Venetçe

Venetçe
Venetçe
Ana dili olanlar	İtalya
Bölge	Veneto
Etnisite	Venetler
Dönem	MÖ 6.yy- MÖ 1.yy
Dil ailesi	İtalik (?) veya; para-Kelt (?) Venetçe;
Yazı sistemi	Eski İtalik (Venetçe alfabesi)
Dil kodları
ISO 639-3	xve
Dilbilimci listesi	xve
Glottolog	vene1257

Venetçe veya Venetik dili; antik dönemde Este kültürüyle ilişkilendirilen Venetler tarafından Kuzeydoğu İtalya'da (Veneto ve Friuli) ve modern Slovenya'nın bir bölümünde - Po Deltası ve Alplerin güney ucu arasında kalan bölgede - konuşulmuş soyu tükenmiş bir Hint-Avrupa dilidir ve genellikle İtalik dillerle sınıflandırılır.^[4]^[5]^[5]

Dil, MÖ 6. yy.'dan 1. yy.'a dayanan 300'den fazla yazıtla tasdiklenmiştir. Konuşanları, Romalıların Veneti, Yunanlıların ise Enetoi olarak adlandırdıkları antik halkla özdeşleştirilir. Yerel halkın Roma'ya asimile olduğu MÖ 1. yy civarında soyu tükenmiştir. Reitia'ya adanan adak yazıtları, Venetçenin başlıca bilgi kaynaklarından biridir.^[6]

Dilsel sınıflandırma

Venetçe alfabesi

Venetçe bir centum dilidir. Yazıtlarda Etrüsklerinkine benzer, bir tür Kuzey İtalik alfabesi kullanılmıştır.

Venetçenin diğer Hint-Avrupa dilleriyle kesin ilişkisi halen incelenmektedir ancak bilim insanlarının çoğunluğu dilin, Liburnca dışında, İtalik dillerle bazı benzerliklere sahip olduğu ve bu yüzden bazen İtalik olarak sınıflandırılması konusunda hemfikirdirler. Fakat zaten diğer Batı Hint-Avrupa kollarıyla da (özellikle Kelt ve Cermen dilleriyle) benzerliği olduğundan bazı dilbilimciler Venetçeyi bağımsız bir Hint-Avrupa dili olarak değerlendirmeyi tercih ediyor. Venetçe ayrıca, bir zamanlar Balkanlarda konuşulan İlir dilleriyle de ilişkili olabilir ancak İlirce ve Venetçenin yakından ilişkili olduğu teorisi mevcut bilimde tartışılmaktadır.

Bazı bilim insanları Venetçeyi açıkça bir İtalik dili olarak kabul edip onun Latinceden çok Osko-Umbriya dilleriyle daha yakından ilişkili olduğunu düşünürken birçoğu da farklı fiil sistemini göz önüne alarak Venetçenin İtalik'in bir parçası olmadığını, erken dönemde İtalik'in çekirdeğinden ayrıldığını öne sürüyor.^[7]

2012'de yapılan bir çalışma Venetçenin, morfolojik açıdan Kelt dillerine önemli ölçüde benzeyen ancak fonolojik açıdan Kelt ve İtalik dilleri arasında bir konumda bulunan nispeten muhafazakar bir dil olduğunu ileri sürdü. Ancak bu fonolojik benzerlikler bölgesel bir olgu olarak da ortaya çıkmış olabilir.^[8] Retçe (Retsiya dili/Rhaetic) ile de fonolojik benzerliklere dikkat çekilmiştir.^[9]

2016'da Keltolog (en) Peter Schrijver, Venetçe ve İtalik'in birlikte Hint-Avrupa'nın İtalo-Kelt kolunun bir alt dalını oluşturduğunu, diğer alt dalın ise Kelt dilleri olduğunu savundu.^[10]

Kader

Romen alfabesiyle yazılmış Latince-Venetçe iki dilli yazıtların olduğu dönemde - yani MÖ 150-50 - Venetçe, Latince alıntılarla dolup taştı. Bilim insanları, dil ölümüyle sonuçlanan Venetçeden Latinceye geçişin o zamana kadar çoktan başlamış olduğunu düşünüyor.^[11]

Özellikler

Venetçede; altı - muhtemelen yedi - isim durumu ve dört çekim vardı (Latinceye benzer). Yaklaşık 60 kelimesi bilinmektedir ancak bazıları Latinceden (liber.tos. < libertus) veya Etrüskçeden alıntılanmıştır. Birçoğu açık bir Hint-Avrupa kökeni gösterir, ör. vhraterei < ÖHA *bʰréh₂trey '(erkek) kardeşe'.

