istihdam edildiği ya da iş gücü piyasasının dışında kaldığı görülmektedir. Bu sebeplerle bu değişkenin analiz sonucuna olumlu etki etmesi beklenmektedir.
Kaba Boşanma Hızı: Türkiye İstatistik Kurumu verilerinden temin edilen bu değişken ‰ olarak ifade edilmektedir. Literatürde boşanma hızı özellikle sosyal sermaye analizlerinde sıkça kullanılmaktadır. Boşanma oranının yüksekliği doğrudan sosyo-ekonomik gelişmeyi güçlendirici bir unsur olarak görülmemekle birlikte, sosyo-ekonomik gelişmişliğin yüksek olduğu toplumlarda boşanma oranının yüksek olduğu görülmektedir (Acar, 2018). Boşanma hızının yüksek olması sosyal sermayenin dolayısıyla sosyo-ekonomik gelişmişliğin yüksek olduğuna işaret ettiği için bu değişkenin analiz sonucunu olumlu yönde etkilemesi beklenmektedir.

İstihdam ve Sosyal Güvenlik Değişkenleri

İstihdam ve sosyal güvenlik değişkenleri yerleşim yerlerinin iş gücü potansiyeli ve iktisadi yapısının özellikleri ile sağlık hizmetlerine erişim ve sosyal refahı göstermesi yönleriyle önemlidir. Bu nedenle bu çalışmada da istihdam ve sosyal güvenliğe ilişkin değişkenler kullanılmaktadır. Bu çerçevede 8 istihdam değişkeni dâhil edilmiş olup bu değişkenler aşağıda verilmektedir.

