Vikipedi

Uluslararası Uzay İstasyonu

Düşük Dünya yörüngesinde yaşanabilir yapay uydu
(UUİ sayfasından yönlendirildi)
"ISS" buraya yönlendirilmektedir. Diğer kullanımlar için ISS (anlam ayrımı) sayfasına bakınız.

Uluslararası Uzay İstasyonu (UUİ, İngilizce: International Space Station (ISS)), alçak Dünya yörüngesine yerleştirilmiş bir uzay üssü, başka bir tabirle üzerinde yaşanabilen yapay bir uydudur. Bir araya getirilen modüllerin birleştirilmesiyle inşa edilmiş olan istasyonun ilk kısmı 1998 yılında fırlatılmıştır.[11] İstasyonun yapısı temel olarak basınçlı modüller, destekleyici dış iskelet ve güneş panellerinden meydana gelmektedir. Dünya yörüngesinde bulunan en büyük yapay uydudur.[12] Uygun saatlerde yeryüzünden bakıldığında çıplak gözle görülebilmektedir.[13][14]

Uluslararası Uzay İstasyonu (ISS)
Kasım 2021'de alttan eğik açılı görünüm
Uluslararası Uzay İstasyonu program amblemi
İstasyon istatistikleri
COSPAR kimliği1998-067A İfade hatası: Tanınmayan "[" noktalama karakteri.
SATCAT no.25544
Çağrı işaretiAlpha, Station
Mürettebat
Fırlatma20 Kasım 1998 (26 yıl önce) (1998-11-20)
Fırlatma rampası
Kütle450.000 kg (990.000 lb)[3]
Uzunluk109 m (358 ft) (toplam uzunluk), 94 m (310 ft) (kiriş uzunluğu)[4]
Genişlik73 m (239 ft) (güneş paneli uzunluğu)[4]
Basınçlı hacim1.005,0 m3 (35.491 cu ft)[4]
Atmosfer basıncı101,3 kPa (14,7 psi; 1,0 atm)
%79 azot, %21 oksijen
Perigee yüksekliği413 km (256,6 mi) ODSY[5]
Apogee yüksekliği422 km (262,2 mi) ODSY[5]
Yörünge eğikliği51,64°[5]
Yörünge hızı7,66 km/s[5]27.600 km/sa; 17.100 mph
Yörünge periyodu92,9 dakika[6]
Günlük yörünge sayısı15,5[5]
Yörünge dönemi16 Ağustos 16:19:30[7]
Yörüngedeki gün sayısı26 yıl, 27 gün
(17 Aralık 2024)
Yörüngedeki mürettebatlı gün sayısı24 yıl, 1 ay, 15 gün
(17 Aralık 2024)
Yörünge sayısı141.117 (Ağustos 2023 (2023-08) itibarıyla)[7]
Yörünge bozunması2 km/ay
İstatistikler 22 Aralık 2022
(aksi belirtilmedikçe) itibarıyladır
Referanslar: [4][5][8][9][10]
Yapılandırma
(Aralık 2022 (2022-12) itibarıyla) istasyon öğeleri
(sökülmüş görünüm)

UUİ, deneyler için uzay ortamı ve düşük yer çekimi ortamı sağlayan bir laboratuvar merkezidir. Mürettebatın biyoloji, fizyoloji, fizik, kimya, astronomi, meteoroloji ve daha birçok dalda deneyler yapmasına olanak verir.[15][16][17] İstasyon ayrıca Ay ve Mars görevlerinde kullanılması planlanan ekipman ve sistemlerin, kullanım öncesi uzayda test edilmeleri için çok uygun bir ortam sağlar.[18]

Uzaydaki en uzun kesintisiz olarak insan bulundurma rekorunu elinde tutan istasyon, Keşif 1 mekiğinin 2 Kasım 2000 tarihinde istasyona varmasından bu yana, uzay mürettebatını 8811 gündür kesintisiz olarak barındırmıştır ve barındırmaya devam etmektedir. Bir önceki rekor, 3644 gün ile Sovyet uzay istasyonu Mir'e aitti.[19] Ocak 2024 itibarıyla 22 ülkeden 276 kişi uzay istasyonunu ziyaret etmiştir.[20]

