Uzay Yolu
Uzay Yolu (özgün adı: Star Trek), Gene Roddenberry tarafından oluşturulan bilimkurgu televizyon dizisi, film ve roman serisi. 11 kez dizi, 13 kez sinema filmi, yüzlerce kez roman, video oyunu ve hikâye olarak yayımlandı. 8 Eylül 2021 Çarşamba günü Uzay Yolu'nun ilk televizyon yayının 55. yılı kutlandı.
| Star Trek | |
|---|---|
 J. J. Abrams'ın Star Trek'indeki logosu | |
| Film ve televizyon | |
| Filmler | Orijinal Seri Filmleri
Yeni Nesil Filmleri Yeniden başlatma (Kelvin Timeline) filmleri |
| Diziler |
Orijinal Serinin devamı Orijinal Serinin öncülü |
İnsanların galakside diğer bilinçli canlılarla birleşerek Birleşik Gezegenler Federasyonu'nu kurdukları, kurgusal bir 3. Dünya Savaşı sonrası bir geleceği tasvir eder.
Kahramanlar genelde fedakârdır ama zaman zaman sonuç almak için başka yollara baş vurabilirler. 1960'larda Orijinal Seri'de ve diğer serilerde olduğu gibi hikâyelerdeki çatışmalar ve politik boyutlar günümüz olaylarını yansıtır. Dizilerdeki emperyalizm, sınıf kavgası, ırkçılık, insan hakları ve teknolojinin etkileri gibi konular ilk yayınladıkları zaman olduğu gibi bugün de yankılanmaktadır.
Televizyon dizileri
değiştirUzay Yolu 1966'da bir televizyon dizisi olarak hayata başladığında yaklaşık 6 senedir planlama aşamasındaydı.[1] Orijinal Seri 3 sezon sonunda düşük reytingler[2] yüzünden yayından kaldırılmasına rağmen kendisinden sonra 5 serinin daha yayınlanmasına sebep oldu. Bu 6 seri toplamda 726 bölüm veya 30 televizyon sezonuna denk gelmektedir. Bu da 570,75[3] saatlik program süresine denk gelir. Orijinal Seri Türkiye'de 17 Ekim 1972'de yayımlanmaya başladı.
Uzay Yolu: Orijinal Seri
değiştir
(Star Trek: The Original Series) Uzay Yolu ilk kez[4] ABD'de 8 Eylül 1966 Perşembe günü NBC televizyonunda yayınlandı. Dizi William Shatner tarafından oynanan Kaptan Kirk'ün kumandasındaki Atılgan Yıldız Gemisi'nin mürettebatını ve onların "daha önce hiç kimsenin gitmediği yerlere cesurca gitmek" olan 5 yıllık görevinin hikâyelerini anlatmaktadır. Sadece 3 sezon sonunda dizi yayından kaldırıldı ve son bölüm 3 Haziran 1969'da gösterildi.[5] Tekrarların gösterimini takriben bir kültürel fenomen haline geldi. İlk başta sadece Uzay Yolu olarak bilinmesine rağmen daha sonraki yıllarda Uzay Yolu: Orijinal Seri (Star Trek: Original Series) ya da Klasik Trek (Classic Trek) olarak anıldı. Şu anda başta Amerika olmak üzere birçok ülke televizyonunda hâlâ yayınlanmaktadır. Serinin 2006 Eylül'ünde dijital olarak yenilenmiş ve yüksek çözünürlükte tekrar dağıtılacağı açıklandı.[6]
Uzay Yolu: Animasyon Seri
değiştir
(Star Trek: The Animated Series) Uzay Yolu: Animasyon Serisi Filmation adlı firma tarafından yapıldı ve iki sezon boyunca gösterimde kaldı. Orijinal seriden Walter Koenig haricinde diğer bütün başrol oyuncuları sesleri ile diziye katıldılar. Koenig bütçe sıkıntıları yüzünden yapımcılar tarafından çağrılmamıştı. Animasyon tekniği egzotik ve geniş uzaylı dünyaları ve manzaralarına izin verse de, bütçe sıkıntıları yüzünden animasyonlar vasat olarak kaldı. İlk başta Paramount tarafından onaylanmış olmasına rağmen tam olarak resmî Uzay Yolu sayılmadı. Buna rağmen bu serideki birçok eleman daha sonra dizilerde ve/veya filmlerde resmîleştirildi. Örneğin Kirk'ün orta adı Tiberuis ilk olarak Animasyon seride ortaya atıldı, daha sonra Uzay Yolu VI: Keşfedilmemiş Ülke ile resmiyete kavuştu.