Çalışma Çağındaki Nüfusun (15-64) Payı: Türkiye İstatistik Kurumu verilerinin kullanıldığı bu değişken % olarak ifade edilmektedir. Çalışma çağındaki nüfusun (15-64 yaş arası) toplam nüfus içerisindeki oranının yüksek olması yerleşim yerinin iş gücü potansiyelinin yani üretime katılabilecek kesimin oranının yüksek, bağımlı nüfusun düşük olduğu anlamına geldiğinden bu değişkenin analiz sonucuna olumlu etki etmesi beklenmektedir.
Faal Çalışanların Çalışma Çağı Nüfusuna Oranı: Sosyal Güvenlik Kurumu verileri kullanılarak hesaplanan bu değişken % olarak ifade edilmekte ve yerleşim yerinde aktif çalışan şahıs sayısının 15-64 yaş aralığındaki toplam nüfusa oranını göstermektedir. Çalışma çağındaki nüfus potansiyel iş gücünü gösterse de bu nüfusun ne kadarının aktif iş gücü piyasasında yani üretimde bulunduğu da önemlidir. Bu da ekonomik faaliyetlere katılımın yüksek olduğunu gösterdiğinden bu değişkenin analiz sonucunu olumlu etkileyeceği tahmin edilmektedir.
Faal Bayan Çalışanların Çalışma Çağı Bayan Nüfusuna Oranı: Sosyal Güvenlik Kurumu verileri kullanılarak hesaplanan bu değişken yerleşim yerindeki aktif sigortalı bayan sayısının 15-64 yaş aralığındaki toplam bayan nüfusuna oranını ifade etmektedir. Bir üstteki değişkenle aynı sebeplerle sağladığı ekonomik gelişmişliğe katkısının yanında bay bayan arasındaki fırsat adaletini de yansıttığından sosyal gelişmişliği de açıklamaktadır. Bu sebeplerle bu değişkenin analiz sonucunu olumlu etkilemesi beklenmektedir.
Ortalama Günlük Kazanç: Sosyal Güvenlik Kurumu verileri kullanılarak hesaplanan bu değişken Türk Lirası olarak ifade edilmektedir. Ortalama günlük kazanç değerinin yüksek olması, üretimin katma değerinin ve iş gücü niteliğinin yüksek olduğunu göstermektedir. Bununla birlikte, iktisadi faaliyetlerin gelişmişliğini dolayısıyla gelir ve refah düzeyinin yüksekliğini de gösterdiğinden bu değişkenin analiz sonucunu olumlu etkilemesi beklenmektedir.
Primi Devlet Tarafından Ödenen Nüfus Oranı: Benzer şekilde Sosyal Güvenlik Kurumu verileri kullanılarak hesaplanan bu değişken % olarak ifade edilmektedir. Yerleşim yeri içerisinde sosyal güvenlik primi devlet tarafından ödenen nüfusun yüksek olması; yerleşim yerindeki çalışmayan nüfusun boyutunu, yerleşim yerindeki yoksulluğu ve yoksul nüfusun sağlık hizmetlerine erişim talebini işaret etmektedir. Yoksulluk hem ekonomik hem de sosyal bir problem olduğundan bu değişkenin analiz sonucunu olumsuz etkileyeceği öngörülmektedir.
İmalat Sanayii İş Yeri Ülke Payı: Önceki değişkenler gibi Sosyal Güvenlik Kurumu verileri kullanılarak hesaplanan bu değişken ‰ olarak ifade edilmektedir. Bu değişkenle yerleşim yerindeki imalat sanayii iş yerlerinin ülke içindeki payı, dolayısıyla da imalat sanayiinin ağırlığı dikkate alınmaktadır. Sosyo-ekonomik gelişmişlikle birlikte toplam iş yerleri içinde katma değeri düşük olan tarım sektörünün payı göreceli olarak düşerken sanayi ve hizmetler sektörünün payı artmaktadır. Dolayısıyla bu değişkenin analiz sonucuna etkisinin olumlu olması beklenmektedir.
Hizmetler Sektörü İş Yeri Ülke Payı: Sosyal Güvenlik Kurumu verileri kullanılarak hesaplanan bu değişken ‰ olarak ifade edilmektedir. Bu değişkenle yerleşim yerindeki hizmetler sektörü iş yerlerinin ülke içindeki payı, dolayısıyla da hizmetler sektörünün ağırlığı dikkate alınmaktadır. Sosyo-ekonomik gelişmişlikle birlikte toplam iş yerleri içinde katma değeri düşük olan tarım sektörünün payı göreceli olarak düşerken sanayi ve hizmetler sektörünün payı artmaktadır. Dolayısıyla İmalat Sanayii İş Yeri Ülke Payı değişkeni gibi bu değişkenin de analiz sonucuna etkisinin olumlu olması beklenmektedir.
Şahıs Başına Sosyal Yardım Tutarı: Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı verileriyle hesaplanan bu değişken Türk Lirası olarak ifade edilmektedir. Bu değişken değerinin yüksek olması yerleşim yerindeki refah seviyesinin düşüklüğünü ve yoksulluğu göstermektedir. Bu sebeple bu değişken değerinin yüksekliği Primi Devlet Tarafından Ödenen Nüfus Oranı değişkeninde olduğu gibi sosyal ve ekonomik eksikliklerin mevcudiyetini göstermektedir. Dolayısıyla bu değişkenin analiz sonucuna etkisinin olumsuz olması beklenmektedir.

Eğitim Göstergeleri (Değişkenleri)

Sosyo-ekonomik gelişmişlik, eğitimli ve nitelikli insan kaynaklarına sahip olmakla yüksek seviyede ilişkilidir. Bu çerçevede eğitim; ekonominin gelişimi açısından zorunluluk iken, sosyal açıdan ise şahıs için daha nitelikli bir iş, kültürel zenginlik ve sosyalleşme düzeyi anlamına gelmektedir. Burada 6 eğitim değişkeni kullanılmış olup bu değişkenler aşağıda verilmektedir.

