Turandot
Turandot, Giacomo Puccini tarafından bestelenmiş üç perdelik bir operadır. Operanın liberetosu Giuseppe Adami ve Renato Simoni tarafından hazırlanmıştır. Puccini bu eserin konusu hakkında ilk ilhamı Friedrich Schiller'in "Turandot-Çin Prensesi" adlı eserini okumasından sonra almıştır; fakat operanın esas teması ve konu ayrıntıları 18. yüzyıl Venedikli tiyatro yazarı Carlo Gozzi'nin oyunundan alınmıştır.
 Orijinal ilan, 1926 Ressam: Adolfo Hohenstein | |
| Özgün isim | Turandot |
|---|---|
| Müzik | Giacomo Puccini |
| Libretto | Giuseppe Adami ve Renato Simoni |
| Gala | 26 Nisan 1926 |
| İlk gösterim yeri | La Scala, Milano |
| Oyuncular |
|
Puccini öldüğü zaman Turandot'un bestelenmesi bitmemişti ve Puccini sonuç için birçok eskiz ve fikirlerini açıklayan notlar bırakmıştı. Bunları elinden geldiği kadar az kullanarak Franco Alfano bu operayı bitirmiştir. Turandot operasının prömiyeri 26 Nisan 1926'da Milano'da Teatro alla Scala'da yapılmıştır. Orkestra şefliğini Arturo Toscanini yapmış ve müzik olarak sadece Puccini'nin besteleyebildiği kadar kısmı çaldırmış, Alfano'nun eklerini çaldırmadan esere son buldurmuştur.
Turandot'un aslı ve hazırlanışı
değiştirTurandot bir Farsi sözcüktür ve Türkçeye çevirisi "Turan'ın kızı" anlamına gelen Turan dokhtar kelimelerinin kısaltılmış söyleyişidir; yani Orta Asya'da Turan'ın Çinli veya Türk(?) Prensesi anlamına gelir. Turandot'un hikâyesinin aslı Arap-Farsi hikâyeler koleksiyonu olan Binbir Gece Masalları'dır. Farsça yazan Azeri şair Nizami'den esinlenilmiş olan Hezar o-yek shab adlı eser ve bunun "François Petis de la Croix" tarafından Fransızcaya çevirisinden alınmıştır. Diğer bir Binbir Gece Masalı versiyonunda bir başka Çin Prensesi bulunup bundaki karakter Puccini Turandot'undan çok değişiktir.[1]
Puccini Schiller'in "Turandot-Çin Prensesi" eserinden ilk ilhamını almakla beraber, Turandot operasının ana temelini Venedikli Carlo Gozzi tarafından yazılmış ve 22 Ocak 1762 de San Samule Tiyatrosunda sahnelenen 5 sahnelik bir trajik tiyatro oyundan almıştır. Operanın ana teması 1001 Gece Masalları'ndan alınmış olup, diğer çok başka şair ve yazar tarafından da (örneğin Karl Gustav Vollmoeller, 'Çin Masalı' ve Wolfgang Hıldesheımer 'Prenses Turandotun öyküsü' v.b.) işlenmiştir.
Puccini, Turandot operası üzerinde çalışmalarına ilk defa Mart 1922'de libretto yazarları Giuseppe Adami ve Renato Simoni ile bir toplantı yaptıktan sonra başladı ve son ikili için besteyi Mart 1924'te geliştirip bitirdi. Bu ikilinin metni için Adami'nin hazırladığı dördüncü alternatif metni seçmişti. Fakat 10 Ekim'de gırtlak kanseri olduğu teşhis edildi ve tedavi için 24 Kasım'da Brüksel'e gitti. Yeni ve deneysel olan radyoterapi tedavisi yapıldı. Kanserin ne kadar ilerlediğinden karısının ve kendisinin haberi yoktu. 29 Kasım 1924'te hastalığından ve tedavinin komplikasyonlarından dolayı öldü.
