Sultandağı
Sultandağı, Afyonkarahisar ilinde, Afyonkarahisar şehrinin 68 kilometre doğusunda bulunan bir ilçesidir.
| Sultandağı | |
|---|---|
 Türkiye'de bulunduğu yer | |
 İlçe sınırları haritası | |
| Ülke | Türkiye |
| İl | Afyonkarahisar |
| Coğrafi bölge | İç Anadolu Bölgesi |
| İdare | |
| • Kaymakam | Önder Koç[1] |
| • Belediye başkanı | Mehmet Aldırmaz (AK Parti) |
| Yüzölçümü | |
| • Toplam | 731 km² |
| Rakım | 1010 m |
| Nüfus (2018) | |
| • Toplam | 15.076 |
| • Kır | 9,241 |
| • Şehir | 5.276 |
| Zaman dilimi | UTC+03.00 (TSİ) |
| Posta kodu | 03900 |
| İl alan kodu | 0272 |
| İl plaka kodu | 03 |
Konumu
değiştirSultandağı, Afyon ilinin doğusunda, Ege Bölgesi ile İç Anadolu Bölgesinin birleştiği yerde, Konya ve Isparta illerinin sınırında bir ilçedir. Kuzeyinde Bolvadin, güneyinde Yalvaç, doğusunda Akşehir, batısında Çay ilçeleri ile komşudur. Batısında Deresinek (2.9 nm) ile Yakasinek (2.8 nm), kuzeyinde Ortakarabağ (9.5 nm), doğusunda Kavakçiftliği (3.8 nm) ile Taşköprü (4.0 nm) ve güneyinde Borazan (Geyik üretim çiftliği) (2.5 nm) ile Kırca (1.9 nm) gibi yerleşim yerleri bulunur.
İsim kökeni
değiştirİshaklı, Selçuklu uç (eski Türkçe: sınır, kenar) beylerinden İshak Bey tarafından kurulmuştur. 1958 yılına kadar Bolvadin ilçesine bağlı İshaklı adında bir nahiye aynı yıl içinde Çiftlik beldesi ile idari olarak birleştirilip Sultandağı adıyla ilçe statüsü verilmiştir. 1972 yılında, ilçenin kuruluşuna 1958 yılında dahil edilen Çiftlik yeniden ayrılmış ve Yeşilçiftlik adıyla belde olarak yeniden ihdas edilmiştir.
1116 yılında Bizanslılarla Selçuklu Hanedanı arasında cereyan eden Bolybotum (Bolvadin) Savaşı'nda, Büyük Selçuklu Devleti Sultanı Müizzeddin Melikşah (Arapça: ملكشاه الثاني بن بركياروق) ordusunu güneydeki dağın yamacına, Emir Mengücek ise ordusunu kuzeydeki dağın yamacına yerleştirmiş, işte bu durum üzerine sultanın çekildiği dağa Sultan dağı, Emir Mengücek'in çekildiği dağa da Emir Dağı adı verilmiştir.
Tarih
değiştirSultandağı, Tunç Devri'ne kadar uzanan çok eski bir geçmişe sahiptir.
Eski tarihi dönemler
değiştirSultandağı, MÖ 2000-700 tarihleri arasında Hitit (Hittite) sınırları içinde, MÖ 750-600 yılları arasında Yanık Frigya (Phrygia Paroreius) sınırları içinde, Akşehir (Philomelium) ve Çay ile birlikte yönetim birimi olmuştur. Julia (Ipsus) eski bir Frigya (Phrygia Paroreius) kentidir, eski imparatorluk döneminde adı Julia olarak değiştirilmiş, bu kent büyük bir olasılıkla bugünkü İshaklı'da veya yakınında, şimdiki Sultandağı denilen dağ eteklerinin kuzeydoğu uçunda olduğu tahmin edilir.[3]
Sultandağı, MÖ 680-546 yılları arasında Lidya (Lydian) sınırları içinde, MÖ 546-333 yılları arasında Pers İmparatorluğu sınırları içinde, MÖ 333-323 yılları arasında Büyük İskender'in Makedon İmparatorluğu sınırları içinde, MÖ 323-30 yılları arasında bölgede hüküm süren Helenistik krallıkların sınırları içinde ve MÖ 30-MS 395 yılları arasında Roma İmparatorluğu sınırları içinde kalmıştır.