Uzay Yolu: Safha II
değiştir
(Star Trek: Phase II) Uzay Yolu: Safha II Paramount Televizyon tarafından 1978'de bayrak gemisi tv dizi olarak önerilmişti. Yapım başlamadan 12 bölümün senaryoları yazılmıştı.[7] Dizi Orijinal serideki mürettabatın büyük bir bölümünü (Spock olarak geri dönmeyi reddeden Leonard Nimoy hariç) ikinci bir beş yıllık görev için bir araya getirecekti. Nimoy'un yerine Xon adında daha genç safkan bir Volkanlı düşünülmüştü, buna rağmen Nimoy'un misafir oyuncu olarak arada görüneceği umut ediliyordu.[7] Setler yapılmış hatta ciddi rakamda test çekimleri yapılmıştı. Buna rağmen dördüncü bir televizyon ağının riski ve "o zamanlar yakın tarihte" yayınlanan Yıldız Savaşları filminin popülaritesi yüzünden Paramount haftalık bir dizi yerine bir sinema filmi yapmaya karar verdi. Bu serinin ilk bölümünün senaryosu Uzay Yolu: Sinema Filmi adlı ilk filmin senaryosu için temel oluşturdu. Diğer üç tanesi ise Uzay Yolu: Yeni Nesil için uyarlandı.[8]
Uzay Yolu: Yeni Nesil
değiştir
(Star Trek: The Next Generation) Uzay Yolu: Yeni Nesil yaklaşık olarak Orijinal Seri'den bir yüzyıl sonra geçmekte, gene Atılgan adında fakat daha yeni ve gelişmiş (Atılgan-D) yeni bir yıldız gemisi içermekte ve Kaptan Jean-Luc Picard'ın (Patrick Stewart) emri altındaki yeni bir mürettebatın maceralarını anlatmaktadır. Dizi ilk olarak 28 Eylül 1987'de yayınlandı ve 23 Mayıs 1994'te son buldu.[9] Yeni Nesil Uzay Yolu dizileri arasından en yüksek reytinglere sahipti ve yayınlandığı ilk birkaç yıl boyunca hep 1 numaralı dizi olarak kaldı.[10] En iyi drama dalında bir Emmy için aday olan (1994 yılında) tek Uzay Yolu dizisi idi. Ayrıca en iyi televizyon programı olarak Peabody Ödülü'de kazandı.[11]
Uzay Yolu: Derin Uzay Dokuz
değiştir
(Star Trek: Deep Space Nine) Uzay Yolu: Derin Uzay Dokuz Yeni Nesil ile aynı zamanda geçmektedir ve 1993'ten başlayarak yedi yıl boyunca yayınlandı.[12] Bir yıldız gemisi yerine bir uzay istasyonunda geçen tek Uzay Yolu dizisidir. Dizi Kumandan (daha sonra Kaptan) Benjamin L. Sisko (Avery Brooks) tarafından yönetilen ve Bajoran sisteminde yeni keşfedilmiş ve sabit yegane Solucan deliği'nin (en:wormhole) yanında bulunan uzay istasyonundaki mürettebatın ve istasyon sakinlerinin maceralarını izler.[13] Hikâye hemen yakındaki Bajor gezegenin Cardassia'lılar tarafından işgali, Sisko benzersiz ruhsal rolü ve Dominion ile olan savaş gibi konuları da içerir. Derin Uzay Dokuz Gene Roddenberry'nin daha önceki serilerde yasakladığı uzun seri hikâye anlatımı, mürettebat içinde çatışma gibi konularla diğer Uzay Yolu serilerinden ayrılır.[14]