Puccini Turandot'un bitişi için 23 levha halinde 36 sayfalık eksiz ve notlar geride bırakmış ve "Riccardo Zandoni'"'nin eseri tamamlamasını istediğini belirtmişti. Fakat Puccini'nin oğlu Tonio bunu kabul etmedi ve sonunda bu eskiz halindeki sonuçları tamamlamak için Franco Alfano seçildi. Alfano hazırladığı ilk uyarlamada bazı pasajları kendi besteleri ile doldurmuştu ve hatta zaten hazır olan liberetoya ekler ve ondan kesintiler de yapmıştı. Buna genel editör "Ricardi" ve orkestra şefi "Toscanini" şiddetle itiraz ettiler ve Alfano, Puccini'nin eskizlerine daha yakın bir yeni uyarlama hazırladı. Ricardi'in isteği Alfano'nun hazırladığı uyarlamanın kalitesi değil, ortaya çıkan eserin sonunun Puccini'nin konseptine uygun olup olmadığı idi. Alfano'nun ikinci uyarlaması uygun gelmişti. Toscanini uyarlama eserin sonunu biraz daha kesti. İşte bu hazırlanıp ortaya çıkan kısaltılmış uyarlama birçok opera evi Turnadot operası yapımlarında kullanılan eserdir.
Eserin sonunun ne olacağına dair tartışma hala çok ciddi olarak devam etmektedir.[2] Çok kişi Alfano'nun birinci uyarlamasını tercih etiğini bildirmiştir. 1976-1988 döneminde Amerikan bestecisi Janet Maguaire Pucinni eskizlerini kullanarak yeni bir uyarlama ve beste ekleri yapmıştır; ama bu daha icra edilmemiştir. 2001'de İtalyan "Luciano Berio" müziğe ekler yaparak yeni bir uyarlama hazırlamıştır ama buna reaksiyon karışık olmuştur.
25 Nisan 1926 Pazar günü Milano La Scala Opera evinde Puccini'nin ölümünden 1 yıl 5 ay sonra prömiyeri yapıldı. Orkestra Şefi Arturo Toscanini III. Perde'de Liu poesia şarkısının ortasında orkestrayı durdurdu; şef değneğini podyuma koydu ve seyirciye dönerek "Burada opera bitti, çünkü tam burada maestro öldü." deyip eserin icrasının bittiğini söyledi ve perde yavaşça kapanıp oyun orada bitirildi.
Roller
değiştir| Rol | Ses tipi | Prömiyer'de rol alanlar, 25 Nisan 1926 (Orkestra şefi: Arturo Toscanini) |
|---|---|---|
| Prenses Turandot | soprano | Rosa Raisa |
| İmparator Altoum, babası | tenor | Francesco Dominici |
| Timur, sabık Tataristan Kralı | bas | Carlo Walter |
| *Ismi bilinmeyen Prens (Calaf), oğlu | tenor | Miguel Fleta |
| Liù bir köle kız | soprano | Maria Zamboni |
| Ping, Baş vezir | bariton | Giacomo Rimini |
| Pang, Baş kahya | tenor | Emilio Venturini |
| Pong, İmparator saray mutfağında baş aşçı | tenor | Giuseppe Nessi |
| Bir Çin yüksek memuru Mandarin | bariton | Aristide Baracchi |
| İran Prensi | tenor | Orijinal programda isimlendirilmemiştir. |
| Cellat (Pu-Tin-Pao) | Sessiz rol | Orijinal programda isimlendirilmemiştir. |
| İmparator sarayı muhafızları, cellat yardımcıları, çocuklar, rahipler, mandarinler, ileri gelenler, sekiz akıllı adam, Turandot'un hizmetkarları, askerler, bayraktarlar, müzikciler, eski taliplerin ruhları, kalabalık halk | ||
Konu özeti
değiştir- Pekin Sarayı, Çin
- Zaman: Efsanevi bir dönem
I. Perde
değiştirİmparatorluk sarayı önünde
Bir yüksek devlet memuru mandarin ülkenin kanununu halka ilan eder (Popolo di Pekino!) - Turandot ile evlenmeye talip olan herhangi bir erkek onun soracağı üç bilmeceye cevap vermesi gerekmektedir. Eğer bu cevaplar hatalı ise kafası uçurulacaktır. İran Prensi hatalı cevap vermiştir ve o akşam ay çıktığı zaman kafası kesilip idam edilecektir. Kalabalık halk sarayın kapısına doğru dalga gibi gelmekte ve imparatorluk muhafızları onları hiç acımasız geriye itmektedir. Bir yaşlı kör adam yere düşer. Kölesi olan kız, Liu, ona yardım etmeleri için çığlıklarla bağırmaya başlar. Genç bir adam kızın çığlıklarını duymuştur. Yere düşen adamın çok zamandır kaybetmiş olduğu babası, sabık Tataristan kralı Timur olduğunun farkına varır. Timur oğluna, eskiden sahip olduğu bir sürü hizmetkarın yanından ayrıldığını ve sadece tek bir Liu'nun kendine sadık kaldığını anlatır. Prens bu sadakatin nedenini Liu'ya sorduğunda, çok uzun zaman önce Tataristan sarayında ona gülümseyen tek bir kişinin Timur olduğunu neden olarak açıklar. (Kalabalık, Liu, Tataristan Prensi, Timur: Indetro, cani!)
