Tartışma:Multipl miyelom

Adlandırma

Madde adının multipl mı mültipl mı olacağı üzerine bir görüş ayrılığı görüyorum arka arkaya gelen son iki taşıma işleminden. Ben de kesin olarak multipl'dan yani U harfinden yanayım. Ağzından "multipl" çıktığını duyduğum sayısız doktor varken, "mültipl" diyenini görmedim. Google'daki üstünlük de, her ne kadar genelde çok güvenilir olmasa da, aynı savı destekliyor.

TDK da aynı fikirde en önemlisi. TDK'nın terim sözlüğünde "diğer diller" seçeneği ile "multiple" kelimesini aratırsanız "çoklu" karşılığından sonra "multipl" karşılığını görebiliyorsunuz. Veterinerlik terimleri sözlüğünde geçiyor. "Multiple myeloma" aramasında da "çoklu miyelom" ve "multipl miyelom" sonuçları geliyor, yine aynı sözlükten.

Normalde Sağlık Bakanlığı'nın "İlaç ve Eczacılık Terimleri" çalışması da standart niteliğindedir, ancak bu sözlük doğrudan ilişkili olmadığından olsa gerek, bu terime yer vermiyor.

Bu nedenle maddenin adının "çoklu" ya da "multipl" olması gerektiğine inanıyor; yaygınlık faktörünü de devreye sokunca desteğimi "multipl" terimine veriyorum. Sayfada bir ileri bir geri yapmak yerine burada tartışma başlatıp bir fikir birliği oluşturalım istedim.

Vito Genovese 02:12, 6 Şubat 2011 (UTC)