Uzay Yolu: Voyager
değiştir
(Star Trek: Voyager) Uzay Yolu: Voyager yedi yıl boyunca yayınlandı. Kaptan Kathryn Janeway (Kate Mulgrew) adında bir kadın kaptan içeren tek Uzay Yolu dizisidir.[15] Dizi USS Voyager'ın 70.000 ışık yılı uzaklıktaki Delta çeyreğinde(Delta Quadrant) kayboluşunu gösterir.[16] 70 yıllık bir eve dönüş yolculuğu ile karşı karşıya olan mürettebat zorlukların üstesinden gelmek ve kendi aralarından çatışmaları yenmek zorundadır. Voyager orijinalde Uzay Yolu'nun birçok tanıdıklarından uzaktı, fakat daha sonraki sezonlarda Borg ve Q gibi tanıdık simalar görünmeye başladılar.[17][18]
Uzay Yolu: Atılgan
değiştirUzay Yolu: Atılgan (Star Trek: Enterprise)(ilk olarak sadece "Atılgan" olarak yayınlandı) diğer Uzay Yolu serilerinin başlangıcı niteliğindedir. Pilot bölüm Federasyon'un kurulmasından on yıl önce geçer. Uzay Yolu: İlk Temas filmindeki olaylar ve orijinal Uzay Yolu arasındaki bir zamanda geçer.[19] Dizi Kaptan Jonathan Archer (Scott Bakula) yönetimi altındaki Dünya Yıldız Gemisi Atılgan uzayı keşfini konu alır. Atılgan kendisinden önceki bütün insan yapımı taşıtlardan daha hızlıdır ve daha uzağa gidebilmektedir. Atılgan'ın başlangıçtaki reytingleri oldukça güçlü olmasına rağmen hızla düşmeye başladı. Orijinal seride olduğu gibi fanlar sayesinde 2. ve 3. sezonda da yayında kalması sağlandı. Seri dördüncü yılında da reyting kaybetmeye devam etti ve Paramount 2005 başında seriyi iptal etti.[20]
Star Trek: Discovery
değiştirStar Trek: Discovery, internette yayınlanan ilk Star Trek serisidir. İlk iki sezonu kabaca Orijinal Seri'den on yıl önce geçmektedir. 24 Eylül 2017'de Amerika Birleşik Devletleri ve Kanada'da CBS'de gösterime girdi. Dizi şu anda Amerika Birleşik Devletleri'nde Paramount+'ta devam etmektedir. Netflix, diziyi -Kanada dışında- dünya çapında dağıtmaktadır.
Discovery, her sezonda tek bir uzun hikâyenin takip ettiği bir seridir. Önceki Star Trek serilerinden ayrı olarak, ana kahraman Michael Burnham (Martin-Green tarafından canlandırılmıştır), serinin büyük bir kısmında geminin kaptanı bile değildir. İlk sezon Birleşik Gezegenler Federasyonu ve Klingon İmparatorluğu arasındaki bir savaşı izler. Discovery 'nin ilk 2 sezonu 23.yüzyılın ortalarında (2256-2259 yıllarında) geçerken, 3. ve 4. sezonları 32.yüzyıl sonlarında (2188-3190 yıllarında) geçer.