Ay ortaya çıkmıştır ve kalabalığın idam edilecek prensin canını istemeleri bağırışları da kesilir. İdama hüküm giymiş İran Prensi kafası kesilmek üzere kalabalığın önüne çıkarılır. Genç Prens o kadar yakışıklıdır ki halkın ve Tataristan Prensi'nin merhamet hisleri uyanır ve Turnadot'dan onun hayatını bağışlamasını isterler. (Kalabalık, Tataristan Prensi: O, giovenetto). Turnadot ortaya çıkar ve halk isteklerine kayıtsız bir bir tavırla bir işaret verip idamın uygulanmasını emreder. Daha önce Turandot'u hiç görmemiş olan Tataristan Prensi hemen ona âşık olmuştur. Sevinçle Turandot'un ismini üç defa bağırarak söyler; İran Prensi'de son bağırışına iştirak eder. İran Prensi'nin kafası kesildiği zaman halk korku ile ağlayıp bağırmaya koyulur.
Tataristan Prensi Turandot'un güzelliğinden divaneye dönmüştür. Meydandaki büyük gonga giderek onu üç defa çalıp böylelikle Turandot'la evlenmeye talip olduğunu sembolik olarak ilan etmeye hazırdır. Tam bu sırada saray adamlari Ping, Pong ve Pang ortaya çıkarlar ve sahte bir ilgi gösterme edasıyla, ona bu sevdadan vazgeçip kellesini Turandot'un elinden kurtarıp (Fermo, che fai?) ülkesine geri dönmesini tavsiye ederler. Timur da oğlundan bu sevdadan vazgeçmesini söyler. Prense gizli gizli âşık olan Liu ise bu bilmecelere cevap vermek girişiminden kaçınması için Prens'e yalvarmaya başlar (Signore, ascolta! - "Efendim, dinle bizi!"). Liu'nun yalvarmaları Prensi çok hislendirir. Prens eğer bilmecelere hatalı cevap verirse ve idam edilirse, Liu'ye babasının sürgündeki hayatını daha katlanabilir yapmasını ve bu nedenle babasını hiç terk etmemesini söyler (Non piangere, Liù - "Liu hiç ağlama"). Üç saray adamı, Timur ve Liu tekrar Prens'i yapmak istediğinden caydırmaya çalışırlar (Ah! Per l'ultima volta! - "Ah, son bir defa daha"); fakat Prens onları dinlemez. Prens Turandot'un ismini üç defa haykırarak tekrarlar ve her bir haykırma sonunda Liu, Timur ve yüksek devlet memurları buna "Ölüm" diye bağırarak karşılarlar ve kalabalık halk da yeisle "Ah!" çeker. Prens sarayın önünde asılı bulunan gonga koşarak bunu üç defa çalar ve böylece Turandot'a talip olduğunu resmen ilan etmiş olur. Turandot sarayın penceresine çıkıp bu meydan okumayı kabul eder. Ping, Pang ve Pong Prensin bu aptalca hareketine gülmeye başlarlar.