Uluslararası Uzay İstasyonu programı, beş katılımcı uzay kuruluşu tarafından oluşturulmuş ortak bir projedir, bu kuruluşlar ABD Ulusal Havacılık ve Uzay Dairesi, Rusya Federal Uzay Ajansı, Japonya Uzay Araştırma Ajansı, Avrupa Uzay Ajansı ve Kanada Uzay Ajansı'dır.[21][22] İstasyonun mülkiyet ve kullanım hakları hükûmetler arası antlaşmalar ve sözleşmelerle belirlenmiştir.[23] İstasyon, Rus Yörünge Bölümü ve Amerika Birleşik Devletleri Yörünge Bölümü olmak üzere iki kısımdan oluşmaktadır. İstasyonun yörünge yüksekliği 330 km ila 435 km arasında değişmektedir. İstasyon zamanla azalan irtifasını artırmak için Zvezda modülünün motorlarını veya ziyaretçi uzay araçlarını kullanır. Bir günde Dünya çevresinde 15,5 tur atar.[24]

ABD'nin bütçe arttırımına gitmesi sonucunda istasyonun görev süresi 2020 yılından 2024 yılına kadar uzatılmıştır, 2028 yılına uzatılması ise muhtemeldir.[25][26][27] Şu an projeye destek vermekte olan ve 2020 yılına kadar projeye destek vereceğini açıklayan Rusya, Almanya, Fransa, Japonya ve Kanada gibi ülkelerin bu uzatmalı bütçeye katkı yapıp yapmayacakları henüz belirsizdir. Rusya Federal Uzay Ajansı, Uluslararası Uzay İstasyonu emekliye ayrılmadan önce istasyonu kullanarak, OPSEK adında yeni bir istasyon yapılması için teklif vermiştir. UUİ, bugüne kadar inşa edilen, içerisinde personel barındıran dokuzuncu istasyondur. Rusya, 2024 yılından sonra Uluslararası Uzay İstasyonundan ayrılacağını duyurdu.[28]

NASA 2022 Ocak ayında, UUİ'nin ömrünün Ocak 2031'e kadar uzatılacağını, sonrasında yörüngeden çıkarma modülü kullanılarak yörüngesinden çıkarılması ve kalıntıların Güney Pasifik Okyanusu'nun uzak bir bölgesine yönlendirilmesinin planlandığını duyurdu.[29]

Amaç

değiştir
 
Zvezda modülünden güneşin doğuşu.
 
Tracy Caldwell Dyson, İstasyon'dan dünyaya bakıyor, 2010

ABD Ulusal Havacılık ve Uzay Dairesi ile Rusya Federal Uzay Ajansı arasındaki orijinal ortak niyet bildirgesine göre Uluslararası Uzay İstasyonunun bir laboratuvar, gözlemevi ve fabrika olması planlanmıştı. Ayrıca gelecekteki Ay, Mars ve çeşitli astroid görevleri için ulaşım, bakım ve ara üs olarak hizmet vermesi de planlanmıştı.[30] 2010 yılı ABD ulusal uzay poliçesinde, istasyona şimdiki görevlerine ek olarak ticari, diplomatik[31] ve eğitim amaçlı görevler verilmiştir.[32]

Bilimsel Araştırma

değiştir

Uluslararası Uzay İstasyonu başka bir yerde gerçekleştirilemeyecek araştırmaların gerçekleştirilmesi için ortam görevi görmektedir. Küçük, insansız uzay araçları, yer çekimsiz ortam ve uzay etkisine kalma işlemleri için ortam sağlarken istasyonlar onlarca yıl sürebilecek deneylere ev sahipliği yapabilir. Bu sayede insanlı uzay mekiklerinin kapasitelerinin ötesine geçebilen bir ortam oluşturulmuş olur.[12][33]