Bizanslılar ve Selçuklular dönemi
değiştirSultandağı, Bizanslılar ve Selçuklu Hanedanı zamanına kadar Batı ve Doğu'nun yol uğrağıdır. Ayrıca Anadolu - Bağdat İpek Yolu'nun Sultandağı'ndan geçmesi de ticarî bir önem kazanmıştır. İshaklı Anadolu Selçukluları zamanında "Karahisar-ı Devle" ismiyle anılan şimdiki Afyonkarahisar'a bağlı 10 kadılıktan birisi olan Bolvadin'e bağlı olan bir nahiye imiş. Sâhipataoğulları Beyliği'nin hüküm sürdüğü bu bölgeye Orta Asya’dan göç eden Oğuz ve Türkmen boyları yurt edinmiş ve kaldıkları mezra ve köylere kendi boy ve oymaklarının isimleri vermişlerdir. Anadolu Selçuklu Sultanı I. Rükneddin Mesud (Arapça: ركن الدين مسعود, romanize: Rukn al-Dīn Mas'ūd) döneminde Afyonkarahisar ve çevresinde 300 yerleşim bölgesi tespit edilmiş, Türk Boyları buralara iskan edilmiştir.
Selçuklular döneminden kalan miraslar
değiştirSelçuklular döneminden kalma bir Kervansaray, bir Cami ve bir de Hamam vardır. Anadolu Selçuklu mimarisinin güzel örneklerinden olan İshaklı Hanı 1249 (Hicrî 647) yılında Sahip Ata Fahrettin Ali tarafından yaptırılmış olduğu avlu taçkapısındaki ve kapalı bölüm taçkapısındaki yazıtlardan anlaşılmaktadır. Kuzeydoğu – güneybatı yönünde konumlanan kervansarayın yakın çevresinde güneybatı yönünde 15. yy. Osmanlı Dönemi'nde yaptırılan Çifte Hamam,[4] Cami, Karamanoğlu İbrahim Bey zamanında 1458 yılında yaptırılmıştır. 1912 tarihinde yıktırılarak yerine şimdiki Ulu Cami (Çarşı Camii-Aşağı Camii) inşa edilmiştir. Eski camiden sadece minare ile kitabesi kalmıştır,[5] güneyinde ise Lâleli Çeşme bulunmaktadır. Ulu Camii'nin cephe duvarında bulunan kitabede, (Hicrî 863, Milâdi 1458) yılında ve Karamanoğullarından İbrahim bin Mehmet bey zamanında konmuştur. Yazısı sülüstür.[6] "Bu cami Mehmet bin Halil, Mehmet bin Hamza ve ali bin Şeyh isimlerinde üç kişi yaptırmıştır." Ayrıca Ulu Cami'de Ashab-ı Kiram ya da Eshab-ı Kiram'lardan alınan kutsal emanetlerden olan Sakal-ı Şerif saklanır. 13. yüzyılda Anadolu'ya gelen Horasan Erenlerinden Ahmed Remzi Tahranî (Aḫmad Ramzī al-Tahranī veya halk dilinde Ahmed-i Remzi)'nin türbesi ilçede Akşehir yolunun sol tarafındadır. Diğer erenlerden Ahi Ömer Çavuş'tur.
Osmanlı dönemi
değiştirKanuni Sultan Süleyman döneminde Mühimme Defterlerinde İshaklı nahiyesine bağlı:
Köyler
değiştirAk-Evlü, Ahi Hoca, Ak Koyunlu, Burhan, Çelik, Çiftlik, Çukur, Dereçine, Dere Hasan, Durud, Eber, Ecem, Ecem Hasanek, Elvanbeyli, Gedil, Hasenek, Kınık, Kırca, Küçük Hasene, Mes’ud Paşa, Oğuz, Salur, Taşköprü, Yaka Hasenek (şimdiki Yakasinek), Yan köy, Yavi ve Yazı Çeliği gibi köylerden bazıları Eber Gölü'nün su seviyesinin en yüksek olduğu dönemde su altında kalmış, bazıları terk edilmiş, isimleri değişmiş veya günümüzde komşu ilçelere bağlanmıştır.