II. Perde
değiştir1. Sahne: İmparatorluk sarayında bir pavyon. Gündoğumu öncesi
Ping, Pang ve Pong her gün çok sayıda saray evrakını incelemek ve bitip tükenmeyen dinsel ve saray törenlerine nezaret edip baş köşede bulunmaktan oluşan bu en yüksek devlet idareciliği işlerinden şikayet etmektedirler. Tataristan Prensi'nin yanıtlarını verdikten sonra ya bir nikâh veya bir cenaze töreni yapılması için hazırlıklara başlarlar (Ping, Pang, Pong: Ola, Pang!) Ping birden Honan'da bulunan kırsal malikanesini ve yanındaki etrafı bamboo bitkileriyle çevrili sakin bir gölcüğü hatırlar. Pong'un aklına Tsiang yakınlarında olan ormanı ve koruları gelir. Pang ise Kiu yakınlarında bahçelerini düşünmektedir. Üçünün de saray hayatından dışında çok güzel hatıraları vardır. (Ping, Pang, Pong: Ho una casa nell'Honan) Saray hayatından da Turandot'un kanlı sonuçlar yaratan icraatından dolayı hoşlanmamaya başlamışlardır. Devamlı olarak Turandot'a yanlış cevap veren asil gençleri idama götürmek ve onların hayatlarının kısa kesilmesi sanki bitmeyecekmiş gibi görünmektedirler. Birden saraydan boru sesleri duyulur ve bu yüksek devlet idarecileri İmparator'un geliş merasimine katılmak zorundadırlar.
2.Sahne: Sarayda büyük avlu. Güneş doğuşu
Turandot'un babası olan İmparator Altum saraydaki büyük tahtında oturmaktadır. Prens'e, Turandot'un koymuş olduğu üç bilmeceye doğru cevap verme uğraşına katılmadan vazgeçip Pekin'den ayrılmasını öğütler; ama Prens bundan vazgeçmeyi reddeder. (Altum ve Prens: Un giuramento atroce)
Turandot girer. Geçen bin yıl içinde kendinin cedlerinden olan Prenses Lo-u-Ling'un tek hükümdar olarak "yaşayışı asude ve mesut olarak ülkesini, hiç erkek hükümdarlar gibi zor kullanmadan" çok iyi idare etmekteyken bir dış ülkeden istilacı bir prens tarafından harbe zorlanıp yenik düşürülüp öldürüldüğünü anlatır. Turnadot şimdi o Lo-u-Ling'in ruhuna sahip olduğunu söyler ve onun öcünü almak için hiçbir erkeğin kendi üzerinde bir güç kullanmasına hiçbir zaman izin vermeyeceğine and içtiğini açıklar. Bu nedenle Turandot da bu uğraşa katılmaması gerektiğini Prens'e ikaz eder. Fakat Prens tekrar caymaktan sakınır.
Turandot bunun üzerine ilk bilmecesini sorar (Turandot: Straniero, ascolta!). "Her akşam dogan ve her sabah safakla olen nedir?" Prens hıç beklemeden doğru yanıt verir: "Umut". Buna biraz saşırıp biraz kızan Turandot ikinci bilmecesini sorar: (Turandot: Guizza al pari di fiamma). "Ne çok sıcak ve kor kırmızı bir alev gibi titreyip durur?". Bu sefer Prens cevap vermeden önce bir an düşünür ve doğru cevabı verir: "Kan". Turandot sarsılmıştır. Ahali Prens'e büyük tezahürat yapmaya başlarlar ve bu da Turandot'un sinirlerini ayağa kaldırır. Üçüncü bilmecesini sorar "Ne buz gibi soğuktur ama ateş gibi yanar?" (Turandot: Gelo che ti da foco). Prens cevap veremeden düşünceye dalar ve Turandot onu alaya alır. Fakat birden Prens cevabı bildiğini açıklar ve "Turandot" olarak yanıt verir. Prens üç bilmeceye de doğru cevap vermiştir.
Ahali bu uğraştan galip çıkan Prensi alkışlamaya koyulur. Turandot kendini babası imparatorun ayağı altına atarak; ona yalvarıp kendini Prens'le evlendirip ona teslim etmemesini ister. Fakat İmparator verdiği sözün kutsal olduğunu ve bilmecelerine doğru yanıtlar aldığı için artık Prens'le evlenmesinin Turandot için bir kutsal ödev olduğunu bildirir. (Turandot, Altum, Prens: Figlio del cielo). Turandat kızgınlığından ağlamaya koyulur. Fakat Prens onun ağlamayı bırakmasını ister; Prenses'e bir yeni teklifi vardır. "Benim ismimi bilmiyorsun. Gün doğumundan önce benim ismimin ne olduğunu doğru söylersen, ben gündoğumu zamanı idam edilip hayatımı kaybetmeye razı olurum." (Prens: Tre enigmi m'hai proposto). Turandot bunu kabul eder. İmparator gün doğumu geldiğinde Prensi kendi damadı olarak görmeyi arzu ettiğini itiraf eder.