Mikro yer çekimi

değiştir

Uluslararası Uzay İstasyonu, Dünya'nın yer çekiminden etkilenmektedir. Yer çekimi Dünya yüzeyinden daha az olmasına karşın sıfır değildir. Ancak istasyon yörüngede sürekli hareket içinde olduğu için, yer çekimi merkezkaç gücü ile dengelenmektedir. Araştırmacılar, bu ağırlıksızlığa yakın ortamın gelişim, büyüme, evrim ve bünye işlevleri üzerindeki etkilerini incelemektedir. NASA mikro yer çekiminde 3 boyutlu insansı dokuların nasıl oluştuğu üzerinde araştırmalar yapmak istemektedir.[16]

Keşifler

değiştir

UUİ, Ay'a ve Mars'a yapılması planlanan uzun-süreli insanlı seyahatler için yapılan uzay mekiği testleri için bir dereceye değin güvenli bir ortam oluşturmaktadır.

 
Mars'a insanlı seyahatler için yapılan yeryüzü deneylerinde kullanılan Rus yapımı MARS-500 kompleksinin 3 Boyutlu Planı

Bu ortam sayesinde Dünya'dan uzakta gerçekleştirilecek operasyonlar ve bakım-onarım işlemleri için deneyim kazanılır, oluşması olası riskler azaltılır, uzay gemilerinin gezegenler arası seyahat yetenekleri arttırılır.[18]

ESA, MARS-500 deneylerine kaynak olarak göstererek "UUİ; ağırlıksızlık, radyasyon ve öbür uzay-kaynaklı etkenler ile ilgili soruların yanıtlanması için yeryüzü deneyleri ile kıyaslandığında yaşamsal önem taşımaktadır, uzun süreli ayrı tutulma ve kapatılma durumlarının etkileri yeryüzü deneylerine göre daha uygun biçimde adres edilebilir".[34] Rus Uzay Ajansı Roscosmos'un İnsanlı Uzay Uçuşları Daire Başkanı Sergey Krasnov, 2011 yılında MARS-500 kompleksinin daha küçük bir versiyonun UUİ'ye taşınmasını önermiştir.[35]

 
İki astronot, Uluslararası Uzay İstasyonu üzerinde bakım çalışması sırasında. Arkada Yeni Zelanda'nın Güney (solda) ve Kuzey (sağda) adaları görülüyor.
 
Uluslararası Uzay İstasyonu'nun Discovery Uzay Mekiği'nden çekilmiş bir pozu. Arkada ise Hazar Denizi ve Volga Deltası görünüyor.
 
Bir mum alevinin dünyadaki görüntüsü ile UUİ'deki görüntüsünün karşılaştırılması.
 
Laboratuvarların balıkgözü lensten görünümü.

Dış bağlantılar

değiştir
 
Wikimedia Commons'ta Uluslararası Uzay İstasyonu ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.