Mezralar
değiştirYenice, Ada Çal, Altı Ahur, Arpa Çukuru, Aygır Ovası, Bağra, Bağı, Benk Öyüğü, Boğaz, Boğaz tatar, Çay Ayağı, Çiftlik Viran, Çukur Ağıl, Derbent Baş, Dibek Kuyu, Deniz Ovası, Eski Kışla, Gövercinlik, İt Burnu, Kafir Viran, Kara Pınar, Kasım Fakih, Kaş Kuyusu, Kırk Sarnıç, Köpek Kışlası, Mamad, Obacılar, Sofular, Uslu Burnu, Üçkuyu, Üçöyük, Yarım Dam, Yenice Kuyu ve Ziyaret Höyük gibi mezralardan bazıları zaman içinde köy yerleşim yerlerine dönüşmüştür.
Başbakanlık Arşivi'nde mevcut bulunan ve Surre Emini tarafından 1837 yılında hac yolculuğu esnasında, Surre-i Hümâyûn Alayı'nın gidiş ve dönüşte oluşan yolculuk masraflarının kaleme alındığı bir defter[7]'de (Arapça: در مرحله إشَكلو, romanize: der merhale-i İshaklu) İshaklı o dönemde Hacc yolu güzergâhı üzerinde bir konaklama yeri idi. 1890 yılında Friedrich Sarre ismindeki bir Alman Doğu bilimci, arkeolog, sanat tarihçisi Anadolu'yu gezmiş, Reise in Kleinasien ismindeki kitabında İshaklı ismini kullanmış, kitabında İshaklı'dan birkaç tane resim bulunmaktadır.
Coğrafya
değiştirSultandağı, 38° 31′ 52″ kuzey paraleli ile, 31° 13′ 41″ E doğu meridyenin kesiştiği noktada Afyon - Konya karayolunun 68. kilometresinde Sultandağları'nın eteğinde kurulmuştur. Sultandağı yerleşim olarak Ege bölgesi ile İç Anadolu Bölgesinin kesişim noktasına yakın bir alandadır. Özgün yeri, Göller Bölgesi olarak da adlandırılan alanın kuzeyinde Eber - Akşehir Gölleri ile Batı Torosların İç Anadolu'daki uzantısı olan Sultandağı'nın eteklerinde yer almaktadır. Kuzeyinde Bolvadin ilçesi, güneyinde Isparta iline bağlı Yalvaç ilçesi, doğusunda Konya iline bağlı Akşehir ilçesi, batısında ise Çay ilçesi ile sınır komşusudur.
Dereçine kasabasında bulunan Buzluk Mağarası da turistlerin oldukça ilgisini çekmektedir.
Sultandağı ilçesi 1. derece deprem bölgesinde bulunmaktadır. 03.02.2002 tarihinde Mw ölçeğine göre 6,0 şiddetinde yaşanan Sultandağı - Çay depreminde ilçe, belde ve köyleri çok ağır hasar görmüştür, ayrıca Sultandağları boyunca 170 km. uzunluğunda fay üzerindedir. Orta Çağ'larda böylesi depremlerde olmuştur.
İlçenin toplam ormanlık ve fundalık alanı ortalama 17.817 hektardır. Yüzölçümü ise 983 km²'dir. Dort Deresi Asmalı mevkiindeki orman sahasında Geyik Üretim Merkezi bulunmaktadır. Bu geyik üretim merkezinde geyikler koruma altındadır.