• Öncelikle tartışmayı buraya taşıdığınız için teşekkür ederim Vito Genovese. Bir kaç noktaya değinmek istiyorum.
  • Birincisi, google'da tarama yapmakla ilgili. Eğer bir kelimeyi "tırnak içinde" taratmazsanız, o sözcükte bulunan c, g, i, o, s ve u harflerinin, varsa Türkçe karakter karşılıklarını da tarar (ç, ğ, ı, ö, ş, ü). Kısacası Multipl tararken, sonuçların içine Mültipl olanlarını da ekler.
  • Dolayısıyla, sadece U ile sonuç versin diye tırnak içinde "Multipl Miyelom" tarattığımda 4500 sonuç vermektedir. Ü ile tarattığımda ise 2700 sonuç vermektedir. Bu, mültipl miyelom teriminin, daha az yaygın da olsa, yüksek miktarda kullanıldığını göstermektedir.
  • Dediğiniz gibi, google her zaman çok güvenilir değildir. Nişanyan'ın etimolojik sözlüğü Mültipl sözcüğünün "ü" ile yazımına yer vermektedir.
  • Şu an çok zamanım bulunmadığından detaylı bir araştırmaya giremiyorum (aklıma gelen ilk iki kaynağa baktım google ve nişanyan), ancak eminim ki zamanım olsa "ü" ile yazıldığına dair başka bir çok kaynak gösterebilirdim.
  • Herşey bir yana, yaygınlık bazen çok yanıltıcı olabilmektedir. Bugün haber spikerleri dahil, büyük bir çoğunluğun "-istan" ile biten ülke isimlerini nasıl telaffuz ettiğini göz önüne alırsak, maalesef yanlış telaffuzun son 5 yılda çok hızlı bir şekilde yaygınlaştığını görebiliriz. Maalesef dilimizi doğru konuşmak ve yazmak için gereken itinayı ve titizliği göstermiyoruz. Son yıllarda gitgide sözcüklerin yanlış okunuş ve yazılışları çok popülerleşmiştir. Bu hem öz Türkçe sözcüklerde hem de yabancı dilden dilimize geçen sözcüklerde böyledir.
  • Mültipl sözcüğü dilimize Fransızca'dan geçmiştir. Türkçe yabancı bir sözcüğün yazılışına değil, okunuşuna itibar eder. Fransızca yazılışı (aynen İngilizcedeki gibi) "Multiple", okunuşu da "Mültipl"tir. İngilizce okunuşu ise "Maltipıl"dır. Belli bir döneme kadar Türkçe'de mültipl ve benzeri sözcüklerin "u" ile telaffuz veya imlaları sözkonusu bile değilken, son 20 yılda İngilizce'deki yazılımının etkisiyle "u" ile yazımı ve okunuşu zamanla popülerleşmiştir.
  • Şahsen kendim, bir biliminsanı, araştırmacı ve moleküler biyolog olarak, tıp ve bilim camiasıyla içiçe bulunmaktayım. Hiç bir doktorun "mültipl" dediğini duymadığınız belirttiniz. Ben birçok doktorun "mültipl" dediğini duydum, en az bir o kadarının "multipl" dediğini duydum ve çok daha fazlasının ise "maltipıl" dediğini duydum. Yaptığım başka bir gözlem ise "ü" ile telaffuz edenlerin yaş ortalamalarının "u" ile telaffuz edenlere göre biraz daha yüksek olduğudur. Ancak yaş tek kriter değil burada. Cerrahpaşa ve Çapa kendi aralarında bu ve benzeri sözcükler üzerinden bir rekabet yaratmışlar, biri tüm sözcüklerin "ü"lü telaffuzlarını, diğeri ise "u"lu telaffuzlarını kullanmaktadır. Bir taraf virüs, mültipl, redüksiyon, evolüsyon, malnütrisyon, nükleotid, üreaz, vantrikül, triküspid tarzı sözcükler kullanırken, diğeri ise aynı sözcükleri virus, multipl, reduksiyon, evolusyon, malnutrisyon, nukleotid, ureaz, vantrikul, trikuspid şeklinde yazıp, telaffuz etmektedir. Ve hatta bazı profesörler maalesef bu rekabeti prestij meselesi haline getirmişlerdir.
  • Eminim ki, Vikipedi, bu gereksiz rekabete girmek yerine; mantığın, genel kullanımın ve dil kurallarının ışığında hareket etmelidir. Bazı popüler yaygınlıkların, telaffuz trendlerinin nereden kaynaklandığını iyi bilmeliyiz.
  • İngilizce ve Fransızca'da 40.000 kadar sözcük aynı yazılmakta ve aynı anlama gelmektedir. Ancak telaffuzları birbirinden çok farklıdır. En basitinden masa anlamına gelen "table" sözcüğü bile aynı yazılır ancak İngilizce'de "teybıl" Fransızca'da ise "tabl" diye okunur. Dilimiz şimdiye kadar bu aynı yazılan sözcüklerin çok büyük bir kısmını Fransızca'dan almıştır. Bu yüzden televizyon ve radyo sözcüklerini, televijın ve rediyo diye yazıp okumuyoruz. Ancak İngilizce'de bu sözcüklerin aynı yazılıyor olması, toplumun bir çok kesiminde, bu sözcükleri İngilizce'den alıp, kendi telaffuzumu ürettiğimiz kanısını yaratmıştır. Bu yüzden normalde "ü" ile yazılması gereken sözcükleri (telaffuzdan dolayı), "u" ile yazmaya başlamışlardır. Eğer aynı kanı ile hareket edersek, o zaman aşağıdaki sözcükleri de bu şekilde yazıp okumamız gerekecektir:
  • Absurd, molekul, formul, partikul, endustri (veya industri), kultur, kup, albumin ve daha niceleri...
  • Madde ismine geri dönersek, benim şahsi kanaatim, Çoklu Miyelomdan yanadır. Ancak çoklu miyelom terimi yaygın kullanımda olmadığından dolayı multiple terimini kullanacaksak, yukarıda belirttiğim nedenlerden dolayı Mültipl Miyelom'un dilbilimi ve kullanım açısından daha doğru olduğunu düşünmekteyim. Popülerlik açısından u'lu telaffuz daha yaygın olabilir, ancak ü'lü telaffuzun da göz ardı edilmeyecek bir yaygınlığı vardır. --Can Evrensel (Universal Life) 10:41, 6 Şubat 2011 (UTC)

Merhabalar. Ad değişikliğini vaktiyle yapmış ancak ardından sayfayı izleme sayfasına almamışım. Sağolsun Vito sayesinde değişiklikten haberdar oldum. Konuya geçersek, öncelikle şunu belirtmeye kendimi zorunlu hissettim doğrusu. Vikipedi olarak bizim Türkçe daha doğru diye farklı kullanımlardan birini destekleme gibi bir misyonumuz olmadığını belirtmek isterim. Türkçe kullanımının hangisinin daha uygun olduğunun karar vericisi ve/veya yaygınlaştırıcısı değil zira Vikipedi. Dolayısıyla sadace mevcut olanı göz önüne serer, başka da bir misyon edinmez. Bariz bir hata olmadığı sürece mevcut kullanımlar arasında seçimi yaygınlık esasına göre yapar bu nedenle. Zira amaç okuyucuya kolaylık sağlamak. Hali hazırdaki tartışmaya dönersem, google taramaları elbette oldukça yanıltıcı olabiliyor katılıyorum. Bu nedenle bilhassa bilimsel konularda akademik arama motorlarını kullanmak çok daha uygun olacaktır kanaatindeyim. Mesela google akademik, pubmed gibi. Birçok Türkçe bilimsel yayın -ne yazık ki- pubmedde listelenmediğinden Google akademikte bazı aramalar yaptım şimdi okuma kolaylığı açısından sırayla gidiyorum:

• mültipl miyelom diye arattığımda [1] çıkan sonuçların hepsi multipl miyelom şeklindeydi. "Multipl miyelom" veya "mültipl miyelom" geçen 161 makalenin ulaşılabilenlerinin 1 hariç hepsinde -üşenmedim baktım :)- multiple kelimesi kullanılmış. O "mültipl miyelom" kullanılan bir makale de google arama sayfalarından 14.sünde bulunan 1988 tarihinde yayımlanmış Çetin ET, Derbentli Ş.'nin "AKUT BAKTERÌYEL MENINJIT ETKENLERÌ" adlı makalesi. Yani tıp çevrelerinde "multipl"ın "mültipl"'e göre daha yaygın olduğu görülmekte.
• "Multiple miyelom" diye arattığımda 21 sonuç çıktı. Yine görebilinenlerin hepsi u ile.
• Türkçe sayfalarda "multiple myeloma" şeklinde arama yapılınca ise 337 sonuç çıktı. Ancak burada özet kısmı Türkçe ve buna ek olarak İngilizce olan makaleler, tıp dünyasında yaygın olduğundan bu çıkan sonuç yanıltıcı olabilir.
• "multiple miyelom" şeklinde Türkçe sayfalarda aratınca 20 sonuç çıkıyor.

Bizim buradaki misyonumuzu tekrarlayarak, ü'lü kullanımın tıbbi çevrelerde pek kullanılmadığını bilimsel makalelerde de göstererek madde adının "multipl miyelom" şeklinde olmasının uygun olacağıdır. Elbette Türkçe'de mültipl dilimize daha uygun olabilir ancak bunun yaygınlaştırma yeri vikipedi değil başka mecralardır. Ancak derseniz "multiple myeloma" da az kullanılmıyor derseniz biraz önce belirttiğim yanıltıcı sonuçların çıkarılması durumda bu kadar yüksek rakamlarda kalacağını düşünmediğimden, "multipl miyelom" adlandırmasının vikipedide tercih edilmesi gerektiği kanaatindeyim. Bir gün tıbbi çevrelerde mültipl miyelom terimi yaygınlaşırsa o zaman madde adının tekrar değiştirilmesi düşünülebilir, ancak o zamana kadar u'lu kullanımın madde adı olması daha uygun diye düşünüyorum. Saygılarımla--Merube 89^msj 23:18, 6 Mart 2011 (UTC)

Merhaba. Öncelikle şunu belirtmek isterim ki, "mültipl" sözcüğünün tek kullanıldığı alan tıbbi çevreler değildir. Onun için sadece "google akademik"in sonuçlarına bakarak madde ismine karar vermek doğru olmaz. Her ne kadar Google, en güvenilir kaynak olmasa da, "mültipl miyelom" yazdığınızda çıkan 2950 sonuç bu kullamın, dilimizde yaygın olduğunu gösterir. Bir kaç noktaya değinmek istiyorum:

• Öncelikle, Türkçe'de bu kullanım daha doğru diyerek, Vikipedi üzerinden, herhangi bir kullanımı yaygınlaştırma amacı gütmüyorum. Bunu açıkça belirtme ihtiyacı duydum. Sırf dilbilimsel bir saflık yaklaşımı da gütmüyorum (öyle olsaydı enzim değil "anzim" demek lazım diye uğraşmam gerekirdi). Ancak doğru kullanım olduğunu bildiğim, en yaygın olmasa da, yeterince yaygın ve popüler bir kullanımı olduğunu bildiğim, çok sayıda doktorun da kullandığını bildiğim, formun kullanılması gerektiğini savunuyorum.
• Bariz bir hata olmadığı sürece mevcut kullanımlar arasında seçimi yaygınlık esasına göre yapar bu nedenle. Zira amaç okuyucuya kolaylık sağlamak. dediniz. Ancak burada bariz bir hata vardır. Nasıl ki "kâtil zanlısı" bariz bir hatadır, aynı şekilde "multipl" sözcüğü de öyledir. Neden olduğunu bir önceki cevabımda değinmiştim. Multipli kabul edeceksek, o zaman, molekul, formul ve partikul sözcüklerini de kabul etmemiz gerekir. Burada tekrar etme ihtiyacı duyuyorum, bir şeyi yaymaya çalışmıyorum. Ancak yanlış olduğunu bariz bir şekilde gördüğüm bir şeyin Vikipedi'de kullanılmasına tahammül edemiyorum. Bunun Vikipedi'nin doğruluk, tarafsızlık ve güvenilebilirlik ilkeleriyle çeliştiği kanısındayım.
• Geçen sene yüksek lisans tezimi yazdığım zaman, çok yakından tanık olduğum bir şeyi paylaşmak istiyorum. İstanbul Üniversitesinin akademik enstitüsü, yaygın veya doğru kullanımın ne olduğuyla ilgilenmiyor. Siz günlük ve akademik hayatta bir terimi nasıl kullanırsanız kullanın, tez veya makale yazacağınız zaman, onların empoze ettiği terimi, onların empoze ettiği imla ile yazmak zorundasınız. Örneğin, PCR yazamazsınız, her ne kadar, akademik çevrenin en az 99%'u bu terimi PCR şeklinde kullansa da, PZR yazmak zorundasınız: "Polimeraz Zincir Reaksiyonu". Ben itiraz ettim, ya herkesin kullandığı gibi PCR (pi-si-ar okunur) yazayım, ya da tamamen öz-Türkçe kullanıp PZT - Polimeraz Zincir Tepkimesi yazayım dedim. Kabul etmediler ve kimsenin de böyle yazmasına izin vermemişler şimdiye dek. Tek bir sözcüğü bile onların imlalarına uygun yazmadığımızda, tezimiz kabul olmuyor. Türkiye'deki bir çok akademik enstitü, bugün bu şekilde çalışmaktadır ve çoğu genelde, kelime sonlarındaki -t'lere ve "ü"lere tahammül edemez, teknik görünen her terimin İngilizce'de ki imlalarını empoze ederler (tabiki "c"leri "k" yaparak, böylece Türkçe gözükecektir). Samimiyetle yazdığım bu sözlerimi dikkatle okuduysanız, niye Google Akademik'te "mültipl miyelom" sözcüğünü fazla bulamadığınızı anlamışsınızdır. İsterseniz doktor biyolog olun ve derslerinizde, sunumlarınızda hep "mültipl miyelom" yazın, tezinizde yazamazsınız.
• Bu durumda eğer bu akademik kurumun imlasını kabul edeceksek, niye bu maddenin ismi Polimeraz zincir tepkimesi, niye Polimeraz zincir reaksiyonu diye değiştirmiyoruz? Niye Nükleotit maddesinin başlığı -t ile yazılıyor? Lisans düzeyinden başlayarak, akademik hayatta hiç bir kurum "nükleotid"i -t ile yazmıyor ve hatta yaygın olarak "ü"süz yazıyor. Şimdi akademik çevrede ve saygı duyulan enstitülerde nukleotid formunun kullanılıyor olması, tüm liselerde ve başka ortamlarda yaygın "nükleotit" başlığını değiştirmemiz için yeterli midir? Eğer akademik kurumların empoze ettikleri imlaları tek kaynak alıp, ona dayanacaksa Vikipedi, tarafsızlığı nerede kalmaktadır?
• Kısaca, dilbilimsel açıdan doğru, halk arasında yaygın bir kullanımı olan, bilim insanlarının (doktorların değil, dikkatinizi çekerim) bastığı akademik yayınlarda daha az yaygınlığı bulunduğu halde, doktorlar arasında da yaygın olan mültipl miyelom teriminin, olduğu gibi bırakılması kannatindeyim. Mültipl sözcüğünün okuyucuya bir zorluk çıkaracağını da düşünmemekteyim. Vikipedi, sadece akademik kesime hitap eden bir ansiklopedi değildir. Yukarıda belirttiğim linkteki gibi, Nişanyan'ın sözlüğü de sadece "mültipl" yazımına yer vermektedir. Ayrıca, şahsen, "ü" ile mi "u" ile mi yazılması gerektiği tartışmalarını uzatmakla zaman kaybetmek yerine, akademik çalışmalarımdan arta kalan zamanı, halihazırda küçücük bir taslak olan maddenin kendisini büyüterek, Vikipedi'ye daha iyi hizmet edebileceğimi düşünmekteyim. Teşekkür ederim, --Can Evrensel (Universal Life) 06:51, 8 Mart 2011 (UTC)