III. Perde
değiştir1. Sahne : Saray bahçesi. Akşam
Uzaktan tellalların bağırarak Turandot'un emirlerini şehir halkına ilan ettikleri duyulur. (Cosi comanda Turandot - "Turandot şunu emrediyor") Bu emire göre Pekin halkından hiç kimse o gece uykuya yatmayacaktır; bu emre uymayanlar bulunursa şafak söktükten ve Prensesin Prens'in ismini verdikten sonra ceza olarak idam edileceklerdir. Prens gündoğumunu beklemektedir ve bu uğraşta da başarılı olacağını bekleyerek şu aryayı söyler (Nessun dorma- "Kimse uyumayacak! Prenses sen bile uyumayacaksın!")
Ping, Pong ve Pang gelirler ve Prense servet ve çok cariye teklif edip Turandot'la evlenmeden vazgeçmesini isterler (Ping, Pang ve Pong: Tu che guardi le stelle) Fakat Prens bu teklifi reddeder.
Bir grup asker Timur ve Liu'u sürükleyip getirirler; bunlar Prens'le konuşurlarken görülmüşlerdir ve onun ismini bildikleri çok muhtemeldir. Turandot gelir ve Timur ve Liu'ya Prens'in ismini kendine vermelerini emreder. Prens onları tanımadığını ve böylece onların kendi ismini bilemeyeceğini söyler. Bir köle kız olan Liu sadece kendinin Prens'in ismini bildiğini ama bunu kimseye asla ifşa etmeyeceğini itiraf eder. Ping tekrar Liu'dan Prens'in ismini söylemesini ister. Ama Liu söylemeyince ona işkence yapılıp yanıt alınması emrini verir. Liu bundan sonra da yanıt vermeyince Turandot bu kızın bu kadar kararlı olmasından etkilenmiştir. Liu'ya nasıl olup da kalbinde bu kadar Prens'e inanç gücü olduğunu sorar ve Liu'nu cevabı "Prenses, Sevgi!" olur. Turandot bu sefer Ping'e Liu'yu zorlayıp isimi almasını emreder ve Liu daha zor işkencelere sokulur. Sonraki sorgulamada Liu Turandot'a karşılık verir (Tu che di gel sei cinta - "Sen etrafı buz ile çevrili kişi") ve onun da sevgiyi öğreneceğini söyler. Bu sözlerden sonra Liu bir muhafız askerine atılıp onun hançerini alıp, kendi kalbine saplar. Prens'e doğru kendini sürüklerken ölür. Halk Prens'in ismi vermesini bağırarak isterler.
Timur'un gözleri kördür ve olanları görmeyip anlayamamaktadır. Ama Liu'nun kendini öldürdüğü söylendiği zaman ağlayıp dövünmeye koyulur. Bunun bir tanrıların aleyhinde onların nefretini uyandırıcı hareketler olduğunu haykırır. Halk korkudan ve utançlarından susmuştur. Liu'nun naaşı kaldırılıp götürülürken yeis içinde Timur ve halk onu takip eder. Sahnede sadece Turnadot ve Prens kalmıştır. Prens Prensese "ölüm prensesi" diye serzenişte bulunur. (Prens, Turandot: Principessa di morte) Sonra Turandot'un direnişine rağmen onu kolları arasına alır ve dudaklarından öper.
- Burada Puccini'nin eseri yarım kalmıştır. Bundan sonraki müzik Franco Alafno tarafından hazırlanmıştır ve alternatif de bulunmaktadır. Ama konu için libretto hazırdır.)