Özel Okulların Toplam Okula Oranı-İlkokul-Ortaokul: Millî Eğitim Bakanlığı verileri temel alınarak hesaplanan bu değişken % olarak analize dahil edilmiştir. Değişken değerinin yüksek olması, yerleşim yerinde eğitim altyapısı ve alternatiflerinin yüksek olduğunu ve artan ekonomik imkanlar ile şahısların özel okullara olan talebini göstermekte olup değişkenin analiz sonucuna olumlu etki etmesi beklenmektedir.
Ortalama Liselere Geçiş Sistemi Puanı: Bu değişken Millî Eğitim Bakanlığı verileri kullanılarak üretilmiştir. Yerleşim yerindeki eğitim başarısının yüksek ve altyapısının görece yeterli olduğunu gösteren bu değişkenin analiz sonucuna olumlu etki etmesi beklenmektedir.
Ortalama Temel Yeterlilik Testi Puanı: Bu değişken Ölçme, Seçme ve Yerleştirme Merkezi Başkanlığı verileri kullanılarak üretilmiştir. Ortalama LGS Puanı değişkeni gibi ortaöğretim seviyesindeki başarı düzeyini ve altyapı imkânlarını temsil ettiğinden sosyo-ekonomik gelişmişlikle doğru orantılı olduğu değerlendirilmektedir.
Üniversite Talebesi Sayısının Toplam Nüfusa Oranı: Yükseköğretim Kurulu verileri temel alınarak hesaplanan bu değişken % olarak analize dahil edilmiştir. Bu değişken hem yerleşim yerindeki eğitim seviyesini hem de genç nüfus hareketliliğinin yerleşim yerine sağladığı ekonomik ve sosyal katkıları göstermektedir. Bu yönleriyle değişkenin analiz sonucunu olumlu etkileyeceği tahmin edilmektedir.
İlkokul ve Üzeri Mezun Oranı-Bayan: Türkiye İstatistik Kurumu verileriyle üretilen ve yerleşim yerindeki bayanların eğitim seviyesini ortaya koymanın yanı sıra bayanların ekonomik, sosyal, kültürel hayata ve istihdama katılımını etkileyen bu değişkenin analiz sonucuna katkısının olumlu olması beklenmektedir.
Üniversite Mezunu Oranı: Türkiye İstatistik Kurumu verilerinin kullanıldığı bu değişken % olarak ifade edilmektedir. Değişken, yerleşim yerlerinin eğitim seviyesini ortaya koymanın yanı sıra özellikle katma değeri yüksek faaliyetler için gerekli nitelikli iş gücü potansiyelini göstermektedir. Dolayısıyla bu değişkenin analiz sonucunu olumlu yönde etkileyeceği öngörülmektedir.

Sağlık Göstergeleri (Değişkenleri)

Sağlık değişkenleri, şahısların sağlık hizmetlerine erişim seviyesini ve sağlık hizmetlerinin sonuçlarını ölçmesi ve dolayısıyla ilgili yerleşim yerinde yerleşme, yaşama ve iş yapma isteğini doğrudan etkilemesi bakımından önemlidir. Bu çalışmada kullanılan sağlık değişkenleri, yerleşim yerlerinin sağlık hizmetleri kapasitesini ve sağlık hizmetlerinin sonuçlarını ölçmektedir. Burada 6 sağlık değişkeni kullanılmış olup bu değişkenler aşağıda verilmektedir.

Bebek Ölüm Hızı: Türkiye İstatistik Kurumu verileri kullanılarak hesaplanan bu değişken 1000 canlı doğum başına düşen bebek ölüm sayısını ifade etmektedir. Bu değişkenin değerinin yüksek olması yerleşim yerindeki sağlık hizmetlerine erişim ve sosyo-ekonomik gelişmişliğin görece düşük olduğunu göstermekte olup değişkenin analiz sonucuna olumsuz etki etmesi beklenmektedir.
Şahıs Başına Hekim Sayısı: Sağlık Bakanlığı verileri temel alınarak hesaplanan bu değişken 10.000 şahıs başına hekim olarak analize dahil edilmiştir. Yerleşim yerlerinin sağlık hizmeti sunum potansiyelini ortaya koyması ve şahısların tedavi imkânlarını göstermesi nedeniyle bu değişkenin analiz sonucuna olumlu etki etmesi beklenmektedir.
Şahıs Başına Diş Hekimi Sayısı: Sağlık Bakanlığı verileri temel alınarak hesaplanan bu değişken 10.000 şahıs başına diş hekimi olarak analize dahil edilmiştir. Yerleşim yerlerinin diş tedavisi ve hizmetleri konusunda hizmet sunum potansiyelini ve tedavi imkanlarını göstermesi bakımından bu değişkenin analiz sonucunu olumlu yönde etkileyeceği tahmin edilmektedir.
Şahıs Başına Toplam Sağlık Personeli Sayısı: Sağlık Bakanlığı verileri temel alınarak hesaplanan bu değişken 10.000 şahıs başına sağlık personeli olarak analize dahil edilmiştir. Hekim ve diş hekimi sayısı değişkenleri gibi yerleşim yerlerinin sağlık hizmeti sunum potansiyelini ve şahısların tedavi imkanlarını ifade ediyor olması nedeniyle bu değişkenin de analiz sonucuna olumlu etki etmesi beklenmektedir.
Şahıs Başına Hastane Yatağı Sayısı: Benzer şekilde Sağlık Bakanlığı verileri kullanılarak hesaplanan bu değişken 10.000 şahıs başına yatak olarak analize dahil edilmiştir. Yerleşim yerinin yataklı sağlık hizmeti sunma seviyesini ortaya koyan bu değişkenin analiz sonucuna olumlu etki etmesi beklenmektedir.
Şahıs Başına Eczane Sayısı: Türkiye İlaç ve Tıbbi Cihaz Kurumu verileri temel alınarak hesaplanan bu değişken 10.000 şahıs başına eczane olarak analize dahil edilmiştir. Yerleşim yerlerinde şahısların sağlık hizmetlerinin önemli bir halkası olan eczanelere erişimi ifade ettiği için bu değişkenin analiz sonucunu olumlu etkileyeceği tahmin edilmektedir.