Star Trek: Picard
değiştirStar Trek: Picard, Discovery gibi CBS All Access için oluşturulmuş bir seridir. 23 Ocak 2020'de gösterime girmiştir. Yeni Nesil'den yaklaşık 30 yıl sonrasında geçen dizide Patrick Stewart, Jean-Luc Picard rolünü yeniden canlandırıyor. İlk sezon Picard'ın emekliliğini, geçmişteki başarısızlıkları olarak gördüğü şeylerin kefaretini aramasını ve bir maceraya atılmasını konu alıyor. Dizinin 10 bölümlük 2. sezonunun "The Star Gazer" adlı ilk bölümü 3 Mart 2022'de Amazon Prime üzerinde yayına girmiştir.
Star Trek: Lower Decks
değiştirStar Trek: Lower Decks, Rick and Morty yazarı Mike McMahan tarafından yaratılan bir animasyon yetişkin komedi dizisidir. Dizi, "Yıldız Filosu'nun en az önemli gemilerinden birinin" destek ekibini takip ediyor. Dizinin prömiyeri 6 Ağustos 2020'de CBS All Access'te yapıldı.
Star Trek: Prodigy
değiştirStar Trek: Prodigy, Kevin ve Dan Hageman tarafından Paramount+ ve kablolu kanal Nickelodeon için oluşturulan bir animasyon dizisidir. Dizi, macera aramak için terk edilmiş bir yıldız gemisini kullanan bir grup genci takip ediyor. Dizinin prömiyeri 28 Ekim 2021'de yapıldı.
Star Trek: Strange New Worlds
değiştirSinema filmleri
değiştir
Paramount Pictures bugüne kadar on adet Uzay Yolu filmi yayınladı. Bunlardan ilk altısı Orijinal Seri'nin kahramanlarını, geri kalan dördü ise Yeni Nesil'in kahramanlarını içermektedir. Kuzey Amerika ve Birleşik Krallık'ta altıncı filmden sonra numara verilmek adetinden vazgeçilmesine rağmen Avrupa'da hala numaralama sistemi devam etmektedir. Uzay Yolu hayranları arasında çift rakam ile başlayan filmlerin tek ile başlayanlara oranla daha başarılı olduğu gibi bir batıl inanç vardır. Hayranlara göre 2, 4, 6 ve 8 numaralı filmler tepede Uzay Yolu I, V ve IX ise dipte yer almaktadır.[21] 2009 yılında J.J. Abrams'ın orijinal diziye yeni bir yorum getirmesiyle seri yeniden başlatılmış oldu.[22]
| Film | ABD vizyon tarihi | Yönetmen |
|---|---|---|
| Orijinal Seri filmleri | ||
| Uzay Yolu: Uzay Macerası | 7 Aralık 1979 | Robert Wise |
| Uzay Yolu II: Khan'ın Gazabı | 4 Haziran 1982 | Nicholas Meyer |
| Uzay Yolu III: Spock'un Peşinde | 1 Haziran 1984 | Leonard Nimoy |
| Uzay Yolu IV: Eve Yolculuk | 26 Kasım 1986 | |
| Uzay Yolu V: Son Sınır | 9 Haziran 1989 | William Shatner |
| Uzay Yolu VI: Keşfedilmemiş Ülke | 6 Aralık 1991 | Nicholas Meyer |
| Yeni Nesil filmleri | ||
| Uzay Yolu Yeni Nesil | 18 Kasım 1994 | David Carson |
| Uzay Yolu: İlk Temas | 22 Kasım 1996 | Jonathan Frakes |
| Uzay Yolu: İsyan | 11 Aralık 1998 | |
| Uzay Yolu: Nemesis | 13 Aralık 2002 | Stuart Baird |
| Kelvin Timeline filmleri | ||
| Star Trek | 8 Mayıs 2009 | J. J. Abrams |
| Star Trek Bilinmeze Doğru | 16 Mayıs 2013 | |
| Star Trek Sonsuzluk | 22 Temmuz 2016 | Justin Lin |
Diğer hikâye kurguları ve resmiyet
değiştir
Uzay Yolu markası resmî olarak yayınlanmış 8 televizyon dizisinden ve bugüne kadar çevrilmiş 13 filmden oluşur. Bunun haricinde 3 animasyon dizi, romanlar, video oyunları, çizgi romanlar ve Uzay Yolu evreni ile ilgili diğer malzemeler Paramount Pictures tarafından lisanslanmış olmalarına rağmen resmî sayılmazlar.