Fonoloji

ÖHA (Ön-Hint-Avrupaca) patlamalıları *bʰ, *dʰ, *gʰ kelime başında sırasıyla /f/, /f/, /h/'ye dönüşürken (Latince ve Osko-Umbriyada'ki gibi) kelime içinde ünlüler arası konumda sırasıyla /b/, /d/, /g/ olmuştur (Latincedeki gibi). Venetçe için, en azından *bʰ ve *dʰ'nın gelişimleri açık bir şekilde tasdiklenmiştir. Faliskçe ve Osko-Umbriya'da da kelime içinde /f/, /f/, /h/ bulunmaktadır.

Bunlar ayrıca ÖHA *kʷ > kv, *gʷ- > w- ve *gʷʰ- > f- değişimlerinin de göstergesidir, son ikisi Latinceye paraleldir; ayrıca İtalik ve Kelt dillerindeki bir özellik olan ÖHA *p...kʷ... > *kʷ...kʷ... dizisindeki gerileyici benzeşme de görülür.^[12]^:p. 141

Dil örneği

Este'de bronz bir çivi üzerinde bulunan Venetçe örnek bir yazıt (Es 45):^[4]^:{{{1}}}

Venetçe	Mego donasto śainatei Reitiiai porai Egeotora Aimoi ke louderobos
Latince (birebir çeviri)	Me donavit sanatrici Reitiae bonae Egetora [pro] Aemo liberis-que
Türkçe	Egetora beni Aemus ve çocuklar(ı) adına Şifacı İyi Reitia'ya verdi

Cadore'de bir situla (çömlek veya kova gibi kap) üzerinde bulunan başka bir yazıt (Ca 4 Valle):^[4]^:{{{1}}}

Venetçe	eik Goltanos doto yüksek sesle Kanei
Latince (birebir çeviri)	hoc Goltanus dedit liberae Cani
Türkçe	Goltanus bunu özgür Kanis için feda etti

Bilim insanları

Venetçe yazıtlarını çözen veya Venetçenin bilgisine başka şekillerde katkıda bulunan en önde gelen bilim insanları Pauli,^[13] Krahe,^[14] Pellegrini,^[4] Prosdocimi,^[4]^[15] ve Lejeune'dür.^[12] Son zamanlarda katkıda bulunanlar arasında Capuis^[16] ve Bianchi^[17] de yer almaktadır.

