Spartaküs
Spartaküs (Yunanca: Σπάρτακος, Spártakos.; Latince: Spartacus[1]) (MÖ 109 – MÖ 71), Roma Cumhuriyeti'nde Trakyalı bir gladyatördür. MÖ 73 - MÖ 71 Spartaküs Galyalılar Crixus, Oenomayus ve Gannicus ile birlikte Üçüncü Köle Savaşı'nın kaçak köle liderlerinden biridir. Üçüncü Köle Savaşı Roma Cumhuriyeti'nin karşılaştığı büyük çaplı köle savaşları arasında yer alır. Küçük savaşları ötesinde Spartaküs hakkında bilinen ve tarihsel söylentileri kalan veriler bazen çelişkili ve güvenilir olmayabilir. Fakat elimizdeki bütün kaynaklar Spartaküs'ün eski bir gladyatör ve başarılı bir askeri lider olduğunu doğrulamaktadır.
| Spartaküs | |
|---|---|
 Denis Foyatier'in Spartaküs heykeli (1830), Louvre Müzesi | |
| Doğum | y. MÖ 109 Bugünkü Bulgaristan'da Strymon nehri yakınlarında |
| Ölüm | MÖ 71 (38 yaşında) Lucania, İtalya'da Sele Nehri yakınlarında |
| Hizmet yılları | MÖ 73-71 |
| Komutası | Asi köle ordusu |
| Çatışma/savaşları | III. Köle Savaşı |
Hayatı
değiştirTrakya bölgesinde doğduğu tahmin edilen Spartaküs MÖ 109-MÖ 71 yılları arasında yaşamıştır. Spartaküs Roma ordusunda süvari bir asker olarak görev yapıyordu. Bu konuda kesin bir bilgi olmasa da bir savaşta üstlerinin kendi halkına saldırmasını emretmesine karşın Spartaküs, bu emre karşı gelmiştir. Bu nedenle Roma'da köle statüsüne düşmüştür. Roma'nın Spartaküs'ü yakalama emri çıkartmasına karşın Roma ordusundan arkadaşlarıyla beraber kaçmıştır. Bir süre karısıyla beraber dağlarda, mağaralarda hayatlarını sürdürmüşlerdir. Ancak Roma'dan sonsuza dek kaçamadılar. Spartaküs bir gece uykusundayken Romalı bir birliğin baskınıyla karısıyla birlikte ele geçirilmiştir. Spartaküs İtalya'da Capua kentindeki Ludus Batiatus adlı gladyatör okuluna satıldıktan sonra halkın eğlencesini sağlamak amacıyla arenalarda dövüştürülmüştür. Bu dövüşlerde kazandığı büyük zaferlerden sonra halkın gözünde büyük bir şöhret kazandı. Spartaküs bu süreçte gladyatör okulundaki en yakın dostu olan Varro'yu ve karısını kaybetti. Bu olaylardan sonra intikam için ant içen Spartaküs kendisiyle birlikte Capua'daki Quintus Lentulus Batiatus'un gladyatör okulundan kaçan 78 arkadaşıyla Vezüv Yanardağı'na sığındı. Gaius Claudius Glaber himayesindeki 3000 kişilik Roma ordusunca kuşatılan Spartaküs ve yoldaşları, asma dallarından yaptıkları halatlarla uçurumdan aşağı inerek Romalı askerleri şaşırtıp mağlup etmiştir.[2] Spartaküs, kendisine katılan ve sayıları 100 bine ulaşan kaçak köle ve gladyatörlerle Lucania'ya doğru yürüdü. Amansız bir çatışma sonucunda Publius Varinius'u yendi ve Thuria ile Metapontion kentlerini yağmaladı. Spartaküs artık Güney İtalya'ya egemen olmuştu. Roma Senatosu birden tehlikenin farkına vardı. MÖ 72'de iki konsülün yönetimindeki güçler Spartaküs'ün üzerine gönderildi. Spartaküs onları yendikten sonra kuzeye, Alpler'e doğru koşuşa geçti. Gallia Cisalpina valisi onu durdurmaya çalıştıysa da yenilgiye uğradı. Köle ordusu artık Alpler'i geçebilir ve güvenlik içinde dağılabilirdi. Ne var ki, kimse İtalya'dan ayrılmak istemedi. Spartaküs, ister istemez güneye yürümek zorunda kaldı. Lucinia'ya geri dönen ordu, orada ilk kez Marcus Crassus'a yenildi. Spartaküs, Sicilya'ya geçmeyi tasarlayarak Messina'ya çekildi. Onları kaçırmaya söz veren korsanlar sözlerinde durmadı. Crassus, köleleri kuşattıysa da Spartaküs kuşatmayı yararak çekildi. Daha sonra, MÖ 71'de ya savaştan sağ kurtulup Roma'yı terk etti ya da Romalılar tarafından savaşta öldürüldü. Savaşta öldürülüp tanınmaz hâle gelme ihtimalinden dolayı bulunamamış olma ihtimali de vardır ancak cesedine asla ulaşılamamıştır. Romalı general Pompeius, Spartaküs'ün ordusundaki çok sayıda kaçağı yakalayıp öldürdü. 6 bin kişiyi tutsak alan Crassus, Appia Yolu boyunca tümünü çarmıha gerdirdi. O dönemdeki inanışa göre tanrıların onu yanına aldığı, koruduğu gibi dedikodular yayıldı. Ancak Spartaküs'e ne olduğu asla öğrenilemedi.
