Tefsir

Tefsir veya Yorumlama (Arapça: علم التفسير; İlm-il Tefsir), İslam dini terimidir. 'el-Fesr' masdarından tef'il babında yorumlamak, açıklamak manalarına gelen bir kelimedir. Eş değer bir kelime "te'vil"dir (yorum). Kur'an ayetlerinin açıklanmasına dair dalıdır. Tefsir ilmi ile uğraşan kişiye müfessir denir. Al-i İmran suresi 7. ayette yer aldığı üzere Kur'an hem anlamı açık (anlaşılır, muhkem), hem de yoruma açık (müteşabih) ayetleri bünyesinde barındırır. İslam tarihinde Kur'an ayetlerini anlamak veya anlamlandırmak üzere çok sayıda çalışma yapılmıştır.

Tefsirciler tarafından ilk müfessir kabul edilen Muhammed, Kur'an'ı yine Kur'an ile tefsir etmiştir. Sahabe ve tabiin denilen birinci ve ikinci nesil Müslümanlardan rivayetle Muhammed'in Kur'an ayetleri ile ilgili bazı açıklamalarını hadis külliyatları içerisinde kaydedilmiştir.

Kıraât usûllerini gösteren Kûfi Hat sanatı ile yazılmış bir Kur’an.

Kökenbilim

Tefsir (تفسير) sözcüğünün Türkçedeki karşılığı Yorumlamadır. Yorumlama ise; özellikle Kur’an-ı Kerim’i yorumlama anlamına gelmektedir. Bu sözcük Aramice/Süryanice pşār (פשר) “yorum, rüya tabiri” sözcüğünden türetilmiştir. Tefsir kelimesi, Arapça ف-س-ر F-S-R (fassara, 'yorumlanmış') eyleminin üç harfli kökünden türetilmiştir. Sözcük, gerçek anlamıyla yorumlamak ile açıklamak anlamlarına gelmektedir. İslami bağlamlarda, Allah'ın, Kur’an-ı Kerim metniyle aktarılan buyruklarını Arapça dili ve kişinin kendi bilgisi aracılığıyla anlaması ve ortaya çıkarması olarak tanımlanır.

Amaç

• Metnin tarzını belirleme,
• Kur'an'da anlaşılamayan, bilinmeyen (Garaib'ül Kur'an) kelime, deyim, cümlecik vs.leri anlamaya çalışma,
• Ayetlerin manalarını netleştirme,
• Ayetlerden kanun ve kurallar çıkartma (Fıkıh ve şeriat),
• Metafor ve temsilî konuşmaların altındaki düşünceleri açıklama,
• Kur'an kıssalarının açıklanmasıdır.

Meal, Kur'an ayetlerinin "yorumlu tercümesi", tefsir ise ayrıntılı açıklamasıdır. Tefsir ve meal yazarları, bire bir tercümedeki metne cümlelerdeki anlatım bozukluklarının giderilmesi, kapalı anlatımlar, cümle düşüklükleri, kelimelerin tam karşılığının meal yapılan dilde bulunmaması, birebir tercümenin sakıncalı bulunması vb. sebeplerden ayetleri doğrudan tercüme etmekten kaçınırlar. Bu çalışmalarda çok sayıda bir diğerinin anlayışını sorunlu yaklaşımlar olarak gören suçlayıcı eleştiriler görmek olasıdır. Bu çerçevede anlayış ve uygulamalardaki farklılaşmaların dini metinlere, ayrıca şeriat uygulamalarına; abdest, namaz, tesettür, mut'a, hac vb. ibadetlere yansımıştır.

Zülkarneyn Cin'lerin yardımıyla Yecüc ve Mecüc'ü medenilerden uzak tutan seddi inşa ediyor, Rivayet tefsirlerinde Onlar Taberiye gölünü içerek bitireceklerdir.

Tefsir türleri

Tefsir: Açıklayan, kapalılığı gideren, haber veren, fısıltı yapan anlamındadır. Kur'an ayetlerinin yazıldığı döneme ait Arapça dilbilgisi (belağat, bedii, beyan), varsa ilgili hadis rivayetleri ve kontekst (konu, bağlam, İslami literatürde esbab-ı nüzul) özelliklerini kullanarak açıklamaya çalışan bilim dalıdır. Geleneksel tefsircilerde pek görülmeyen mitoloji, bilim tarihi ve antropoloji gibi alanlardaki bilgi de bazı ifadelerin anlaşılması için önemli olabilir.

