Vikipedi'nin sansürlenmesi
Vikipedi'nin sansürlenmesi, aralarında Birleşik Krallık, Çin Halk Cumhuriyeti, Fransa, İran, İtalya, Özbekistan, Pakistan, Rusya, Suriye Cumhuriyeti, Suudi Arabistan, Tunus ve Türkiye'nin olduğu çeşitli ülkelerde çeşitli sebeplerle gerçekleşmiş bir uygulamadır. Bazı durumlar, aralarında Vikipedi içeriğinin de olduğu genel internet sansürünün örneğidir. Bazıları ise uygunsuz kabul edilen belirli içeriklerin görüntülenmesini engellemeye yönelik önlem olarak gerçekleşmiştir.
Ülkelere göre
değiştirBirleşik Krallık
değiştir2008 yılında İnternet İzleme Vakfı (Internet Watch Foundation) adlı sivil toplum örgütü, Alman rock grubu Scorpions'un kapağında erotik pozda çocuk resmi içeren Virgin Killer adlı albümü hakkındaki Vikipedi maddesini kara listeye almış ve Birleşik Krallık'taki birçok ISP'nin kullanıcıları görsele erişimi engellemede kullanılan yöntem nedeniyle Vikipedi'yi düzenleyememiştir. Şikayetler üzerine vakıf kararını üç gün sonra değiştirmiş ve bundan sonra yurtdışından bulundurulan görsellerin kopyalarını engellemeyeceğini açıklamıştır.[1]
Çin
değiştirÇin'de Wikimedia sitelerine erişim çeşitli defalar engellenmiştir. İlk engelleme, 2-21 Haziran 2004 tarihlerindeki 19 günlük engeldi.[2] 1989 Tiananmen Meydanı Olayları'nın 15. yıl dönümünde Pekin'de Çince Vikipedi'ye erişimin engellenmesi ile başladı; ardından Çin topraklarında Wikimedia Vakfı sitelerinin tamamına erişim engellendi. Sitelerdeki engel, bir açıklama olmaksızın 17-21 Haziran 2004 tarihlerinde kaldırıldı. Bu engelleme yeni kullanıcı sayısı, yeni madde sayısı ve değişiklik sayıları üzerinde etkili olmuş, Mayıs 2004'teki istatistiklere ulaşmak 6-12 ay almıştır. İkinci engel 23-27 Eylül 2004 arasındaki dört günde Çin'in bazı yerlerinde Vikipedi'ye erişimde nedeni bilinmeyen bir sorun yaşanmasıdır. Üçüncü engelleme 19 Ekim 2005'te başladı; nedeni veya sürekli mi yoksa geçici mi olduğuna dair hiçbir bilgi olmadan devam eden bu engel sırasında çeşitli defalar kısmen veya tamamen engelin kaldırıldığı dönemler oldu. 31 Temmuz 2008'de Çin'deki Vikipedi engelinin kaldırıldığı BBC tarafından duyuruldu. Bu değişim, yaklaşan Olimpiyat Oyunları hakkında haber yapmak için yabancı gazetecilerin Pekin'e gelmesi ve Uluslararası Olimpiyat Komitesi ile Çinli organizatörlerin görüşmeleri sounucu BBC'nin Çince sürümündeki engelin kaldırılması ile bağlantılı idi.[3]
Fransa