Mali Göstergeler (Finans Değişkenleri)

Bu değişkenler; yerleşim yerindeki yerleşiklerin finansal hizmetlere erişimini, finansal kapasitelerini ve yerel yönetimlerin mali kaynaklarla ilişkili olarak hizmet sunma potansiyelini göstermesi bakımından önemlidir. Bu kapsamda yer alan 5 finans değişkeni aşağıda belirtilmektedir.

Şahıs Başına Banka Şubesi Sayısı: Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumundan temin edilen veri ile üretilen bu değişken 100.000 şahıs başına banka şubesi olarak analize dahil edilmiştir. Yerleşim yerindeki finansal sisteme erişebilirliği yansıtmasının yanı sıra ekonomik hareketliliği de gösterdiğinden değişkenin analiz sonucuna etkisinin olumlu olması beklenmektedir.
Şahıs Başına POS Cihazı Sayısı: Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumundan temin edilen verilerle hesaplanan bu değişken 100.000 şahıs başına POS (Point Of Sale) cihazı olarak ifade edilmektedir. Reel ekonomideki hareketliliği yansıtmanın yanı sıra yerleşim yerinin teknolojik gelişmelere uyumunu da gösterdiğinden değişkenin sosyo-ekonomik gelişmişlikle doğru orantılı olması öngörülmektedir.
Şahıs Başına Kartlı Ödeme Tutarı: Bankalararası Kart Merkezi verileriyle hesaplanan bu değişken 100.000 şahıs başına Türk Lirası olarak ifade edilmektedir. Yerleşim yerindeki ekonomik hareketlilik ve yerleşim yerinde yaşayanların teknolojik adaptasyonunu gösterdiğinden, bu değişkenin de analiz sonucuna etkisinin olumlu yönde olacağı tahmin edilmektedir.
Şahıs Başına Belediye Gideri: Hazine ve Maliye Bakanlığı verileriyle üretilen bu değişken 100.000 şahıs başına Türk Lirası olarak ifade edilmektedir. Yerleşim yerindeki yerel yönetimin mali kaynaklarının büyüklüğünü göstermesinin yanı sıra belediyelerin sunduğu hizmet seviyesini de yansıttığından bu değişkenin analiz sonucuna olumlu etki etmesi beklenmektedir.
İşletmelerin Net Ticari Satış Tutarının Ülke Payı: Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Girişimci Bilgi Sistemi kayıtları kullanılarak üretilen bu değişken % olarak analize dahil edilmiştir. İşletmelerin ekonomik faaliyetlerinin büyüklüğünü yansıttığından dolayı bu değişkenin analiz sonucunu olumlu yönde etkileyeceği tahmin edilmektedir.

Rekabetçilik (Sanayi, Tarım, İnşaat vs.) Değişkenleri

Rekabetçilik değişkenleri yerleşim yerlerinin özellikle girişimcilik, sanayi, turizm ve tarım konularında ekonomik potansiyeline ve dinamizmine ilişkin özelliklerini yansıtmaktadır. Bu çerçevede 8 rekabetçilik değişkeni kullanılmış olup bu değişkenler aşağıda verilmektedir.