Tefsirde başlıca üç türe ayrılan gelenek oluşmuştur;

• Rivayet tefsiri; Kur'an'ın peygamber, sahabi ve tabiinden nakledilen ve hadis külliyatlarında kaydedilen yorumlarıyla yazılan tefsirlere rivayet tefsiri denir. Bu tefsirlerde sıklıkla İslam öncesi dönem şiirleri ve İsrailiyat rivayetlerine de yer verilir. Bilinen ilk rivayet tefsiri Süfyân es-Sevrî'nin et-tefsir eseridir. Önemli rivayet tefsirleri
  • İbn-i Cerir et-Taberî - Cami'ul Beyan
  • Ebu'l Leys es-Semerkandî - Tefsir-u Ebi Leys
  • Vahidî - el-Veciz fi Tefsir
  • Begavî - Mealmut Tenzil
  • İbn Atiyye - el-Muharrar'ul Veciz
  • İbn Kesir - Tefsir'ul Kur'an'il-Azim
  • Celaleddin es-Suyutî - ed-Dürr'ül Mensûr
  • Cemalleddin Kasimî - Mehâsin'ut Te'vil

İslam'ın erken dönemini kapsayan yüzyıllarda Müslümanlar arasında Yahudi-Hristiyan geleneği ile ilgili karakterlerin isim, kimlik ve genealoji bilgilerinin çok iyi ve aslına uygun şekilde bilinerek ifade edildiği söylenemez. Konu ile ilgili kişi ve yer isimleri ayrıntılı bilgilere Kur'an'da rastlanılmamaktadır. İslam dünyasında bu bilgiler yine Hristiyan/ Yahudi Apokrif geleneğinden gelen rivayetlerle şekillenir. Ayrıca tefsirler ve rivayetler yazarının hayal ürünü olan süslemeler ve tutarsızlıklarla doludurlar.

• Dirayet (akıl) tefsiri; müfessirin dil, kontekst (konu, bağlam veya esbab-ı nüzul), amaç (makasıt), sosyokültürel çevre gibi alanlardaki bilgi birikimi ve zihinsel faaliyetini ortaya koyduğu tefsir çalışmalarıdır. Müfessir tefsir yaparken içtihat etmekten kaçınmaz. Önemli örnekleri
  • el-Ferra - Meân'il Kur'an
  • Zemahşeri - el- Keşşaf
  • Mukâtil bin Süleyman - Tefsir-i kebir
  • Ebussuud Efendi - İrşadü’l-Aklu’s-Selim Mezaye’l-Kitabü’l-Kerim
  • Razi - Mefatihul Gayb
  • Muhammed Hamdi Yazır - Hak dini Kuran dili
  • Mensûr
• İşari tefsir; Kur'an'ın batıni, tasavvufi yorumlara göre yapılan tefsirlerine mistik, işari, batıni tefsir denilmiştir. Kur'an ayetlerinin görünen anlamları dışında, daha derin ve gerçek anlamları bulunduğu inancına dayanan tefsir anlayışıdır. Batıni tefsirler ayrıca hurufi, cifr (şifrecilik) ve ebced gibi yöntemleri de kullanabilirler.

Tefsirlerin tümünde tefsir yapan kişinin bilgi birikimi, ön kabulleri, seçimleri, eğilimleri, zihinsel kapasite ve kabiliyetlerinin tefsire yansıtılması doğal bir sonuçtur. Örneğin Kur'an ayetlerinde geçen "Rahman Arş'a oturdu", "Allah'ın eli onların elinin üzerindedir", "Allah'ın yüzü" gibi ifadeler akait ve kelam açısından yorumlanır.

Tefsir ekolleri

Tefsirde birçok yaklaşım görülebilir.

