Dışişleri Bakanlığı (Türkiye)
Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı, Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı bağlı olarak çalışan, dışişlerinden sorumlu olan bakanlık. Türkiye'nin diğer ülkeler ve uluslararası örgütlerle olan ilişkilerinin yürütülmesinden sorumlu olan bakanlığın başında şu an Hakan Fidan bulunmaktadır.
 | |
| Genel bilgiler | |
|---|---|
| Kuruluş tarihi | 3 Mayıs 1920) |
| Önceki kurum | |
| Türü | Bakanlık |
| Bağlılığı | Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı |
| Adres | Dr. Sadık Ahmet Cad. 8 06100 Balgat, Ankara |
| Yıllık bütçe | ₺16.778.583.000 (2023)[1] |
| Yönetici(ler) |
|
| Web sitesi | mfa.gov.tr |
Tarihçe
değiştir
Osmanlı İmparatorluğu dönemi
değiştir19. yüzyıla kadar Osmanlı Devleti'nin dış işleri Reis-ül Küttabın yönetiminde idare edilmekteydi. Ancak Reis-ül Küttap aynı zamanda devlet yazışmalarını yapmak ve devletin ana kayıtlarını tutmak gibi başka görevler de üstlenmişti. 1793'te III. Selim döneminde ilk sürekli Büyükelçilik Londra'da açılmış ve Yusuf Agah Efendi ilk sürekli Osmanlı Büyükelçisi olarak atanmıştır. Böylece Osmanlı Devleti de sürekli temsil ve karşılıklılık esaslarına dayalı diplomasiyi uygulamaya başlamıştır. Avrupa ülkelerinde görev yapan Osmanlı Büyükelçileri, ikili ilişkilerin yürütülmesine ek olarak atandıkları ülkelerle ilgili bilgiler aktarmak suretiyle İmparatorluğun Batılılaşma ve reform sürecini hızlandırıcı rol oynamış, devlette modernleşmenin öncüleri olmuşlardır.
Reis-ül Küttaplık sisteminin günün diplomatik ihtiyaçlarına ve koşullarına uygun olarak yapılandırılması çerçevesinde II. Mahmut döneminde önce Tercüme Odası kurulmuştur. 1835 yılında ise Padişah, harici işlerin çok artmış ve önem kazanmış olması sebebiyle, Reis-ül Küttaplık makamını nezaret seviyesine yükseltmiştir. Son Reis-ül Küttap Yozgatlı Akif Efendi, müşirlik rütbesiyle ilk Umur-ı Hariciye Nazırı yapılmıştır.
Cumhuriyet dönemi
değiştirCumhuriyet dönemi dış politikasının temelleri Millî Mücadele yıllarında atılmıştır. 23 Nisan 1920'de Türkiye Büyük Millet Meclisinin açılışının hemen ardından oluşturulan ilk Millî Hükûmetle birlikte "Hariciye Vekaleti" de 3 Mayıs 1920 tarihinde resmen kurulmuş ve başına Bekir Sami Bey getirilmiştir. Son derece kısıtlı imkânlarla kurulan Hariciye Vekaleti, Millî Mücadele döneminde dış temasların artan yoğunluğuyla birlikte, tüm zorluklara rağmen özverili biçimde görev yapmış ve Lozan'a giden süreçte önemli rol oynamıştır.
Cumhuriyetin kurulmasının ardından Hariciye Vekaleti, hem iç seçimi hem de dış seçimi teşkilatını geliştirmeye başlamıştır. 1927 yılında Hariciye Vekaleti teşkilatına dair ilk kapsamlı hukuki düzenleme yapılmış ve 1154 sayılı kanun ile bakanlığın günümüzdeki yapısının temelleri atılmıştır.