Etkileri
değiştirSpartaküs, köle ve yoksullardan oluşan ordusuyla yıllarca İtalya yarımadasında bağımsız bir şekilde var olmuş ve zamanın yöneticilerine sorun olmuştur. Kendilerine karşı gönderilen sayısız orduyu yenmiş ve Roma Cumhuriyeti'nin yönetim sistemini sarsmıştır. İsyanının eşitlikçi ve özgürlükçü karakteri nedeniyle sol literatürde sahip çıkılan bir kişidir.
Siyasi etkileri
değiştirAlmanya'da I. Dünya Savaşı'ndan sonra 1918 yılında yaşanan devrimden sonra 1919 yılında Karl Liebknecht ve Rosa Luxemburg önderliğinde silahlı ayaklanma düzenleyen ve adı daha sonra Almanya Komünist Partisi olan grubun ilk adı Spartaküs Birliği'dir.
Sanat alanındaki etkileri
değiştir- Howard Fast'ın Spartacus adıyla yazmış olduğu roman, daha sonra aynı isimle sinemaya aktarılmıştır; Spartaküs (Spartacus), (1960)
- Aram İlyiç Haçaturyan'ın Spartacus adında bir bale eseri mevcuttur.
- Howard Fast'ın Spartacus adıyla yazmış olduğu roman Starz adlı Amerikan dizi ve sinema kanalı tarafından dizi hâline dönüştürülmüştür. Spartacus: Blood and Sand, (2010) Spartacus: Gods of the Arena, (2011) Spartacus: Vengeance, (2012) Spartacus: War of the Damned, (2013)
Kaynakça
değiştir- ^ "M. Tullius Cicero,". 29 Haziran 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Nisan 2012.
- ^ "Chicago.edu, Crassus". 10 Nisan 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Nisan 2012.
Bibliyografi
değiştirKlasik yazarlar
değiştir- Appian. Civil Wars. Translated by J. Carter. (Harmondsworth: Penguin Books, 1996)
- Florus. Epitome of Roman History. (London: W. Heinemann, 1947)
- Orosius. The Seven Books of History Against the Pagans. Translated by Roy J. Deferrari. (Washington, DC: Catholic University of America Press, 1964).
- Plutarch. Fall of the Roman Republic. Translated by R. Warner. (London: Penguin Books, 1972), with special emphasis placed on "The Life of Crassus" and "The Life of Pompey".
- Sallust. Conspiracy of Catiline and the War of Jugurtha. (London: Constable, 1924)
Modern tarihçiler
değiştir- Bradley, Keith R. Slavery and Rebellion in the Roman World, 140 B.C.–70 B.C. Bloomington; Indianapolis: Indiana University Press, 1989 (hardcover, ISBN 0-253-31259-0); 1998 (paperback, ISBN 0-253-21169-7). [Chapter V] The Slave War of Spartacus, pp. 83–101.
- Rubinsohn, Wolfgang Zeev. Spartacus' Uprising and Soviet Historical Writing. Oxford: Oxbow Books, 1987 (paperback, ISBN 0-9511243-1-5).
- Spartacus: Film and History, edited by Martin M. Winkler. Oxford: Blackwell Publishers, 2007 (hardcover, ISBN 1-4051-3180-2; paperback, ISBN 1-4051-3181-0).
- Trow, M.J. Spartacus: The Myth and the Man. Stroud, United Kingdom: Sutton Publishing, 2006 (hardcover, ISBN 0-7509-3907-9).
- Genner, Michael. "Spartakus. Eine Gegengeschichte des Altertums nach den Legenden der Zigeuner". Two volumes. Paperback. Trikont Verlag, München 1979/1980. Vol 1 ISBN 3-88167-053-X Vol 2 ISBN 3-88167-0
- Plamen Pavlov, Stanimir Dimitrov,Spartak - sinyt na drenva Trakija/Spartacus - the Son of ancient Thrace. Sofia, 2009, ISBN 978-954-378-024-2
Dış bağlantılar
değiştir
- Spartacus17 Mayıs 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Roma ve Yunan kaynaklarının makaleleri
- "Spartacus"—sinema filmi, başrolde Kirk Douglas ve Sir Peter Ustinov1 Mayıs 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- "Spartacus"—TV-Mini-serileri, başrolde Goran Višnjić ve Alan Bates26 Nisan 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Starz.com31 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Starz Mini-Series