• Sünni tefsir
• Şii tefsir

Diğerleri;

• Mutezili tefsiri,
• Ahmediyye ve
• Sufi tefsirler, (batıni veya hurufi yaklaşımlar)
• Bilimsel yaklaşımlar (Kur'an ve bilim),
• Felsefi yaklaşımlar,
• Fıkhi tefsirler,
• Kur'ancılık gibi
• Zahirilik

Eleştiriler

Geleneksel tefsirlerde bilimsel bir yansızlık ve objektif bir bakış açısının yansıtıldığını söylemek imkânsızdır. Örneğin Allah'ın isimleri gibi bazı konularda uzun uzadıya yapılan açıklamalar dilbilimi ve antropoloji açısından hiçbir bilimsel temele dayanmaz ve tamamen tefsir yapanın vermek veya oluşturmak istediği Tanrı imajının şekillenmesine hizmet amacı taşır.

Tefsir kitaplarında iş bazen o kadar ileri noktalara taşınır ki anlatılanlar ancak masal kitaplarının konusu olabilir. Örneğin bir tefsirde Calut'un uzun boyu anlatılırken O'nun denizden balık yakalayıp ellerini güneşe uzatarak kızartıp yediğini veya İbni Kesir tefsirinde Zülkarneyn'in doğu seferinde bir çölden geçerken rastladığı insanların uzun kulaklarından birini altlarına serip yatak yaptığını, diğer kulaklarıyla da kendilerine gölgelik oluşturduklarını okumak mümkündür (İsrailiyat İslam mitolojisi). Uç noktalarda dolaşan bu yorumlar bazen günlük hayata yön verir. Örneğin Nur suresi 31. ayetin yorumunda bazı tefsirciler örtünme emrinin başı kapsamadığı, esasen bunun bir emir değil tavsiye olduğu sonucuna ulaşırken, aynı ayeti yorumlayan diğerleri başın örtülmesinin farz ve dini örtünme için yeterli ve gerekli olduğu sonucuna ulaşır. Bir başkaları ise aynı ayetlerin yorumundan tesettür için başörtüsünün yeterli olmadığı, kadının bütün vücudunun örtülmesi gerektiği anlamını çıkartırlar.

Kur'an'ın Türkçe tefsirleri

Türkçe yazılan tefsirler

• Ömer Feyzi Mardin, Kur'an-ı Kerim, tefsirli ve fihristli Türkçe, 1950.
• Hacı Murad Sertoğlu, İslâm'ın mukaddes kitabı Kur'ân-ı Kerim'in Türkçe tercüme ve tefsiri, 1955.
• İsmail Hakkı Baltacıoğlu, Kur'an, 1957.
• Osman Nebioğlu, Türkçe Kur'an-ı Kerim, 1957.
• Besim Atalay, Kur'an-ı Kerim, 1962.
• H. Tahsin Emiroğlu, Esbab-ı Nüzul - Kur'an ayetlerinin iniş sebepleri ve tefsirleri, 1965.
• M. Kâzım Öztürk, Kur'an'ın 20. asra göre anlamı, 1974.
• Ali Rıza Sağman, Lafzen ve mealen Kur'ân'ı Kerim'in tercemesi, 1980.
• A. Adnan Sütmen, Kur'ân'ı Kerim'in Mealen Manzum Açıklaması, 1984.
• Hulasatü'l Beyan fi Tefsiril Kur'ân, Mehmed Vehbi, 14 cild, 1924, 1966.
• Meâni'l Kur'ân, İsmail Hakkı İzmirli, 1927, 1977.
• Hak Dini Kur'an Dili, Muhammed Hamdi Yazır, 9 cilt, 1935.
• Kur'ân-ı Kerim'in Türkçe Meal-i Âlisi ve Tefsiri, Ömer Nasuhi Bilmen, 8 cilt, 1962.
• Füyuzat, Şemseddin Yeşil, 1950.
• Yüce Kur'ân'ın Çağdaş Tefsiri, Süleyman Ateş, 12 cilt, 1975.
• Kur'ân Ansiklopedisi, Süleyman Ateş, KUBA Yayınevi, 30 cilt
• İlmin Işığında Kur'ân Tefsiri, Celal Yıldırım, 10 cilt, 1987.
• Besairu’l Kur'ân, Ali Küçük, 20 cilt
• Esbab-ı Nüzul - Kur'ân ayetlerinin iniş sebepleri ve tefsirleri, H. Tahsin Emiroğlu, 1965
• Kur'ân-ı Kerim Şifâ Tefsiri, Mahmut Toptaş, Cantaş Y., 8 cilt
• Kur'ân-ı Kerim Lâfzı ve Ruhu, İmam İskender Ali Mihr, 19 cilt, 2004.
• Beyanu'l Hak - Kur'ân-ı Kerîm'in Nüzul Sırasına Göre Tefsiri, Mehmet Zeki Duman, Prof. Dr., 3 cilt, 2006
• Fahrettin Yıldız Tefsiri
• Ruhu'l Furkan Tefsiri, Mahmut Ustaosmanoğlu, Ahiska Yayinevi
• Yeni Bir Anlayışın Işığında Kur'ân Tefsiri, Bayraktar Bayraklı, Bayraklı Y., 22 c.
• Büyük Kur'ân Tefsiri, Ali Arslan, Arslan Yayınları, Okusan, 16 cilt
• Tebyinul Kur'an, Hakkı Yılmaz, 6 cilt
• Kısa Surelerin Tefsiri, Mehmet Okuyan, Düşün Y., 4 cilt