Kaynakça

değiştir
  1. ^ a b c Graf, Abby (27 Eylül 2023). "Crewed Soyuz Spacecraft Undocking Live on NASA TV". NASA Blogs. 15 Ekim 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Eylül 2023. 
  2. ^ "Russia's Soyuz MS-24 launches crew for up to yearlong stay on space station". collectSPACE.com. 6 Ekim 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Eylül 2023. 
  3. ^ "ISS: International Space Station". 10 Ağustos 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  4. ^ a b c d Garcia, Mark (5 Ocak 2023). "About the Space Station: Facts and Figures". NASA. 6 Şubat 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Ocak 2023. 
  5. ^ a b c d e f Peat, Chris (21 Mayıs 2021). "ISS – Orbit". Heavens-Above. 25 Aralık 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Mayıs 2021. 
  6. ^ Holman, Joseph (12 Ekim 2022). "ISS (ZARYA)". Satellite Tracking. 12 Ekim 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Ekim 2022. 
  7. ^ a b "ARISS TLE". ARISS TLE. 16 Ağustos 2023. 2 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Ağustos 2023. 
  8. ^ NASA (18 Şubat 2010). "On-Orbit Elements" (PDF). NASA. 29 Ekim 2009 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Haziran 2010. 
  9. ^ "STS-132 Press Kit" (PDF). NASA. 7 Mayıs 2010. 12 Ekim 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 19 Haziran 2010. 
  10. ^ "STS-133 FD 04 Execute Package" (PDF). NASA. 27 Şubat 2011. 27 Kasım 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Şubat 2011. 
  11. ^ "Central Research Institute for Machine Building (FGUP TSNIIMASH) Control of manned and unmanned space vehicles from Mission Control Centre Moscow" (PDF). Russian Federal Space Agency. Erişim tarihi: 26 Eylül 2011. [ölü/kırık bağlantı]
  12. ^ a b "Nations Around the World Mark 10th Anniversary of International Space Station" (İngilizce). NASA. 17 Kasım 2008. 8 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Mart 2009. 
  13. ^ Price, Pat (2005). The Backyard Stargazer: An Absolute Beginner's Guide to Skywatching With and Without a Telescope. Gloucester, MA: Quarry Books. s. 140. ISBN 1-59253-148-2. 
  14. ^ "Human Space Flight" (İngilizce). NASA. 2 Temmuz 2008. 21 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  15. ^ "International Space Station Overview". ShuttlePressKit.com. 3 Haziran 1999. 21 Ocak 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Şubat 2009. 
  16. ^ a b "Fields of Research". NASA. 26 Haziran 2007. 23 Ocak 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Mart 2014. 
  17. ^ "Getting on Board". NASA. 26 Haziran 2007. 8 Aralık 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Mart 2014. 
  18. ^ a b "ISS Research Program". NASA. 11 Ağustos 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Şubat 2009. 
  19. ^ "We've Only Just Begun". NASA. 26 Temmuz 2008. 16 Mart 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Mart 2009. 
  20. ^ "International Space Station Visitors by Country - NASA" (İngilizce). 23 Ocak 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ocak 2024. 
  21. ^ Gary Kitmacher (2006). Reference Guide to the International Space Station. Canada: Apogee Books. ss. 71-80. ISBN 978-1-894959-34-6. ISSN 1496-6921. 
  22. ^ "Human Spaceflight and Exploration—European Participating States". European Space Agency (ESA). 2009. 24 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ocak 2009. 
  23. ^ "ISS Intergovernmental Agreement". European Space Agency (ESA). 19 Nisan 2009. 21 Temmuz 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Nisan 2009. 
  24. ^ NASA (15 Aralık 2008). "Current ISS Tracking data". NASA. 25 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Ocak 2009. 
  25. ^ Achenbach, Joel (8 Ocak 2014). "NASA: International space station operation extended by Obama until at least 2024". washingtonpost.com. 9 Ocak 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Ocak 2014. 
  26. ^ Clark, Stephen (11 Mart 2010). "Space station partners set 2028 as certification goal". Spaceflight Now. 24 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Haziran 2011. 
  27. ^ "Canada's space station commitment renewed". CBC News. 29 Şubat 2012. 20 Ağustos 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2014. 
  28. ^ "Rusya uluslararası uzay istasyonundan ayrılıyor (İngilizce)". 28 Temmuz 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Temmuz 2022. 
  29. ^ "NASA plans to take International Space Station out of orbit in January 2031 by crashing it into 'spacecraft cemetery'". Sky News. 1 Şubat 2022. 15 Mart 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Şubat 2022. 
  30. ^ "Memorandum of Understanding Between the National Aeronautics and Space Administration of the United States of America and the Russian Space Agency Concerning Cooperation on the Civil International Space Station". NASA. 29 Ocak 1998. 15 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Nisan 2009. 
  31. ^ Payette, Julie (10 Aralık 2012). "Research and Diplomacy 350 Kilometers above the Earth: Lessons from the International Space Station". Science & Diplomacy. 1 (4). 12 Ekim 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Haziran 2014. 
  32. ^ "National Space Policy of the United States of America" (PDF). White House; USA Federal government. 29 Haziran 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 20 Temmuz 2011. 
  33. ^ Worldbook at NASA
  34. ^ "Mars500 study overview". ESA. 4 Haziran 2011. 31 Temmuz 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Temmuz 2017. 
  35. ^ "Space station may be site for next mock Mars mission". New Scientist. 4 Kasım 2011. 11 Temmuz 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Temmuz 2017. 
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Uluslararası_Uzay_İstasyonu&oldid=33992333" sayfasından alınmıştır