Uppsala
Uppsala (Eski yazılışı: Upsala), İsveç'in güneydoğu kuşağında bulunan bir kenttir. Kent Uppsala ilinin başkenti olup, 177,074'lük nüfusla İsveç'in Stokholm, Göteborg ve Malmö'den sonra en büyük dördüncü kentidir.[1]
| Uppsala | |
|---|---|
 | |
 Arma | |
| Ülke |  İsveç |
| Bölge | Uppland |
| İl | Uppsala ili |
| Yüzölçümü | |
| • Toplam | 48,77 km² |
| Rakım | 15 m |
| Nüfus (2019) | |
| • Toplam | 177.074 |
| • Yoğunluk | 3,600/km² |
| Zaman dilimi | UTC+01.00 (OAS) |
| • Yaz (YSU) | UTC+02.00 (OAYS) |
| Alan kodu | +46(0) 18 |
Resmî site www.uppsala.se | |
Kent, başkent Stockholm'ün 70 km kuzeyinde kurulu olup 1164 yılından beri İsveç'in piskoposluk merkezidir. 1477 yılında kurulan Uppsala Üniversitesi, hem ülkenin, hem de İskandinavya'nın en eski yükseköğretim kurumu olma özelliği taşımaktadır.
Tarih
değiştirUppsala, aslında günümüzdeki konumundan birkaç kilometre kuzeyde, bugün Gamla Uppsala (Eski Uppsala) adı verilen bir alanda kuruluydu. Yine, bugünkü kentin bulunduğu alan da eskiden Östra Aros adıyla anılmaktaydı. Eski Uppsala, Orta Çağ yazarı Adam von Bremen'a göre pagan merkezlerinden biri olup, Uppsala Tapınağı ise büyük Æsir tanrılarının putları yer almaktaydı.
İskandinav tanrıları inancının bitişiyle Uppsala, zamanla bir Hristiyan merkezi oldu. 1164 yılında ise başpiskoposun idare bölgesi hâline geldi. Hemen ardından Alvastra Abbey adlı kiliseden gelen keşiş Stefan, hem kentin, hem de ülkenin ilk başpiskoposu oldu.
Günümüzdeki kent merkezi olan Östra Aros, o zamanlar eski kent merkezi için liman görevini üstlenmekteydi. Ancak 1274 yılında Uppsala, bu liman bölgesine taşındı ve günümüzdeki halini aldı. 1435 yılında ise bu yeni bölgeye Uppsala Katedrali inşa edildi.
Uppsala'ya 1477 yılında ülkenin ilk üniversitesi açıldı. Carolus Linnaeus gibi isimlerin profesör olarak görev aldığı üniversite günümüzde hâlen Avrupa'daki saygın eğitim kurumları arasındadır. Gotik tarzda inşa edilen kent katedrali, Kuzey Avrupa'daki en büyük katedrallerden biridir. Yapının kuleleri 118 metreden fazladır. Kentte bunun yanı sıra 16. yüzyılda inşa edilen Uppsala Kalesi yer almaktadır.
1702 yılında yangında tahrip olan şehirde bu olayla beraber kültürel ve tarihi hazineler kayboldu. Ancak, kentin batı yakası başta olmak üzere birçok alan ve tarihi yapı sağ olarak günümüze kadar ulaştı.
Coğrafya
değiştirUppsala, çamurlu ve verimli bir düzlük üzerine kuruludur. Kentte gür bitki örtüsünün içinde akan küçük Fyris Nehri (Fyrisån) yer almaktadır. Kent merkezinde yer alan Stadsskogen adlı park, güneye doğru uzanır ve kent halkının başlıca ziyaret ettiği yerlerden biridir. Kentte, merkezden trenle 70 km. veya 40 dakika uzaklıkta olan başkent Stockholm'de çalışan ve sürekli olarak bu hatta yolculuk yapan insanlar mevcuttur. Yine Stockholm-Arlanda Havalimanı ile Uppsala arasında sadece 17 dakikalık bir mesafe vardır.
Kent merkezinin oldukça küçük olduğu Uppsala'daki birçok tarihi yapı günümüze kadar hiç bozulmadan ulaşmıştır. Tarihi binaların bulunduğu yerlerin bir kısmı ekonomik bir yükselişin yaşandığı 1960'lardan sonra hızla başkalaşım geçirdi ve birçok ticaret merkezi açılmaya başladı. Bunun sonucu olarak artan kent nüfusu çeşitli çarpık yapılaşmayı beraberinde getirdi.