Faal İşletme Sayısının Ülke Payı: Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Girişimci Bilgi Sistemi kayıtlarından elde edilen bu değişken % olarak ifade edilmektedir. Yerleşim yerindeki ekonomik kapasiteyi, piyasa büyüklüğünü ve yatırım ortamının canlılığını göstermesi yönleriyle değişkenin analiz sonucunu olumlu etkileyeceği tahmin edilmektedir.
Sanayi Elektrik Tüketiminin Ülke Payı: Türkiye Elektrik Dağıtım Anonim Şirketinden temin edilen veriler ile hesaplanan bu değişken % olarak ifade edilmektedir. Yerleşim yerlerinde imalat sanayiinin ağırlığını ve gücünü göstermenin yanı sıra iş yerlerindeki kapasite kullanımını da dolaylı olarak ifade etmektedir. Bu yönleriyle değişkenin sosyo-ekonomik gelişmişlikle doğru orantılı olması beklenmektedir.
Kurulan İşletme Sayısının Ülke Payı: Türkiye Odalar ve Borsalar Birliğinden temin edilen verilerle oluşturulan bu değişken % olarak ifade edilmektedir. Kurulan işletme sayısının yüksekliği, ait olduğu yerleşim yerinin girişimciliğini ve dinamizmini yansıtacağından değişkenin analiz sonucunu olumlu etkilemesi beklenmektedir.
Gayrimenkul Birim Satış Fiyatı: Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğünden sağlanan veriler ile elde edilen bu değişken Türk Lirası olarak ifade edilmektedir. Sosyo-ekonomik gelişmişliğin yüksek olduğu bölgelerde gayrimenkul birim satış fiyatlarının yüksek olması beklendiğinden bu değişkenin analiz sonucunu olumlu yönde etkileyeceği tahmin edilmektedir.
Organize Sanayi Bölgelerinde Üretim Yapılan Parsel Sayısının Ülke Payı: Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı verileriyle üretilen değişken % olarak ifade edilmektedir. Sanayi üretiminin ölçeği ve yoğunluğu ile üretimin planlı bölgelerde gerçekleştirilmesi gibi yönleriyle bu değişkenin analiz sonucuna olumlu etki etmesi beklenmektedir.
Yatırım Teşvik Belgeli Yatırım Tutarının Ülke Payı: Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı verileri ile üretilen bu değişken % olarak ifade edilmektedir. Yerleşim yerindeki üretim ve istihdam fırsatlarını ve yatırımcıların yerleşim yerine olan ilgisini göstermesinden dolayı değişkenin analiz sonucuna olumlu etki etmesi beklenmektedir.
Turizm Tesisleri Yatak Kapasitesinin Ülke Payı: Kültür ve Turizm Bakanlığından temin edilen veriler ile hesaplanan bu değişken % olarak analize dahil edilmiştir. Turizm sektöründeki kapasiteyi göstermesi yönüyle bu değişkenin sosyo-ekonomik gelişmişliği olumlu yönde etkileyeceği tahmin edilmektedir.
Şahıs Başına Tarımsal Üretim Değeri: Türkiye İstatistik Kurumu verileri ile üretilen bu değişken Türk Lirası olarak ifade edilmektedir. Yerleşim yerinde tarım sektöründeki verimliliği ölçmesine rağmen tarım sektörünün katma değerinin diğer sektörlere göre düşük olmasından dolayı, değişkenin analiz sonucuna etkisinin olumsuz olması beklenmektedir.

Yenilikçilik Değişkenleri

Sosyo-ekonomik gelişmişlik; bir yerleşim yerinin yenilik kapasitesi ve performansı ile yakından ilişkilidir. Bu çerçevede, yenilikçilik boyutuyla yeni bilgi üretimi, var olan bilgilerin ticari değere dönüştürülmesi ve katma değeri yüksek üretimin sosyo-ekonomik gelişmişlik ile bağı kurulmaktadır. Bu boyut, yerleşim yeri düzeyinde veri kapasitesinin geliştirilmesinin bir sonucu olarak daha sonra dâhil edilmiştir. Söz konusu boyutta yer alan 8 değişken aşağıda listelenmektedir.