Türkiye Cumhuriyeti'nin 1923 yılında kuruluşundan bu yana Mustafa Kemal Atatürk'ün görüş ve ilkeleri Türk Dış politikasının yürütülmesinde rehber olmuş, "Yurtta barış, dünyada barış" özdeyişi Türk Dış Politikasının temel hedefini oluşturmuştur. Bu doğrultuda Türkiye, 1930'lu yıllardan itibaren aktif ve barışçı bir dış politika izleyegelmiştir. Türkiye'nin II. Dünya Savaşı'nın içine çekilmesi ve bunun ülkeye getireceği yıkım, tüm baskılara rağmen ülkenin çıkarlarını gözeten etkin bir diplomasi sayesinde engellenmiştir.
II. Dünya Savaşı sonrasında oluşan uluslararası ortam, Türk Dış Politikasını ve dolayısıyla Bakanlığın yapısını ve faaliyetlerini de önemli ölçüde şekillendirmiştir. 1945 sonrasında artan dış iktisadi ilişkiler ve uluslararası ekonomik kuruluşların yaygınlaşmasıyla birlikte bu alandaki çıkarların gözetilmesi de anılan Bakanlığın uhdesine alınmıştır.
Aynı şekilde 1945 sonrası giderek yaygınlaşan uluslararası siyasi ve ekonomik işbirliği ve örgütlenme çabalarına uygun olarak, ikili ilişkilerin yürütülmesinin yanı sıra Bakanlığın işlevleri arasında çok taraflı siyasi ve ekonomik işler de ağırlıklı bir yer almıştır. Çok taraflı diplomasi faaliyetlerinin ve uluslararası örgütlerin çoğalması çerçevesinde daimi temsilciliklerin sayısı da arttırılmıştır.
II. Dünya Savaşı sırasında kapanmak zorunda kalan dış misyonların yeniden açılması ve buna yeni misyonların ve anılan daimi temsilciliklerin de eklenmesiyle birlikte 1950'li yıllardan itibaren Bakanlık dış teşkilatı önemli ölçüde büyümüştür.
1970'li yıllarla birlikte dış teşkilatta görevli memurları hedef alan planlı ve organize Ermeni terörizmi yaşanmıştır. Ermeni örgütü ASALA'nın gerçekleştirdiği suikastlere, Yunanistan'da faaliyet gösteren 17 Kasım örgütüne hedef olan Türk diplomat ve görevlilerimiz de eklendiğinde, Dışişleri şehitlerimizin sayısı beşi Büyükelçi olmak üzere 39'u bulmaktadır.[2]
Soğuk Savaşın bitişiyle birlikte Bakanlıkta önemli gelişmeler yaşanmış ve teşkilat şemasında yapısal değişiklere gidilmiştir. Bu dönemde ortaya çıkan yeni devletlerle birlikte dış misyonların sayısı artmıştır. Öte yandan, 1990'larda Türkiye'nin içinde bulunduğu coğrafyada yaşanan değişim, Türk Dış Politikası açısından çeşitli risk ve fırsatları beraberinde getirmiş ve ülkenin bu hassas coğrafyada barış, istikrar ve refahın sağlanması yönündeki önemini ve görevlerini daha da arttırmıştır.
1924 yılında 39 dış temsilciliğe sahip olan Türkiye Cumhuriyeti, 2019 yılı sonu itibarıyla yurt dışında 246 misyonla temsil edilmektedir. Bu dış misyonların 142'si büyükelçilik, 13'ü daimi temsilcilik, 89 tanesi başkonsolosluk ve 1 tanesi ticaret ofisidir.[3]
Görevleri
değiştirDışişleri Bakanlığının görev ve yetkileri şunlardır:[4]
- Türkiye Cumhuriyetinin dış politikasının tespiti için hazırlık çalışmaları yapmak ve tekliflerde bulunmak, Cumhurbaşkanı tarafından tayin ve tespit edilen hedef ve esaslara göre dış politikayı uygulamak ve koordine etmek.