Romanlar genellikle televizyon dizileri sırasında tam açıklanmamış olayları konu alarak Uzay Yolu evrenindeki boşlukları tamamlarlar. Uzay Yolu'nun sahibi Paramount Pictures kabul etmese de, hayranlar romanları da resmî Uzay Yolu malzemesi olarak saymaktadırlar. Birçok yazar kendi romanları için de kendi serilerini de yaratmışlardır.
Televizyon dizileri ve Paramount tarafından çekilen sinema filmleri dışında, Uzay Yolu markası bir sürü yazar ve sanatçı tarafından Genişletilmiş Uzay Yolu Evreni adıyla genişlemiştir. Genelde bu yazar ve sanatçılar genelde var olan devamlığı sürdürmek ya da kendi hikâyelerini yazmakta özgürdürler. Benzer biçimde dizi ve sinema yapımcıları da resmî sayılmayan bu eserlere bağlı kalmak zorunda değillerdir.
Bunun dışında Uzay Yolu evreninde geçen birçok hayran yapımı film de bulunmaktadır. Hatta bu filmlerden bazıları (Ör: Of Gods and Men) Uzay Yolu'nda oynamış ve/veya yönetmenlik yapmış sanatçıları içerebilir.
"Uzay Yolu" ismi
değiştirStar Trek kelimesi Türkçeye Uzay Yolu olarak çevrilmesine rağmen tam çeviri Yıldız Yolculuğu terimine daha yakındır. Star Trek ismi bugüne kadar yayınlanan tüm dizi ve filmler içinde sadece Uzay Yolu: İlk Temas'ta warp sürücüsünün kaşifi Zefram Cochrane tarafından dile getirildi. Bunun dışında Yeni Nesil'in son bölümünde "...trek through the stars..." terimini kullanmıştır. Uzay Yolu'nun orijinal film müziği "Star Trek" kelimesini içeren şarkı sözlerine sahipti fakat daha sonra sadece enstrümantal olarak kullanıldı.
Kültürel etki
değiştir
Uzay Yolu bugün Paramount'un sahip olduğu milyar dolarlık bir endüstridir. Gene Roddenberry Orijinal Seri'yi klasik bir macera draması olarak NBC'ye sattı. İlk olarak diziyi (Wagon Train to the Stars[23]) olarak adlandırmıştı. Bir yıldız gemisinde geçmesine ve gelecekte yaşanmasında rağmen Roddenberry bu analojiyi kullanarak ve onları umut, hümanizm ile harmanlayarak güncel dünya problemlerini ekrana taşımak istemişti. Açılış cümlesinde "Daha önce hiçbir insanın gitmediği yerlere cesurca gitmek..." sözü neredeyse birebir olarak Beyaz Saray'ın 1957'deki Sputnik uçuşundan sonra yayınlanan bir kitapçığından alınmıştır. Kirk, Spock ve Doktor McCoy'dan oluşan merkezi üçlü klasik mitolojiden örneklenmiştir. Güncel olaylar ve insanlar arasındaki farklar üzerinde durmak amacı ile mürettebat etnik olarak farklı bireylerden oluşturulmuştur.
"Uzay Yolu" ismi, Kaptan Kirk, Mr. Spock vs. bugün dünyada en çok bilinen isimler arasındadırlar. Uzay Yolu'nun kültürel etkisi uzun yaşamını ve popülerliğini geride bırakmıştır. Günümüzde Uzay Yolu ve türevleri birçok ülkenin televizyonlarında yayınlanmaktadırlar. Hayranlar kendilerine Trekkie[24] adını takmışlardır ve şovun etrafında bir alt-kültür oluşmuştur.