Yüksek ve Orta-Yüksek Teknolojili İmalat Sanayii Sektörlerinde İş Yeri Sayısının Ülke Payı: Sosyal Güvenlik Kurumu kayıtları kullanılarak hesaplanan bu değişken % olarak ifade edilmektedir. Yerleşim yerindeki katma değeri yüksek üretim yapan imalat sanayiinin büyüklüğünü gösterdiğinden değişkenin analiz sonucuna olumlu etki etmesi beklenmektedir.
Bilgi Yoğun Hizmetler Sektöründe İş Yeri Sayısının Ülke Payı: Benzer şekilde Sosyal Güvenlik Kurumu kayıtlarından faydalanılarak hesaplanan bu değişken % olarak ifade edilmektedir. Yerleşim yerindeki hizmetler sektörünün niteliğini göstermesinin yanı sıra beşerî sermaye yapısı hakkında da bilgi verdiğinden değişkenin sosyo-ekonomik gelişmişlikle doğru orantılı olması beklenmektedir.
Yüksek Lisans ve Doktora Mezunu Oranı: Türkiye İstatistik Kurumu verilerinin kullanıldığı bu değişken 30 yaş ve üzeri nüfus içinde yüksek lisans ve/veya doktora mezunlarının oranını ifade etmekte olup % olarak analize dahil edilmiştir. Söz konusu değişken yerleşim yerinin araştırma ve geliştirme (Ar-Ge) ile yenilik faaliyetlerinde yer alabilecek potansiyel iş gücünü gösterdiğinden değişkenin analiz sonucunu olumlu yönde etkileyeceği tahmin edilmektedir.
İşletme Başına Ar-Ge ve Tasarım Merkezi Sayısı: Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı verileriyle hesaplanan bu değişken 10.000 işletme başına Ar-Ge ve tasarım merkezi olarak analize dâhil edilmiştir. Yerleşim yerindeki işletmelerin araştırma ve geliştirme faaliyetlerine verdikleri önemi göstermesinin yanı sıra yenilikçilik kapasitesini de yansıtacağı değerlendirilen bu değişkenin analiz sonucunu olumlu yönde etkilemesi beklenmektedir.
Teknoloji Geliştirme Bölgeleri'ndeki Firma Sayısının Ülke Payı: Sanayi ve Teknoloji Bakanlığının verileri kullanılarak üretilen bu değişken % olarak ifade edilmektedir. Firmalara sunulan altyapının yanı sıra firmaların yenilik becerilerini ve teknolojik gelişmelere açıklığını yansıtmasından dolayı bu değişkenin sosyo-ekonomik gelişmişlikle aynı yönde hareket etmesi beklenmektedir.
Şahıs Başına Faydalı Model Başvurusu Sayısı: Türk Patent ve Marka Kurumu tarafından üretilen veriler kullanılarak hesaplanan bu değişken 100.000 şahıs başına başvuru olarak ifade edilmektedir. Yerleşim yerlerinin yenilik kapasitesini göstermesi yönüyle analiz sonucuna etkisinin olumlu yönde olacağı öngörülmektedir.
Şahıs Başına Marka Başvurusu Sayısı: Türk Patent ve Marka Kurumu verileri kullanılarak üretilen bu değişken 100.000 şahıs başına başvuru olarak ifade edilmektedir. Yerleşim yeri ekonomisinin canlılığını, yenilik kapasitesini ve yerleşim yerinde yaşayanların girişimcilik potansiyellerini gösterdiğinden analiz sonucunu olumlu etkileyeceği tahmin edilmektedir.
Şahıs Başına Patent Başvurusu Sayısı: Benzer şekilde Türk Patent ve Marka Kurumu verileriyle hesaplanan bu değişken 100.000 şahıs başına başvuru olarak analize dahil edilmiştir. Yerleşim yerlerinin yenilikleri ekonomik değere dönüştürme potansiyelini göstermesi sebebiyle değişkenin analiz sonucuna etkisinin olumlu olması beklenmektedir.

Diğer Refah Göstergeleri (Yaşam Kalitesi Değişkenleri)

Bu başlık altında 8 farklı değişken kullanılmıştır. Şahısların yaşam kalitelerini yükselten sosyal ve kültürel olanaklara ve fiziki altyapı olanaklarına erişimleri ile refah durumlarını yansıtan bu değişkenler sosyo-ekonomik gelişmişlik için kritik öneme sahiptir. Kullanılan yaşam kalitesi değişkenleri aşağıda sunulmaktadır.