Ayrıca bakınız

Kaynakça

^ Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; walla isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)
^ Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; Jadranka isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)
^ Hammarström, Harald; Forkel, Robert; Haspelmath, Martin, (Ed.) (2017). "Venetic". Glottolog 3.0. Jena, Germany: Max Planck Institute for the Science of Human History.
^ ^a ^b ^c ^d ^e Pellegrini, Giovanni Battista; Prosdocimi, Aldo Luigi (1967). La Lingua Venetica: I – Le iscrizioni; II – Studi. Padova: Istituto di glottologia dell'Università di Padova.
^ ^a ^b Wallace, Rex (2004). "Venetic". Woodard, Roger D. (Ed.). The Cambridge Encyclopedia of the World's Ancient Languages. University of Cambridge. ss. 840-856. ISBN 0-521-56256-2. 8 Aralık 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Şubat 2024.
^ Woodard, Roger D, (Ed.) (2008). The Ancient Languages of Europe. Cambridge e‑Books. doi:10.1017/CBO9780511486814. ISBN 9780511486814. 3 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Şubat 2024. Şablon:Full citation needed
^ de Melo, Wolfgang David Cirilo (2007). "The sigmatic future and the genetic affiliation of Venetic: Latin faxō "I shall make" and Venetic vha.g.s. to "he made"". Transactions of the Philological Society. 105 (105). ss. 1-21. doi:10.1111/j.1467-968X.2007.00172.x. 19 Ağustos 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Şubat 2024.
^ Gvozdanović, Jadranka (2012). "On the linguistic classification of Venetic" (PDF). Journal of Language Relationship. Cilt 7. ss. 33-46. doi:10.31826/jlr-2012-070107  . 19 Kasım 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 1 Şubat 2024.
^ Silvestri, M.; Tomezzoli, G. (2007). Linguistic distances between Rhaetian, Venetic, Latin, and Slovenian languages (PDF). Int'l Topical Conf. Origin of Europeans. ss. 184-190. 25 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Şubat 2024.
^ Schrijver, Peter (2016). "17. Ancillary study: Sound Change, the Italo-Celtic Linguistic Unity, and the Italian Homeland of Celtic". Koch, John T.; Cunliffe, Barry (Ed.). Celtic from the West 3: Atlantic Europe in the Metal Ages – Questions of Shared Language. Oxford, UK: Oxbow Books. ss. 489-502. ISBN 978-1-78570-227-3. Erişim tarihi: 12 Mayıs 2019.
^ Woodard, Roger D., (Ed.) (2008). The ancient languages of Europe. Cambridge University Press. s. 139.
^ ^a ^b Lejeune, Michel (1974). Manuel de la langue vénète. Heidelberg: Carl Winter – Universitätsverlag.
^ Pauli, Carl Eugen (1885–1894). Altitalische Forschungen. Leipzig: J.A. Barth.
^ Krahe, Hans (1954). Sprache und Vorzeit: europäische Vorgeschichte nach dem Zeugnis der Sprache (Almanca). Heidelberg: Quelle & Meyer.
^ Prosdocimi, Aldo Luigi (2002). "Trasmissioni alfabetiche e insegnamento della scrittura". AKEO. I Tempi della Scrittura. Veneti Antichi: Alfabeti e Documenti. Montebelluna: 25-38. (Catalogue of an exposition at Montebelluna, 12/2001–05/2002)
^ Capuis, Loredana. "Selected bibliography". 6 Ağustos 2005 tarihinde kaynağından arşivlendi.
^ Bianchi, Anna Maria Chieco; ve diğerleri. (1988). Italia: omnium terrarum alumna: la civiltà dei Veneti, Reti, Liguri, Celti, Piceni, Umbri, Latini, Campani e Iapigi (İtalyanca). Milano: Scheiwiller.

Daha fazla okuma

Beeler, Madison Scott (1949). The Venetic Language. Berkeley, CA: Univ. of California Press. (archive.org)
Gambacurta, Giovanna (2013). "I Celti e il Veneto". Études Celtiques. Cilt 39. ss. 31-40. doi:10.3406/ecelt.2013.2396.
Gérard, Raphaël (2001). "Observations sur les inscriptions vénètes de Pannonie". Revue belge de philologie et d'histoire. Antiquité – Oudheid. 79 (1). ss. 39-56. doi:10.3406/rbph.2001.4506.
Marinetti, Anna (2020). "Venetico". Palaeohispanica. Revista sobre lenguas y culturas de la Hispania Antigua, 20. ss. 367-401. doi:10.36707/palaeohispanica.v0i20.374  . ISSN 1578-5386.
Prósper, Blanca Maria (Spring–Yaz 2018). "The Venetic inscription from Monte Manicola and three termini publici from Padua: A reappraisal". Journal of Indo-European Studies. 46 (1–2). ss. 1-61.
Prósper, Blanca Maria. "The Venetic Names of Roman Siscia". In: Voprosy onomastiki, 2018, Volume 15, Issue 3, pp. 105–124. DOI: 10.15826/vopr_onom.2018.15.3.031
Prósper, Blanca María. "Celtic and Venetic in contact: the dialectal attribution of the personal names in the Venetic record". In: Zeitschrift für celtische Philologie 66, no. 1 (2019): 131-176. https://doi.org/10.1515/zcph-2019-0006
Šavli, Jožef; Bor, Matej; Tomažič, Ivan; Škerbinc, Anton (1996). Veneti: First builders of European community: Tracing the history and language of early ancestors of Slovenes. Wien: Editiones Veneti.