değiştirNisan 2013'te Pierre-sur-Haute askeri radyo istasyonu hakkındaki bir Vikipedi maddesi, Fransa'daki İç Güvenlik Genel Müdürlüğü'nün dikkatini çekmiş ve maddenin Fransızca Vikipedi'den silinmesi talebi ile Fransa'da yaşayan gönüllü bir Fransızca Vikipedi hizmetlisine baskı uygulanmış; silinen madde daha sonra Fransa dışındaki bir gönüllü tarafından geri getirilmiş ve Fransızca Vikipedi'nin en çok ziyaret edilen maddesi olduğu gibi birçok dile çevrilmiştir. Ulusal Polis Komiseri Birliği bir sonraki adımın, maddeye erişimin Fransız internet servis sağlayıcıları tarafından engellenmesi olduğunu ileri sürmüş;[4] Sınır Tanımayan Gazeteciler, uygulamayı "kötü bir emsal" olarak eleştirmiştir.[5]
İran
değiştirKasım 2013'te yayımlanan bir raporda Farsça Vikipedi'nin 800 bin maddesinden 963 tanesinin İran hükûmeti tarafından engellendiği ortaya konmuştur.[6] Raporda, hükûmetin rakipleri, azınlıkların dinî inançları ile devlet, memur ve polise yönelik eleştiriler hakkındaki sayfaların engellendiği belirtilmektedir. Engellenen sayfaların yarıya yakını biyografidir ve öldürüldüğü ya da gözaltına alındığı iddia edilen kişileri de içermektedir.[6] Sınır Tanımayan Gazeteciler'e göre Kürtçe Vikipedi'ye erişim de İran hükûmeti tarafından uzun süreli olarak engellenmektedir.[7]
İtalya
değiştir4 Ekim 2011'de topluluğun aldığı kararla Telekulak yasa tasarısının (DDL intercettazioni) 29. paragrafını protesto etmek için Vikipedi'nin İtalyanca sürümündeki içerik gizlenmiş ve web sitesi kendi hizmetlileri tarafından engellenmiştir. Önerilen yasa, herhangi bir internet sitesinde yanlış tanıtıldığını veya hakarete uğradığını düşünen kişilerin, herhangi bir mahkeme ya da yetkili makam tarafından iddia edilen suçun işlenip işlemediğine dair inceleme yapıp karar alması gerekmeksizin aynı web sitesinde 48 saat içinde bir yanıt yayınlamasını, aksi takdirde web sitesinin 12.000€ cezaya çarptırılmasını öngörmekteydi.[8] 4-5-6 Ekim tarihlerinde İtalyanca Vikipedi'nin tüm sayfaları, önerilen yasaya karşı açıklamanın sayfasına yönlendirildi. 7 Ekim'de İtalyanca Vikipedi sayfaları tekrar erişilebilir oldu, fakat yasa teklifi hakkındaki uyarı sayfaların üstünde kalmaya devam etti.
Özbekistan
değiştirÖzbekistan'da 2007 ve 2008 yıllarında olmak üzere iki defa Vikipedi'ye erişim tamamen engellenmiştir. Özbekistan'daki internet kullanıcıları diğer dillerdeki Vikipedi maddelerini açabilmekte ancak Özbekçe dilindeki sayfalara ulaşmak isteyenler MSN'e yönlendirilmekteydi. Özbekçe Vikipedi engeli, Şubat 2012'de dünya basınında dikkat çekti.[9]
Ekim 2016 itibarıyla Özbekistan'da Özbekçe Vikipedi'ye HTTPS protokolü kullanılması halinde erişilebilmektedir.
Pakistan
değiştirDanimarka Karikatür Krizi'ne ilişkin bilgi içeren bir madde nedeniyle Pakistan'da tüm wikipedia.org domain'ine erişim 31 Mart 2006'da 7 saat süreli olarak engellenmiştir.[10] 2010'da Everybody Draw Mohammed Day protestosuna ilişkin tartışmalar sırasında Pakistan'da İngilizce Vikipedi'ye erişim birkaç gün engellenmiştir.