Prens Turandot'dan kendini sevmesini ister. Turandot önce bundan çok tiksinmektedir. Ama Prens'in kendine sarılıp öpmesinden sonra fikrini değiştirmeye başlar. Prens'den başka bir şey yapıp söylemeden ismini de vermeden oradan ayrılmasını ister. Fakat, Prens ismini açıklar: "Timur oğlu Kalaf". Böylece Prens hayatını Turandot'un eline bırakmıştır; eğer Turandot isterse Prensi idam ettirebilir. (Turandot, Kalaf: Del primo pianto).
2.Sahne: Saray içinde bir avlu. Güneş doğuşu
Turandot ve Calaf İmparator'un tahtına yaklaşırlar. (Diecimila anni al nostro Imperatore! - "On bin yıldır bizim imparatorumuz"). Turandot Prens'in ismini bildiğini açıklar: "İsmi... aşkdır." Kalabalık halk onları alkışa tutup iki sevgiliyi yürekten onaylarlar ('O sole! Vita! Eternita - "Güneş; hayat; sonsuzluk").
Orkestradaki çalgıları
değiştirTurandot orkeestrasyon notalarina bakilirsa su calglari kapsayan buyuk bir orkestra ile seslendirilmesi istenmektedir.
|
|
Seçilmiş ses ve video kayıtları
değiştir| Yıl | Roller (Turandot, Kalaf, Liu, Timur) |
Orkestra şefi, Opera Evi ve Orkestra |
Marka |
|---|---|---|---|
| 1938 | Gina Cigna, Francesco Merli, Magda Olivero, Luciano Neroni |
Franco Ghione, RAI Koro ve orkestrasi, Turin |
Audio CD: Naxos Kat: 8.110193-94 |
| 1955 | Inge Borkh, Mario del Monaco, Renata Tebaldi, Nicola Zaccaria |
Alberto Erede, Orchestra dell'Accademia Nazionale di Santa Cecilia |
Audio CD: Decca Kat: 452 964-2 |
| 1957 | Maria Callas, Eugenio Fernandi, Elisabeth Schwarzkopf, Nicola Zaccaria |
Tullio Serafin, Milano La Scala orckestra ve korosu |
Audio CD: EMI Classics |
| 1959 | Birgit Nilsson, Jussi Björling, Renata Tebaldi, Giorgio Tozzi |
Erich Leinsdorf, Rome Opera koro and Orkestrasi |
Audio CD: RCA Victor Kat: 09026626872 |
| 1965 | Birgit Nilsson, Franco Corelli, Renata Scotto, Bonaldo Giaiotti |
Francesco Molinari-Pradelli, Teatro dell'Opera di Roma orkestra ve korosu |
Audio CD: EMI Classics Kat: 077776932729 |
| 1972 | Joan Sutherland, Luciano Pavarotti, Montserrat Caballé, Nicolai Ghiaurov |
Zubin Mehta, [[London Filarmonik Orkestrasi |
Audio CD: Decca Cat: 4582022 |
| 1977 | Montserrat Caballé, Mirella Freni, José Carreras, Paul Plishka |
Alain Lombard, Rhine Opera Korosu, Strasbourg Filarmonik Orkestrasi |
Audio CD: EMI Classics]] Kat: 5652932 |
| 1981 | Katia Ricciarelli, Plácido Domingo, Barbara Hendricks, Ruggero Raimondi |
Herbert von Karajan, Viyana Devlet Opera Korosu, Vienna Philharmoniker |
Audio CD: Deutsche Grammophon Kat: 423 855-2 |
| 1988 | Eva Marton, Plácido Domingo, Leona Mitchell, Paul Plishka |
James Levine, Metropolitan Opera orkestrasi ve korosu |
DVD: Deutsche Grammophon kat: 00440 073 0589 |
| 1998 | Giovanna Casolla, Sergej Larin, Barbara Frittoli, Carlo Colombara |
Zubin Mehta, Teatro del Maggio Musicale Fiorentino Fondazione |
DVD: RCA kat: 787798 928658 |
Not: "Kat:" Ses kayıtcı firma tarafından kullanılan katalog numarası.
Kaynakça
değiştir- ^ "Turandot, Çin Prensesi". 8 Nisan 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Şubat 2009.
- ^ Ashbrook, W. ve Powers, H. "Puccini's Turandot: The End of the Great Tradition". Princeton University Press, 1991. ISBN 0-691-02712-9
Ayrıca bakınız
değiştir