Dış bağlantılar

"Languages and Cultures of Ancient Italy. Historical Linguistics and Digital Models", İtalyan Üniversite ve Araştırma Bakanlığı tarafından desteklen proje (P.R.I.N. 2017)
"Víteliú". The Languages of Ancient Italy.
Zavaroni, Adolfo. "Venetic inscriptions".
Babaev, Cyril. "Indo-European database: The Venetic language". 5 Nisan 2005 tarihinde kaynağından arşivlendi.
"Additional reading". Encyclopædia Britannica. Italic languages. 27 Ağustos 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi.

[walla-1] Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; walla isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)

[Jadranka-2] Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; Jadranka isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)

[Glottolog-3] Hammarström, Harald; Forkel, Robert; Haspelmath, Martin, (Ed.) (2017). "Venetic". Glottolog 3.0. Jena, Germany: Max Planck Institute for the Science of Human History.

[pell674-4] Pellegrini, Giovanni Battista; Prosdocimi, Aldo Luigi (1967). La Lingua Venetica: I – Le iscrizioni; II – Studi. Padova: Istituto di glottologia dell'Università di Padova.

[walla5-5] Wallace, Rex (2004). "Venetic". Woodard, Roger D. (Ed.). The Cambridge Encyclopedia of the World's Ancient Languages. University of Cambridge. ss. 840-856. ISBN 0-521-56256-2. 8 Aralık 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Şubat 2024.

[6] Woodard, Roger D, (Ed.) (2008). The Ancient Languages of Europe. Cambridge e‑Books. doi:10.1017/CBO9780511486814. ISBN 9780511486814. 3 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Şubat 2024. Şablon:Full citation needed

[7] Melo, Wolfgang David Cirilo (2007). "The sigmatic future and the genetic affiliation of Venetic: Latin faxō "I shall make" and Venetic vha.g.s. to "he made"". Transactions of the Philological Society. 105 (105). ss. 1-21. doi:10.1111/j.1467-968X.2007.00172.x. 19 Ağustos 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Şubat 2024.

[Jadranka2-8] Gvozdanović, Jadranka (2012). "On the linguistic classification of Venetic" (PDF). Journal of Language Relationship. Cilt 7. ss. 33-46. doi:10.31826/jlr-2012-070107  . 19 Kasım 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 1 Şubat 2024.

[9] Silvestri, M.; Tomezzoli, G. (2007). Linguistic distances between Rhaetian, Venetic, Latin, and Slovenian languages (PDF). Int'l Topical Conf. Origin of Europeans. ss. 184-190. 25 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Şubat 2024.

[10] Schrijver, Peter (2016). "17. Ancillary study: Sound Change, the Italo-Celtic Linguistic Unity, and the Italian Homeland of Celtic". Koch, John T.; Cunliffe, Barry (Ed.). Celtic from the West 3: Atlantic Europe in the Metal Ages – Questions of Shared Language. Oxford, UK: Oxbow Books. ss. 489-502. ISBN 978-1-78570-227-3. Erişim tarihi: 12 Mayıs 2019.

[11] Woodard, Roger D., (Ed.) (2008). The ancient languages of Europe. Cambridge University Press. s. 139.

[leje742-12] Lejeune, Michel (1974). Manuel de la langue vénète. Heidelberg: Carl Winter – Universitätsverlag.

[pauli-13] Pauli, Carl Eugen (1885–1894). Altitalische Forschungen. Leipzig: J.A. Barth.

[krahe-14] Krahe, Hans (1954). Sprache und Vorzeit: europäische Vorgeschichte nach dem Zeugnis der Sprache (Almanca). Heidelberg: Quelle & Meyer.

[pros02b-15] Prosdocimi, Aldo Luigi (2002). "Trasmissioni alfabetiche e insegnamento della scrittura". AKEO. I Tempi della Scrittura. Veneti Antichi: Alfabeti e Documenti. Montebelluna: 25-38. (Catalogue of an exposition at Montebelluna, 12/2001–05/2002)

[16] Capuis, Loredana. "Selected bibliography". 6 Ağustos 2005 tarihinde kaynağından arşivlendi.

[bianchi-17] Bianchi, Anna Maria Chieco; ve diğerleri. (1988). Italia: omnium terrarum alumna: la civiltà dei Veneti, Reti, Liguri, Celti, Piceni, Umbri, Latini, Campani e Iapigi (İtalyanca). Milano: Scheiwiller.

[4]

[5]

[1]

[2]

[3]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]