Nüfus
değiştir| Yıl | Toplam | Şehir | Kır |
|---|---|---|---|
| 1960[8] | 16.815 | 5.000 | 11.815 |
| 1965[9] | 18.379 | 5.643 | 12.736 |
| 1970[10] | 22.783 | 6.889 | 15.894 |
| 1975[11] | 22.351 | 4.017 | 18.334 |
| 1980[12] | 22.963 | 5.004 | 17.959 |
| 1985[13] | 23.304 | 5.385 | 17.919 |
| 1990[14] | 22.921 | 5.590 | 17.331 |
| 2000[15] | 22.184 | 6.893 | 15.291 |
| 2007[16] | 19.847 | 6.364 | 13.483 |
| 2008[17] | 19.007 | 6.463 | 12.544 |
| 2009[18] | 18.402 | 6.288 | 12.114 |
| 2010[19] | 17.468 | 5.987 | 11.481 |
| 2011[20] | 17.026 | 5.901 | 11.125 |
| 2012[21] | 16.673 | 5.962 | 10.711 |
| 2013[22] | 16.480 | 5.897 | 10.583 |
| 2014[23] | 15.988 | 5.780 | 10.208 |
| 2015[24] | 15.541 | 5.606 | 9.935 |
| 2016[24] | 15.399 | 5.574 | 9.825 |
| 2017[24] | 14.907 | 5.426 | 9.481 |
| 2018[24] | 15.076 | 5.381 | 9.695 |
| 2019[24] | 14.566 | 5.248 | 9.318 |
| 2020[24] | 14.517 | 5.276 | 9.341 |
İlçe; 2 belde, 11 köy ve 18 mahalleden oluşmaktadır.
Eğitim
değiştir
İlçede 12 ilköğretim okulu, 3 ortaöğretim okulu bulunmaktadır. Ayrıca ilçede 1 Meslek Yüksekokulu olup, 643 öğrenciye 4 öğretim görevlisiyle eğitim hizmeti verilmektedir.
- Merkez ve kasabada halk kütüphaneleri mevcuttur.
- İlçede 2 semt sahası ve 2 spor kulübü vardır. Çiftlik kasabasında 1 halı saha bulunmaktadır.
Sağlık
değiştirİlçede, 50 yataklı 1 devlet hastanesi, 1 sağlık ocağı, 1 sağlıkevi ve 1 Sağlık Meslek Lisesi bulunmaktadır.
İdari Durumu
değiştirİlçe merkez dahil 7 belde, 7 köy ile 31 mahalleden oluşmaktadır. Buna göre merkez ve kasabaların mahalleleri ile köylerin adları şunlardır.
Mahalleler
değiştirSultandağı Merkez İlçe Mahalleleri: a. Çavuş Mahallesi b. Kayran Mahallesi c. Pazaraltı Mahallesi d. Selçuk Mahallesi e. Yıldırım Mahallesi f. Gazi Mahallesi
Beldeler
değiştir- Dereçine Kasabası:
a. Camikebir Mahallesi b. Ortamescid Mahallesi c. Hacıbostan Mahallesi d. Kavaklı Mahallesi e. Karaman Mahallesi f. Kemal Mahallesi
- Karapınar Kasabası:
a. Cumhuriyet Mahallesi b. İnönü Mahallesi c. Selçuk Mahallesi
- Üçkuyu Kasabası:
a. Çınarlı Mahallesi b. Pınarlı Mahallesi c. Yeşilyurt Mahallesi
- Yakasenek Kasabası:
a. İmam Aziz Mahallesi c. Ulupınar Mahallesi b. Ortamescid Mahallesi d. Yeni Mahalle
- Yeşilçiftlik Kasabası:
a. Akpınar Mahallesi b. Aşağı Mahalle c. Sıra Mahalle d. Tepebaşı Mahallesi e. Yıldız Mahallesi f. Yukarı Mahalle
- Kırca Kasabası:
a. Bahçelievler Mahallesi b. Hisar Mahallesi c. Çağlayan Mahallesi
Köyler
değiştirEkonomi
değiştirSultandağlarının etekleri ile demiryolu ve Akşehir Gölü arasında kalan sulanabilir alanlarında meyvecilik, ilçenin diğer bölümlerinde ise hububat ve hayvancılık yapılmaktadır. Sanayi ve el sanatları pek gelişmemiştir, ilçenin kuzeyinde bulunan dağlık ve kırsal alandaki halkın geçim kaynağı çok zor şartlarda yapılan kuru tarım ve hayvancılığa dayanmaktadır (Göç olayının en hızlı olduğu yerleşim birimleri de bu alanlardadır).
