Türkiye Çerkesleri
Türkiye'deki Çerkesler ya da Türkiye Çerkesleri, Türkiye Adığeleri (Çerkesce: Тыркуе aдыгэхэр Tırkuye Adıġeḫer ya da Тыркуем ис адыгэхэр Tırkuyem yis Adıġeḫer), 19. yüzyılda Çerkesya'nın Rus İmparatorluğu tarafından ele geçirilmesinden sonra başlatılan Çerkes Sürgünü adlı etnik temizlik hareketinde Kuzey Kafkasya'dan Osmanlı İmparatorluğu topraklarına gelen Çerkeslerin daha sonra oluşturulan Türkiye sınırlarında kalan kısmıdır.
 Türkiye'deki Çerkes yerleşimleri (Ubıhlar ve Abhaz-Abazalar dahil) | |
| Önemli nüfusa sahip bölgeler | |
|---|---|
| Diller | |
| Din | |
Tüm Türkiye vatandaşları resmi amaçlar için Türk olarak kabul edilir, ancak Türkiye'de net bir etnik nüfus sayımı yapılmamış olsa da[1] 4.500.000-5.000.000 [2][3][4][5] etnik Çerkes olduğu tahmin edilmektedir. Türkiye'ye iyi entegre olsalar da halen Çerkesce'yi anadil olarak konuşurlar.
Türkiye'deki Çerkesler içinde dillerini en iyi koruyan grup esas olarak Kayseri ve Sivas’a bağlı köylerin bulunduğu Uzunyayla ile Maraş-Göksun ilçesinde yaşayan Kabardeyler olup[6] TRT-3 kanalında devletçe yayın yapılan ilk Çerkes dili de bunların konuştuğu Doğu Çerkesçesidir.[7][8][9]
Çerkes adı Kafkasya'da Çerkesçe denen lehçe grubunun Batı Çerkesçesi ve Doğu Çerkesçesi olmak üzere iki kolunu konuşan Kuzey Kafkasyalıları nitelendirirken,[10] Türkiye'de (ve Osmanlı coğrafyasında) ise bunlar dışında ayrıca Abazalar, Çeçenler,[11][12][13] Abhazlar, Osetler, Karaçaylar ve Balkarlar gibi farklı dil ailelerinden dilleri konuşan Kuzey Kafkasyalıları topluca belirtmek için yaygın biçimde kullanılır.
Boyları
değiştirTürkiye'deki bütün Çerkes boyları İstanbul ilinde de yaşasa da, Anadolu'da yoğun bir şekilde yerleşik bulunduğu iller şöyledir:[14]
- Abzehler: Samsun, Sinop, Tokat, Afyonkarahisar, Balıkesir, Sakarya (Akyazı ilçesi)[15]
- Şapsığlar: Samsun, Balıkesir, Afyonkarahisar, Bolu, Aydın, Sakarya, Bursa
- Ubıhlar: Balıkesir, Bolu, Sakarya, Samsun, Ordu
- Bjeduğlar: Çanakkale (Biga ilçesi yöresi), Afyonkarahisar
- Hatukuaylar: Kayseri, Bilecik
- Çemguylar: Düzce, Bilecik
- Mehoşlar: Samsun (Alaçam ilçesi)
- Kabardeyler: Kayseri, Tokat, Sivas, Kahramanmaraş
- Besleneyler: Çorum, Amasya
Ahlat Çerkesleri
değiştirTürkiye'nin en doğusundaki Çerkes diasporası Ahlat'ta yaşamaktadır. Şapsığ Çerkeslerinden olan Ahlat Çerkeslerinin eskiden sekiz dokuz olan köy sayısı günümüzde bire (Adilcevaz'da) düşmüş olup çoğu Ahlat merkezde yaşamaktadır.[16]
Dernek
değiştirTürkiye Çerkeslerinin en büyük dernek yapılanması[17] olan federasyon Kafkas Dernekleri Federasyonu (KAFFED)'dur. Bir diğeri ise Çerkes Dernekleri Federasyonu (ÇERFED)'dur. KAFFED aynı zamanda Dünya Çerkes Birliği (DÇB) örgütünün kurucu üyesidir.[18]
Kaynakça
değiştir- ^ Güven, Yaşar (1 Nisan 2023). "Türkiye Çerkeslerinin röntgeni". Çerkesler'in Türkiye'deki Nüfusu. Jineps Gazetesi. Erişim tarihi: 19 Nisan 2024.