Uzay Yolu otomatik kapılar, tablet PC'ler, PDA'lar cep telefonları gibi bir sürü günümüz teknolojisi için esin kaynağı olmuştur. Işınlanma olarak tasvir edilen madde-enerji dönüşümünü popüler hale getirmiştir. Kaptan Kirk'in "Işınla, Scotty" (en:Beam me up, Scotty) ve doktorun "Ölmüş, Jim" sözleri halk diline girmiştir. 1976'da gelen mektuplar ve kampanyalar sonunda NASA ilk uzay mekiğini kurgusal yıldız gemisi Atılgan'a atıfla Enterprise (Atılgan) olarak isimlendirmiştir.[25]
Şu anki durum ve gelecek
değiştir
2005 yılında son seri Atılgan'ın iptal edilmesinden sonra Uzay Yolu yirmi beş seneden beri ilk defa yapımda ve/veya planlama aşamasında bir seri ya da filmsiz buldu. Uzay Yolu: Derin Uzay Dokuz selefinin yüksek reytinglerine ulaşamadı. Daha sonra Uzay Yolu: Voyager'ın iptal edilme dedikoduları, Atılgan'ın iptal edilmesi ve son film Uzay Yolu: Nemesis'in gişede beklenen başarıyı gösterememesi markanın öldüğü şeklinde yorumlandı. Tüm bunlara rağmen Nisan 2006'da yeni bir sinema filminin resmî olarak ilan edilmesi markanın henüz ölmediğinin göstergesi.
Uzay Yolu serileri bugün birçok ülkenin birçok kanalında tekrar tekrar yayınlanmaktadırlar.
Notlar
değiştirAdını seride, 2063 yılının Nisan ayında Vulcanlarla insanlar arasında gerçekleşen ilk temastan alan “İlk Temas Günü” her yıl Nisan ayında Uzay Yolu hayranları tarafından çeşitli etkinliklerle kutlanıyor.[26]
Dizinin her bölümü istisnalar dışında, farklı ellerden çıkan senaryolarla ve farklı yönetmenler tarafından çekilmiştir. Bu tekdüzeliği önlemiş ve her bölüme ayrı bir bakış katmıştır.
17 Ekim 1972’de de Türkiye’de siyah beyaz tek kanallı TRT televizyonunda Uzay Yolu adıyla gösterilmeye başlandı. Aynı yıl Günaydın gazetesi Uzay Yolu'nu çizgi roman formatında yayınladı.
TRT tarafından duyarlı bir şekilde yapılan çeviri ve seslendirmeler, o dönemlerde pek az kişinin kullandığı tarayıcı, alıngaç, bilgisayar gibi kelimelerin halk tarafından benimsenerek dilimize kazandırılmasını sağlamıştır. O yıllarda çok fazla bilinmeyen Lazer, ışınlama, ışık hızı gibi birçok bilimsel kavram ile de bu dizi sayesinde tanışılmıştı. Türkiye 'de 1984'ten 1998'e kadar 6 kanal dolaşmıştır: TRT 1, Star TV, Show TV, Cine 5, Kanal 6 ve TGRT.
Kaptan Kirk'in iradesi, Spock'ın mantığı, işlenen bilimsel temalar, o zamanlarda birçok kişiye ilham kaynağı olmuştur.
Uzay Yolu Turist Ömer Uzay Yolunda (1973) filmine de ilham kaynağı olmuştur. Hulki Saner'in yönettiği filmde başrollerde Sadri Alışık ve o yıllarda TRT de yayınlanan dizideki seslendirmeyi yapan tiyatro sanatçıları oynamışlardı. Bilal Tahir Sümer seslendirme ekibinin başlıcalarındandır. Hulki Saner’in filmi, dünya sinemasında ilk Uzay Yolu uyarlaması olarak bilinir.[27]
Kaynakça
değiştirBu makaledeki bilgilerin büyük çoğunluğu İngilizce Wikipedia'daki en:star trek'ten çevrilmiştir. Aynı zamanda Uzay Yolu resmî sitesinden de bilgiler bulunmaktadır.