- Türkiye Cumhuriyetini ve Cumhurbaşkanını yabancı devletler ve uluslararası kuruluşlar nezdinde yetkili makam olarak temsil etmek, yabancı devletler ve uluslararası kuruluşlarla temas ve müzakereleri ilgili kurum ve kuruluşlarla işbirliğinde bulunmak suretiyle yürütmek, Türkiye Cumhuriyetinin dış ilişkilerini tüm boyutlarıyla ve ilgili kurum ve kuruluşlarla işbirliğinde bulunmak suretiyle tesis etmek, yürütmek, yönlendirmek, geliştirmek ve ülkenin çıkarlarını korumak.
- Devlet organlarının uluslararası temaslarının yürütülmesinde bu organlara yardımcı olmak.
- 5/5/1969 tarihli ve 1173 sayılı Milletlerarası Münasebetlerin Yürütülmesi ve Koordinasyonu Hakkında Kanun çerçevesinde, diğer kamu kurum ve kuruluşlarınca dış politika ile bağlantılı olarak yurt dışında yürütülen faaliyetlerin Cumhurbaşkanınca saptanan dış politikaya uygunluğunu gözetmek, bu faaliyetleri koordine etmek ve bunlara katılım sağlamak,
- Cumhurbaşkanını dış dünyadaki gelişmeler ve değişen şartlar konusunda bilgilendirmek.
- Türkiye Cumhuriyeti hakkında yurt dışında bilgilendirici faaliyetler yürütmek.
- Yurt dışında yaşayan vatandaşların hak ve menfaatlerini korumak ve yaşam kalitelerinin yükseltilmesine yönelik çalışmalar yürütmek, ülke dışındaki vatandaşlara ve Türkiye Cumhuriyeti uyrukluğunu taşıyan tüzel kişilere destek, yardım ve konsolosluk himayesi sağlamak.
- Milletlerarası Antlaşmalara ilişkin Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi çerçevesinde, diğer devletlerle ve uluslararası kuruluşlarla akdedilen antlaşmalara ilişkin temas, müzakere, yetki belgesi, imza, onay ve tescil süreçlerini ilgili kamu kurum ve kuruluşları ile işbirliği içinde yürütmek, bu antlaşmaları veya tescil edilmiş kopyalarını muhafaza etmek ve sicillerini tutmak, antlaşma taslaklarının mevzuata uygunluğunu incelemek ve görüş bildirmek.
- Uluslararası hukukun ve uluslararası hukuk içtihadının gelişimine yönelik süreçleri takip etmek ve bu süreçlere iştirak etmek.
- Türkiye Cumhuriyetinin tarafı olduğu siyasi nitelikli uluslararası davaları ve Adalet Bakanlığı ile işbirliği yapmak suretiyle Avrupa İnsan Hakları Mahkemesindeki davaları ikame ve takip etmek.
- Türkiye Cumhuriyetini temsil yetkisine sahip olarak Cumhurbaşkanı kararı ile belli bir geçici görevle görevlendirilen temsilciler ve temsil heyetlerine Türkiye Cumhuriyetini bağlayan hususlarda Cumhurbaşkanının talimatlarını iletmek, bu temsilci ve temsil heyetlerinin ihtisasa dair hususlarda ihtiyaç duyacakları talimatları ilgili bakanlıklar ile istişare suretiyle tespit edip onlara iletmek, heyetlerin başkanları diğer bakanlıklardan ise bu heyetlerde temsilci bulundurmak.
- Kamu kurum ve kuruluşları tarafından yurt dışı teşkilatı kurulması ve dış temsilcilik açılması konusunda görüş bildirmek.
- Mali, iktisadi ve diğer teknik konularda ilgili kurum ve kuruluşlarca yürütülmesi gereken veya statülerinde, üyelerinin ve ortaklarının belirli bakanlık veya merci vasıtasıyla işlem yapacağı belirtilen uluslararası kuruluşlarla yürütülen dış temas ve müzakerelerin dış politikaya uygun olarak yürütülmesini gözetmek, gerekirse bunlara katılmak.
- Diplomasi ve konsolosluk ilişkilerinin yürütülmesi ile bağlantılı olarak uluslararası antlaşmalardan kaynaklanan iş ve görevleri yerine getirmek.
- Uluslararası kuruluşlarla işbirliğini geliştirmek.