Rusya
değiştirRusya'nın haberleşmeden sorumlu resmî denetleme kurumu Roskomnadzor, 5 Nisan 2013'te Vikipedi'nin Rusça Vikipedi'deki narkotik ile ilgili bir madde nedeniyle kara listeye girebileceğini açıklamıştır.[11] 18 Ağustos 2015'te bir mahkeme kararını uygulayan Roskomnadzor tarafından Rusça Vikipedi'deki bir maddenin narkotik yapımı hakkında detaylı bilgi içermesi gerekçesiyle kara listeye girmiş ve ISP'lere gönderilen yasak materyaller arasında yer almıştır.[12] HTTPS protokolü kullanıldığından Vikipedi'nin tüm dil sürümlerine Rusya'dan erişim 25 Ağustos gecesi itibarıyla engellenmiş, ertesi sabah yeterli düzenleme yapıldığı belirtilerek madde yasak listesinden çıkartılmıştır.[13]
Suriye
değiştirSuriye'de Arapça Vikipedi'ye erişim 30 Nisan 2008 ile 13 Şubat 2009 arasında yasaklanmış, diğer dil sürümlerine erişim devam etmiştir.[14]
Suudi Arabistan
değiştirSuudi Arabistan hükûmeti, 11 Temmuz 2006'da Google Translate'e ve Vikipedi'ye erişimi cinsel ve siyasi açıdan hassas içerik nedeniyle engelledi.[15]
Tunus
değiştirTunus'ta 23-27 Kasım 2006 tarihleri arasında Vikipedi sitesine erişilememiştir.[16]
Türkiye
değiştir
29 Nisan 2017'de Türkiye'de Vikipedi'nin tüm dil sürümlerine erişim engellenmiştir.[17] Bu engelin Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu tarafından uygulanan bir idari tedbir olduğu açıklanmıştır. "Türkiye'yi terör örgütleriyle aynı zeminde gösteren ifadelerin bulunması" engele gerekçe olarak gösterilmiştir.[18] Erişim engeli 15 Ocak 2020 tarihinde kaldırılmıştır.[19]
Daha önce Türkiye'de Türkçe Vikipedi'deki "kadın üreme organları", "insan penisi", "2015 Türkiye genel seçim anketleri", "vajina" ve "testis torbası" maddelerine erişim Telekomünikasyon İletişim Başkanlığı tarafından verilen kararla engellenmiştir.[20]
Ayrıca bakınız
değiştirDış bağlantılar
değiştir- Justin Clark, Robert Faris, Rebekah Heacock Jone, "Analyzing Accessibility of Wikipedia Projects Around the World", Mayıs 2017 1 Ağustos 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Kaynakça
değiştir- ^ "IWF statement regarding Wikipedia webpage". 7 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Haziran 2020.
- ^ "Reference Tool On Web Finds Fans, Censors". The Washington Post. Erişim tarihi: 25 Haziran 2020.
- ^ "BBC NEWS - Asia-Pacific - Beijing unblocks BBC Chinese site". BBC Online. Erişim tarihi: 25 Haziran 2020.
- ^ "Un syndicat de police évoque le filtrage de Wikipédia - Le Point". 12 Nisan 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Haziran 2020.
- ^ "RSF dénonce les "manoeuvres de la DCRI" contre Wikipédia - Le Point". 12 Nisan 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Haziran 2020.
- ^ a b "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 26 Kasım 2018 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Temmuz 2017.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 3 Kasım 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Temmuz 2017.
- ^ "Haber - Wikipedia İtalya'dan protesto - Teknoloji Haberleri". CNN Türk. Erişim tarihi: 25 Haziran 2020.
- ^ "Uzbekistan blocks Wikipedia pages say witnesses - Telegraph". The Daily Telegraph. Erişim tarihi: 25 Haziran 2020.
- ^ "Karachi Metblogs » Wikipedia Blocked in Pakistan for seven hours". 5 Haziran 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Haziran 2020.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 23 Ağustos 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Temmuz 2017.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 20 Haziran 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Temmuz 2017.
- ^ "Hashish article forces Russia to block Wikipedia, ban lifted a few hours later - National - Globalnews.ca". 28 Ağustos 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Haziran 2020.
- ^ "Syria - OpenNet Initiative". 9 Haziran 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Haziran 2020.
- ^ "How to Unblock Websites in Saudi Arabia with a VPN. Trust.Zone VPN: #1 Anonymous VPN - Stop ISP from Tracking You". 7 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Haziran 2020.
- ^ "Tunisia: Censoring Wikipedia? · Global Voices". 1 Şubat 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Haziran 2020.
- ^ "Türkiye'de Wikipedia'ya erişim engeli - BBC News Türkçe". BBC Online. Erişim tarihi: 25 Haziran 2020.
- ^ "Mahkeme kararı olmaksızın: Wikipedia'ya 'imaj' gerekçeli erişim engeli geldi". 29 Nisan 2017. 7 Mayıs 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Mayıs 2017.
- ^ Erişim engelinin kaldırılmasına dair Anayasa Mahkemesinin gerekçeli kararı 15 Ocak 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Resmi Gazete
- ^ "Vikipedi'den sansüre isyan - Türkiye Haberleri - Radikal". Radikal. Erişim tarihi: 25 Haziran 2020.