Kaynak notları
değiştir- ^ The Making of Star Trek by Stephen E. Whitfield and Gene Roddenberry
- ^ The trouble with "Trek" 14 Ağustos 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. En son erişim 21 Ağustos 2006
- ^ Dizi başına ortalama bölüm süresi çarpı bölüm sayısı artı 10 sinema filminin süreleri olan 33045 dakikanın 60'a(1 saatteki dakikalar) bölünmesi
- ^ 'Star Trek; turns 40 1 Eylül 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. En son erişim 21 Ağustos 2006
- ^ Star Trek TV show 8 Mart 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. En son erişim 21 Ağustos, 2006
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 3 Eylül 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Eylül 2006.
- ^ a b Star Trek Phase II, Planned but never executed Star Trek Series 26 Ekim 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. En son erişim 21 Ağustos 2006
- ^ Trivia for Star Trek: The Motion Picture (1979) 13 Aralık 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. En son erişim 21 Ağustos, 2006
- ^ Star Trek: The Next Generation TV Show 9 Mart 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. En son erişim 21 Ağustos 2006
- ^ Star Trek - A Short History 5 Aralık 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. En son erişim 21 Ağustos 2006
- ^ BBC Online - Star Trek: The Next Generation 31 Aralık 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. En son erişim 21 Ağustos 2006
- ^ Star Trek: Deep Space Nine TV Show 8 Mart 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. En son erişim 21 Ağustos, 2006
- ^ STARTREK.COM : Episode 7 Şubat 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. En son erişim 21 Ağustos 2006
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 7 Nisan 2003 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Eylül 2006.
- ^ RevolutionSF - Star Trek: Voyager : Review 16 Ocak 2004 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. En son erişim 24 Ağustos 2006
- ^ Star Trek: Voyager TV series reviews 27 Eylül 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. En son erişim 24 Ağustos, 2006
- ^ STARTREK.COM : Episode (Scorpion) 1 Mayıs 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. En son erişim 24 Ağustos 2006
- ^ STARTREK.COM : Episode (Q2) 28 Ocak 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. En son erişim 24 Ağustos, 2006
- ^ Star Trek: Enterprise Summary 10 Aralık 2012 tarihinde Archive.is sitesinde arşivlendi En son erişim 24 Ağustos 2006
- ^ STARTREK.COM : Article 7 Şubat 2005 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. En son erişim 24 Ağustos, 2006
- ^ STARTREK.COM : Article 5 Ağustos 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. En son erişim 24 Ağustos, 2006
- ^ StartrekMovie.com : Article 12 Mayıs 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. En son erişim 23 Haziran 2009
- ^ Wagon train, dört tekerleli yük arabasına verilen isimdir. O zamanlar ABD'de popüler olan Wagon Train adlı western tv dizisinden esinlenilmiştir.
- ^ Trekkies (1997) 4 Kasım 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. En son erişim 24 Ağustos, 2006
- ^ Shuttle Orbiter Enterprise (OV-101) 3 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. En son erişim 24 Ağustos, 2006
- ^ "How to Celebrate First Contact Day in 2020". 5 Nisan 2020. 5 Nisan 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ "50 Yıllık Uzay Yolu'nun Türkiye Serüveni". UcuzTarih.com. 4 Eylül 2016. 23 Eylül 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi.
Dış bağlantılar
değiştir
- Resmî site
- Memory Alpha15 Mart 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. - Star Trek Wiki Encyclopedia.
- TrekCore.com 16 Eylül 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. - Largest Star Trek Multimedia Outlet
- StartrekMovie.com - Official Movie Site 2009