Hicazî Hattı ile yazılmış Yedinci yüzyıla ait tarihi bir Kur’ân.

Türkçeye tercüme edilmiş tefsirler

• Ruh'ul Meani, yazarı Alusi
• Seyyid Kutub, Fi Zılalil Kur'ân, 1970.
• İbni Kesir, Hadislerle Kur'ân-ı Kerîm Tefsiri, Çağrı y 16 cilt (Eklenmiş) 1983.
• ibni Kesir Tesiri Orijinal terceme Kahraman y 10 cilt
• ibni Kesir Tesiri Orijinal terceme Polen y 10 cilt
• Mevdudî Tefsiri
• Kurtubî Tefsiri
• Safvetutefasir (tefsirlerin Özü) M.Ali Sabunî iz Yayıncılık
• Fahruddîn-i Râzî, Mefatih El-Ğayb
• Tefsîrü'l Münîr, - Vehbe Zuhayli (Risale Yayınları)
• Kur'anın Konulu Tefsiri - Gazali, Ağaç Yayinları
• Et-Tefsirul Hadis, Izzet Derveze, Ekin yayınları
• el Esas fit-Tefsir Said Hawa Şamil yayınları
• Ahkam tefsiri M. Ali Sabunî Şamil yayınları
• Ahkam tefsiri Mukatil b.Süleyman
• Ebu'l Leys es-Semerkandî Tefsiri Sezgin Neşriyat
• Furkan (Tefsirul Vadh) Hicazi ilim Yayınevi
• Ayntabi Mehmed Efendi, Tibyan Tefsiri, Terc: Ahmed Davudoğlu, Huzur Y. 4 cilt
• Abdurrahman es-Sa’dî, Tefsîru’s-Sa’dî, Guraba Y. 5 cilt
• Muhammed Hüseyin Fadlullah, Min Vahyi’l Kur'ân, Akâdemi Y. 10 cilt
• Muhammed Hüseyin Tabatabaî, El Mizan fi Tefsir'ul Kur'an, Kevser Y . 22 cilt
• Celaleyn Tefsiri, Celaleddin Suyuti, Sağlam Y. 3 cilt
• Seyfuddin el-Muvahhid, Dâvetçinin Tefsiri, Hak Y.5 cilt
• Muhammed Ebu’l-Abdallah En-Nişaburi, Vedahu’l Burhan, Tevhid Yayınları 2 cilt
• İmâm Nesefi, Nesefî Tefsiri, Ravza Yayınları 10 cilt
• İsmail Hakkı Bursevi, Ruhu’l-Beyan, Erkam Y. 24cilt
• Ebussuud, Ebussuud Tefsiri, Boğaziçi Y.12 cilt
• Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları
• İbn Kayyim El-Cevziyye, İbn Kayyim Tefsiri, Polen Y.4 cilt
• ibnil Cevzi Zadul Mesir Kahraman y.
• Tefsirul Menar "Muhammed Abduh ve Reşit Rıza" Ekin y. 14 cilt
• Beydavi Tefsiri Kahraman y. 5 cilt
• Ceylani tefsiri 6 Cilt
• Taberi Tefsiri 9 Cilt
• En Kolay Tefsir & Eyserut Tefasir "Cazairi"
• Kurtubi Tefsiri & El Camiu li Ahkamil Kuran

Dış bağlantılar

• www.kuranmeali.org
• KUR'ÂN TEFSÎRİ (ELMALI)
• Türkçe Kur'an Tefsirleri21 Aralık 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.