Atık Hizmeti Verilen Nüfus Oranı: Türkiye İstatistik Kurumu tarafından üretilen veriler ile hesaplanan bu değişken atık hizmeti verilen nüfusun toplam nüfusa oranını göstermektedir. Çevre ve yaşam kalitesi açısından önemli olan bu değişkenin değerinin yüksek olması yerleşim yerinin bu alandaki fizikî altyapı olanaklarına erişimini göstermekle birlikte değişkenin analiz sonucunu olumlu etkilemesi beklenmektedir.
Şahıs Başına Kiralanabilir Alışveriş Merkezi Oranı: Kiralanabilir alışveriş merkezi alanının yerleşim yeri nüfusuna oranlanması ile elde edilen bu değişkene dair veri Alışveriş Merkezleri ve Yatırımcıları Derneğinden temin edilmiştir. Yerleşim yerinde ekonomik faaliyetlerin gelişmiş olduğunu ve şahısların sosyal ve ticari alanlara erişimine dair olanakların fazlalığını gösteren bu değişkenin analiz sonucunu olumlu etkilemesi beklenmektedir.
Hane Başına Asimetrik Sayısal Abone Hattı Abonesi Sayısı: Superonline, Türksat, Türknet, Türk Telekom ve Vodafone internet servis sağlayıcılarından edinilen Asimetrik Sayısal Abone Hattı abone sayısının yerleşim yerindeki hane sayısına oranlanması ile hesaplanan, yerleşim yerindeki hanelerin internete erişim durumunu ve teknolojik altyapısını gösteren bu değişkenin de analiz sonucuna olumlu etki etmesi beklenmektedir.
Şahıs Başına Sinema Koltuğu Sayısı: Kültür ve Turizm Bakanlığı verileri ile hesaplanan bu değişken yerleşim yerinde bulunan sinema koltuğu sayısının yerleşim yeri nüfusuna oranlanması suretiyle analize dahil edilmiştir. Yerleşim yerindeki sosyokültürel faaliyetlere erişim imkanını gösteren bu değişkenin sosyo-ekonomik gelişmişliği olumlu yönde etkileyeceği tahmin edilmektedir.
Akaryakıt İstasyonu Sayısının Ülke Payı: Başarsoft Bilgi Teknolojilerinden elde edilen verilerle hesaplanan bu değişken akaryakıt sağlayıcılarına erişimin yanında yerleşim yerindeki ekonomik canlılığı ve hareketliliği göstermesi bakımından önemli görülmektedir. Değişkenin analiz sonucuna etkisinin olumlu yönde olması beklenmektedir.
Bayan Sürücü Belgesi Sahipliği Oranı: Nüfus ve Vatandaşlık İşleri Genel Müdürlüğü verileriyle hesaplanan bu değişken, yerleşim yerindeki sürücü belgesine sahip bayan sayısının yerleşim yerindeki 18 yaş ve üzeri bayan nüfusuna oranını göstermektedir. Kırılgan gruplar arasında yer alan bayanların, ekonomik ve sosyal hayata katılımını gösteren bu değişkenin analiz sonucunu olumlu etkilemesi beklenmektedir.
Pasaport Sahipliği Oranı: Nüfus ve Vatandaşlık İşleri Genel Müdürlüğü verileriyle hesaplanan bu değişken ise yerleşim yerinde pasaport sahibi olan nüfusun yerleşim yerinin toplam nüfusuna oranını ifade etmektedir. Ekonomik, sosyal ve kültürel açıdan şahısların uluslararası hareketliliğini gösteren bu değişkenin sosyo-ekonomik gelişmişliği olumlu yönde etkileyeceği tahmin edilmektedir.
Şahıs Başına Mesken Elektrik Tüketimi: Türkiye Elektrik Dağıtım Anonim Şirketinden temin edilen elektrik tüketim verileriyle hesaplanan bu değişken kilowatt saat olarak mesken elektrik tüketimini göstermektedir. Şahsi refahı temsil etmesi yönüyle bu değişkenin sosyo-ekonomik gelişmişliği olumlu yönde etkileyeceği öngörülmektedir.^[1]

Kaynakça

^ "İlçe SEGE-2022" (PDF). Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı. Şubat 2022. 21 Haziran 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 31 Aralık 2022.

https://web.archive.org/web/20080206221202/http://ekutup.dpt.gov.tr/bolgesel/

[1] "İlçe SEGE-2022" (PDF). Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı. Şubat 2022. 21 Haziran 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 31 Aralık 2022.

[1]