İlçenin sulanabilir arazileri üzerinde ise meyvecilik önde gelmektedir. Kiraz, vişne, elma üretimi ilçe ekonomisinin temelini oluşturmaktadır. Kiraz üretiminin %80'i ihracata gitmekte olup, elma ve vişne daha ziyade iç piyasaya sürülmekte, kalan kısmı da ilçede bulunan meyve suyu fabrikalarında değerlendirilmektedir. Kiraz; Fransa, Hollanda, İngiltere, Almanya ve Belçika'ya ihraç edilmektedir. Ayrıca yurt dışı sermayeli Karl Kühne KG (GmbH & Co.)18 Aralık 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. sirke fabrikası mevcuttur.
Ekilebilir arazi 18.260, nadasa bırakılan 12.630, meyvelikler 33.156, sebzelik arazi ise 22 hektardır. Buna bağ sahası da eklenince tarıma elverişli arazi toplamı 35.579 hektardır. Çayır ve mera alanı 14.967, tarım dışı arazi 7.477 hektardır.
İlçede meyveciliğin yanında daha çok buğday, arpa, mercimek, fasulye, haşhaş, nohut ve kimyon üretimi yapılmaktadır. Hayvancılık olarak koyun, kıl keçisi, sığır, tavuk ve arıcılık yapılmaktadır.
Kaynakça
değiştir- ^ "Arşivlenmiş kopya". 10 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Haziran 2021.
- ^ a b "Arşivlenmiş kopya". 16 Haziran 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Aralık 2012.
- ^ Anderson, J. H. S., xviii. 110 ff.
- ^ Mevlüt Üyümez - Fevzi Kaya, “Afyonkarahisar’da Su Mimarisi”, Afyonkarahisar Kütüğü Cilt:1, AKÜ Yayınları, 2005, sayfa 407
- ^ Yusuf Ilgar – Mustafa Karazeybek, “Afyonkarahisar’da Camii ve Mescitler”, Afyon Kütüğü, Cilt:1, Afyon, AKÜ Yayınları, 2005, sayfa 327
- ^ Hat sanatında bir yazı tarzı
- ^ Başbakanlık Arşivi, Hattı-ı Hümâyûn tasnifi, 48. 306/B, 1253/1837.
- ^ . "İl, İlçe, Bucak ve Köyler itibarıyla nüfus" (PDF). 23 Ekim 1960 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 15 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Şubat 2021.
- ^ "1965 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "1970 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "1975 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "1980 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "1985 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "1990 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2000 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2007 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2008 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2009 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2010 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2011 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2012 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 20 Şubat 2013 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2013.
- ^ "2013 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 15 Şubat 2014 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Şubat 2014.
- ^ "2014 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 10 Şubat 2015 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Şubat 2015.
- ^ a b c d e f
- "Merkezi Dağıtım Sistemi" (html) (Doğrudan bir kaynak olmayıp ilgili veriye ulaşmak için sorgulama yapılmalıdır). Türkiye İstatistik Kurumu. Erişim tarihi: 13 Nisan 2016.
- "Sultandağı Nüfusu - Afyonkarahisar". nufusu.com. Erişim tarihi: 5 Şubat 2021.
- "Afyonkarahisar Sultandağı Nüfusu". nufusune.com.
- T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü20 Temmuz 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Osmanlı Arşivi Katalogları
Dış bağlantılar
değiştir- Kaymakamlık1 Mart 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Sultandağı için uzaydan görüntü siteleri: Google, Yahoo, Microsoft
- Preliminary Report on the 3 February 2002 Sultandağı Earthquake (3 Şubat 2002 Sultandağı Deprem ilk haberi (İngilizce)