Türkiye başbakanı
Türkiye Cumhuriyeti başbakanı, Türkiye'de 1920-2018 yılları arasında hükûmetin başı ve Bakanlar Kurulunun başkanı olarak görev yapan makamdı. Başbakan, cumhurbaşkanınca Türkiye Büyük Millet Meclisi üyeleri arasından seçilir ve görev süresi boyunca Çankaya Köşkü'nde ikâmet ederdi. Başbakanlık, 2017 Türkiye anayasa değişikliği referandumunun ardından yapılan 2018 Türkiye genel seçimleri ile birlikte kaldırıldı.
| Türkiye Cumhuriyeti Başbakanı | |
|---|---|
 | |
| Türkiye Cumhuriyeti Başbakanlık | |
| Statü | Hükûmet başkanı |
| Resmî ikamet | Başvekâlet Binası[1] (1925-1937) Başbakanlık Merkez Binası[2] (1937-2014) Çankaya Köşkü (2014-2018) |
| Atayan | Cumhurbaşkanı (TBMM üyeleri arasından) |
| Önceli | Osmanlı İmparatorluğu Sadrazamı |
| Oluşum | 2 Mayıs 1920 (TBMM Hükümeti) 29 Ekim 1923 (T.C. Hükümeti) |
| Açılışı yapan | Mustafa Kemal Atatürk (TBMM Hükümeti) İsmet İnönü (T.C. Hükümeti) |
| Kaldırılma | 9 Temmuz 2018 |
| Son sahibi | Binali Yıldırım |
| Ardılı | Makam lağvedildi |
| Websitesi | basbakanlik.gov.tr (arşiv) |
Tarihçe
değiştirOsmanlı Dönemi
değiştir1. Dönem
değiştirSultan II. Mahmud devlet teşkilâtında giriştiği ıslahat sırasında Sadrazam Rauf Paşa'nın unvanını 30 Mart 1838 tarihli bir hatt-i hümâyunla "başvekil" olarak değiştirdi. Bu unvan padişahın ölümünden sonra 3 Temmuz 1839'da Hüsrev Paşa'nın sadrazam tayin edilmesiyle sona erdi.
2. Dönem
değiştirSultan II. Abdülhamid'in 4 Şubat 1878'de Ahmed Vefik Paşa'yı "başvekil" tayin etmesi ise Osmanlı Devleti'nde 1876'dan beri yürürlükte bulunan Meşrutiyetin bir gereği sayılabilir. Gerçekten Ahmed Vefik Paşa bu makamı "mes'ûliyyet-i vükelâ" usulünün memlekette yerleşmesi için sadâretin başvekâlete değişmesi şartıyla kabul etmişti. Ancak padişah 14 Şubat 1878'de Meclis-i Meb'ûsan'ı dağıttığı halde "başvekil"liği kaldırmadı.
3. Dönem
değiştir18 Nisan 1878'de Ahmed Vefik Paşa'nın yerine tayin ettiği Sâdık Paşa da aynı unvanı kullandı. 28 Mayıs 1878'de Mütercim Rüşdü Paşa sadrazam tayin edildiği zaman başvekiilik unvanı kaldırıldı. Sultan Abdülhamid, Tunuslu Hayreddin Paşa'yı "mes'ûliyyet-i vükelâ" usulüne taraftarlığı yüzünden sadâretten uzaklaştırdığı halde halefi Ârifî Paşa'yı 29 Temmuz 1879'da "başvekil" sıfatıyla tayin etti. Ondan sonra tayin edilen Said, Kadri, Abdurrahman ve Ahmed Vefik paşalar da "başvekil" unvanını kullandılar. "Başvekil" unvanının kullanılması bu üçüncü dönemde öncekilere nisbetle daha uzun sürmüş ve Küçük Said Paşa'nın 3 Aralık 1882'de sadrazamlığa tayinine kadar üç buçuk yıl devam etmiştir.
Kurtuluş Savaşı Dönemi
değiştirI. Dünya Savaşı'nda Osmanlı Devleti'nin yenilmesi üzerine İstanbul hükümetinin ülke bütünlüğünü korumada âciz kalması, Anadolu'da Mustafa Kemal Paşa'nın öncülüğünde Millî Mücadele'nin başlamasına sebep olmuştur. 23 Nisan 1920'de Ankara'da Türkiye Büyük Millet Meclisi açılmış ve işleri yürütmek için üyeleri meclis tarafından seçilen İcra Vekilleri Heyeti kurulmuştur. Meclis reisi İcra Vekilleri Heyeti'nin de başıydı. Bu hükûmet tarzı, 10 Ocak 1921 tarihli Teşkilât-ı Esâsiyye kanunu ile düzenlendi.
Cumhuriyet Dönemi
değiştirMillî Mücadele zaferle neticelendikten sonra 29 Ekim 1923'te Cumhuriyetin ilan edildiği gün, Türkiye Büyük Millet Meclisi Teşkilât-ı Esâsiyye kanununun bazı maddelerini değiştirdi. 12. maddeye göre reisicumhur tarafından atanan ve İcra Vekilleri Heyetine başkanlık eden Başvekalet makamı kurulmuştur.[3] 10 Ocak 1945 tarihinde, 20 Nisan 1924 tarihli Teşkilâtı Esasiye Kanunu'nun anlamda değişiklik yapılmaksızın Türkçeleştirilmiş hali olan 4695 sayılı Anayasa kabul edilerek İcra Vekilleri Heyetinin adı Bakanlar Kurulu, Başvekaletin adıysa Başbakanlık olarak değiştirilmiştir.[4] Ancak 1952 yılında, 4695 sayılı Anayasa ilga edilerek 1924 Anayasası'nın ilk hali tekrar yürürlüğe konulmuş; Başbakanlık makamının adı yeniden Başvekalet olmuştur.[5] 1924 Anayasası'nı yürürlükten kaldıran 1961 Anayasası'nın kabulünden 2018'e kadar Başbakanlık ve Bakanlar Kurulu kavramları kullanılmıştır.[6] 2018'de başbakanlık ve bakanlar kurulu kaldırılarak yürütme yetkisi tamamen cumhurbaşkanına verilmiştir.
.svg)
Başbakanlar
değiştir
Ayrıca bakınız
değiştirKaynakça
değiştir- ^ "88 Yıl Aradan Sonra Tekrar Restore Ediliyor". haberler.com. 28 Kasım 2013. 25 Ocak 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Mayıs 2020.
- ^ "Başbakanlık Merkez Binası tarihçesi". 9 Eylül 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ "491 sayılı Teşkilâtı Esasiye Kanunu. Ceride-i Resmiye, 71, 24 Mayıs 1340". 15 Haziran 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Haziran 2017.
- ^ "4695 sayılı Anayasa. T.C. Resmî Gazete, 5905, 15 Ocak 1945". 7 Haziran 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Eylül 2016.
- ^ 5997 sayılı 491 sayılı Teşkilâtı Esasiye Kanununun tekrar meriyete konulması hakkında Kanun. T.C. Resmî Gazete, 8297, 31 Ağustos 1952
- ^ "334 sayılı Türkiye Cumhuriyeti Anayasası. T.C. Resmî Gazete, 10859, 20 Temmuz 1961". 7 Haziran 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Eylül 2016.