- ^ Ülkü Bilgin: Azınlık hakları ve Türkiye. Kitap Yayınevi, Istanbul 2007; S. 85. 975-6051-80-9 (Turkish Language)
- ^ Richmond, Walter (2013). The Circassian Genocide. Rutgers University Press. s. 130. ISBN 978-0813560694. 23 Ocak 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Mayıs 2023.
- ^ Danver, Steven L. (2015). Native Peoples of the World: An Encyclopedia of Groups, Cultures and Contemporary Issues. Routledge. s. 528. ISBN 978-1317464006. 23 Ocak 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Mayıs 2023.
- ^ Zhemukhov, Sufian (2008). "Circassian World Responses to the New Challenges" (PDF). PONARS Eurasia Policy Memo No. 54: 2. 19 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 8 Mayıs 2016.
- ^ Papşu, Murat (2003). Çerkes dillerine genel bir bakış Kafkasya ve Türkiye 10 Haziran 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Nart Dergisi, Mart-Nisan 2003, Sayı:35
- ^ Aslan, Cahit (2005). Doğu Akdeniz’deki Çerkesler 4 Ekim 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Adana Kafkas Kültür Deneği Yayınları, Yayın No : 02, Temmuz-2005, Adana
- ^ Nart Ajans : TRT'nin Çerkezce yayını beğenildi 4 Ekim 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- ^ Dr Meşfeşşu Necdet Hatam. Bilgi kirliliği 4 Ekim 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- ^ Aydın, Şamil Emre (2015). Çerkes Diyalektleri. s. 10. ISBN 9786056569111. 27 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Temmuz 2021.
- ^ "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 3 Mart 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Kasım 2015.
- ^ http://www.cerkesarastirmalari.org/pdf/turkcekitap/cerkeslerde_kasenlik_adeti_eskisehir.pdf 4 Ocak 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. 4 Ocak 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.Gülüzar Altın ve Meryem Gümüş (Eskişehir Eti Sosyal Bilimler Lisesi). Çerkeslerde kaşenlik âdeti üzerine sosyolojik bir inceleme: Eskişehir örneklemi, danışman Mehmet Aksoy, TÜBİTAK Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu, Bursa 2011)
- ^ http://www.orsam.org.tr/tr/trUploads/Yazilar/Dosyalar/20121116_134turing.pdf 19 Kasım 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.Irak Çerkesleri (Çeçenler, Dağıstanlılar, Adigeler). Ortadoğu Stratejik Araştırmalar Merkezi (ORSAM rapor no: 134, Kasım 2012 )
- ^ Seral Çelik - Hürriyet Karadeniz. Türkiye'deki Çerkesler: Kaf Dağı'na dönsek mi? 19 Nisan 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. 2000'e Doğru, 12 Mart 1989, s. 11
- ^ Sediyani, İbrahim (6 Eylül 2011). "Sakarya Akyazı ili Çerkesleri". nartajans.net. 17 Mayıs 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Ocak 2015.
- ^ Selçuk Balkar. Ahlat Çerkesleri - Kafkas Diasporası 10 Nisan 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- ^ Адыгэхэм я щыгъуэ-щIэж махуэм къызэрагъэпэща пэкIур Тыркум гулъытэншэу къыщагъэнакъым 17 Nisan 2013 tarihinde Archive.is sitesinde arşivlendi. 2012-06-09 (Çerkesçe)
- ^ "Kafkas Dernekleri Federasyonu İlkeleri". 15 Mart 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Nisan 2013.