İklim
değiştir Uppsala (1991-2020) iklimi 
| |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Aylar | Oca | Şub | Mar | Nis | May | Haz | Tem | Ağu | Eyl | Eki | Kas | Ara | Yıl |
| En yüksek sıcaklık (°C) | 10,7 | 11,3 | 20,2 | 26,8 | 29,7 | 31,5 | 34,4 | 33,3 | 27,2 | 22,0 | 14,3 | 12,6 | 34,4 |
| Ortalama en yüksek sıcaklık (°C) | 0,4 | 0,9 | 4,8 | 11,2 | 16,8 | 20,8 | 23,6 | 22,1 | 16,7 | 10,0 | 4,6 | 1,7 | 11,1 |
| Ortalama sıcaklık (°C) | −2 | −2 | 1,0 | 6,0 | 11,1 | 15,3 | 18,2 | 16,9 | 12,2 | 6,7 | 2,5 | −0,6 | 7,1 |
| Ortalama en düşük sıcaklık (°C) | −16,7 | −14,9 | −11,4 | −5,2 | −0,9 | 4,3 | 8,0 | 6,0 | 0,9 | −4,5 | −8,7 | −12,8 | −18,4 |
| En düşük sıcaklık (°C) | −24,2 | −23,6 | −25 | −9 | −5 | 1,6 | 5,7 | 1,1 | −4,1 | −11,3 | −16,4 | −25 | −25 |
| Ortalama yağış (mm) | 38,8 | 31,8 | 28,7 | 31,8 | 39,3 | 61,2 | 57,4 | 73,6 | 48,6 | 63,4 | 52,8 | 47,3 | 564,9 |
| Kaynak: İsveç Meteoroloji Enstitisü[2] | |||||||||||||
Ekonomi
değiştir
Uppsala, günümüzde oldukça ileri bir ekonomiye sahip olup, biyoteknoloji alanında önemli çalışmaların yapıldığı bir kenttir. Kentte yer alan bazı önemli şirketler aşağıdaki gibidir:
- Advanced Medical Optics (AMO)
- GE Healthcare
- Pfizer
- Phadia
- Fresenius
- Lindvalls kaffe
- MySQL AB
- Q-Med
Yükseköğretim
değiştirAşağıda Uppsala'da yer alan yükseköğretim kurumlarının adları yer almaktadır.
- Uppsala Üniversitesi
- İsveç Tarım Üniversitesi – ana kampüs
- Johannelunds Teologiska Högskola
- Newmaninstitutet
- Pingströrelsens teologiska seminarium
Turizm
değiştir
Fyris Nehri (Fyrisån) kenti iki parçaya ayırır. Bunlardan biri batıdaki eski ve tarihi alanlar, öbürü ise doğudaki idari binalar ve konutların yer aldığı alanlardır. Şehirdeki en önemli tarihî eserler ve turistik yerler bu batı yakasında yer alır. Uppsala'daki en turistik yapılardan biri Domkyrka (Uppsala Katedrali) olup 118 metre ile İskandinavya'nın en yüksek katedralidir. Bu katedral kentin hemen hemen yer yerinden görülebilmektedir.
Katedralin batı kısmında Gustavianum yer alır. 1625 yılında yapılan bu bina, kent üniversitesinin 19. yüzyılda hizmet veren ana binasıdır. Üniversitenin en önemli kalıntılarını barındıran binada İskandinav tarihî eserleri, Mısır antikaları gibi müzeleri içinde barındırır. Yine bu yapıda 17. yüzyıldan kalma Anatomi Tiyatrosu yer almaktadır.
Gustavianum'un yanı sıra cadde boyunca kent üniversitesinin eski binaları yer almaktadır. Kimileri İtalyan Rönesans tarzında tasarlanan bu binaların birinde tarihi bir madeni para koleksiyonu yer almaktadır. Yine bu bölgede üniversite kütüphanesi (Carolina Rediviva) yer alır. 1820 ve 1841 yılları arasında inşa edilen bu kütüphane, İsveç'in en büyük kütüphanesi olup, 5 milyon kitabın ve 60,000 el yazmasının ev sahibidir.
Yine Uppsala Kalesi, şehirdeki turistik yapılardan biri olup 1549'da Gustav Vasa tarafından yaptırılmıştır. Günümüzde için birkaç müze barındıran kale, aynı zamanda valinin evini de barındırır. Bunun yanı sıra Uppsala'nın 5 km kuzeyinde eski kent merkezi bulunmaktadır. Bölge hem İsveç, hem de kent tarihi açısından oldukça önemli bir yere sahiptir.[3][4]
Uppsalalılar
değiştir
- Anders Jonas Ångström
- Svante Arrhenius
- Ingmar Bergman
- Jöns Jakob Berzelius
- Hans Blix
- Bosson
- Arvid Carlsson
- Anders Celsius
- Stefan Eriksson
- Martin Eriksson (E-Type)
- Torsten Hallman
- Lars Hollmer
- Dag Hammarskjöld
- Mattias Klum
- Carolus Linnaeus
- Håkan Nesser
- Olaus Rudbeckius
- Roine Stolt
- Rebecka Törnqvist
- Thor
- Odin
Kardeş kentler
değiştir
Kaynakça
değiştir- ^ "Population in December 31, 2005 official statistics". 5 Ağustos 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Haziran 2009.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 9 Mart 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Mart 2021.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 27 Mayıs 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Haziran 2009.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 28 Aralık 2004 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Haziran 2009.
- ^ "Uppsala's official web site: five twin cities". 31 Mart 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Haziran 2009.
- ^ "Uppsala's official web site: Minneapolis". 28 Şubat 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Haziran 2009.
Dış bağlantılar
değiştir
- Uppsala 26 Mayıs 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. - Resmî site
- Uppsala Turizmi 24 Nisan 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. - Uppsala Tur Rehberi
- Uppsala Konumu 20 Haziran 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Upsala Nya Tidning 30 Mart 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. - Gazete
- Upsala ve Antik Dönem 17 Mart 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. - Katolik Ansiklopedisi'nden bir makale