- 1173 sayılı Kanun çerçevesinde ve Cumhurbaşkanının politikaları doğrultusunda Türkiye'nin Avrupa Birliği üyeliğine hazırlanmasına yönelik yapılacak çalışmaların yönlendirilmesi, izlenmesi ve koordinasyonu ile üyelik sonrası çalışmaların koordinasyonunu yürütmek.
- Kanunlarla ve Cumhurbaşkanlığı kararnameleriyle verilen diğer görevleri yapmak.
Bağlı birimler
değiştirMerkez teşkilatı
değiştir- İkili Siyasi İşler Genel Müdürlükleri
- Uluslararası Güvenlik İşleri Genel Müdürlüğü
- Çok Taraflı Siyasi İşler Genel Müdürlükleri
- Küresel ve İnsani Konular Genel Müdürlüğü
- Çatışmayı Önleme ve Kriz Yönetimi Genel Müdürlüğü
- Çok Taraflı Ekonomik İşler Genel Müdürlüğü
- İkili Ekonomik İşler Genel Müdürlükleri
- Uluslararası Hukuk Genel Müdürlüğü
- Andlaşmalar Genel Müdürlüğü
- Konsolosluk İşleri Genel Müdürlükleri
- Araştırma ve Güvenlik İşleri Genel Müdürlüğü
- Enformasyon Genel Müdürlüğü
- Yurtdışı Tanıtım ve Kültürel İşler Genel Müdürlüğü
- Protokol Genel Müdürlüğü
- Avrupa Birliği Başkanlığı
- Dış Politika Danışma Kurulu Başkanlığı
- Teftiş Kurulu Başkanlığı
- Strateji Geliştirme Başkanlığı
- Stratejik Araştırmalar Merkezi Başkanlığı, merkezi Çankaya, Ankara'da bulunan Türk dış politikasında karar alma mekanizmasında görev yapanlara ilgili konularda bilimsel ve entelektüel danışmanlık ve geleceğe yönelik bir perspektif sağlamak amacı ile kurulan; amaç, kuruluş ve işleyiş esasları 17 Nisan 1995 tarihli Dışişleri Bakanlığı Stratejik Araştırmalar Merkezi Yönetmeliği 'nde belirtilen düşünce kuruluşudur. Başkanlığını Doç. Mesut Özcan yürütmektedir.[5]
- Personel Dairesi Başkanlığı
- Diplomasi Akademisi Başkanlığı
- Destek Hizmetleri Dairesi Başkanlığı
- Bilgi İşlem Dairesi Başkanlığı
- Diplomatik Arşiv Dairesi Başkanlığı
- Tercüme Dairesi Başkanlığı
- Dış Politika, Analiz ve Eşgüdüm Genel Müdürlüğü
- Hukuk Hizmetleri Genel Müdürlüğü
- Özel Kalem Müdürlüğü
Yurt dışı teşkilatı
değiştir- Büyükelçilikler
- Daimi Temsilcilikler
- Başkonsolosluklar
Yurt içi temsilcilikler
değiştir- İstanbul Temsilciliği
- İzmir Temsilciliği
- Antalya Temsilciliği
- Edirne Temsilciliği
- Gaziantep Temsilciliği
- Hatay Temsilciliği
- Diyarbakır Temsilciliği
Dışişleri bakanları
değiştirKaynakça
değiştir- ^ "2023 Yılı Merkezi Bütçe Kanunu, Dışişleri Bakanlığı Cetveli" (PDF). 30 Aralık 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 17 Ocak 2023.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 24 Şubat 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Nisan 2019.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 28 Kasım 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Şubat 2020.
- ^ Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı (10 Temmuz 2018). "Cumhurbaşkanlığı Teşkilatı Hakkında Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi (Kararname Numarası: 1)" (PDF). T.C. Resmî Gazete. 14 Temmuz 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 14 Temmuz 2018.
- ^ "Stratejik Araştırmalar Merkezi resmi sitesi". 9 Ağustos 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Temmuz 2013.