Vikipedi:Özet biçemi

Özet tarzlı bir madde

Osmanlı İmparatorluğu Osmanlı Devleti belirli tarihsel dönemlere ayrılarak incelenir ... 1 Beylik (1299 öncesi) Anadolu Selçuklu hükümdarı, Kayı boyu'nu Ankara'nın yakınlarındaki Karacadağ yöresine yerleştirdi. ... 2 Kuruluş (1299 - 1453) Ana madde: Osmanlı Devleti Kuruluş Dönemi Osman Bey; Karacahisar, Bilecik, Yarhisar ve Mudurnu'yu almıştır.... 3 Yükselme (1453 - 1579) Ana madde: Osmanlı Devleti Yükselme Dönemi II. Mehmed, 1453'te kuşattığı İstanbul'u 29 Mayıs 1453'te fethetti ve devletine başkent yaptı. ... 4 Duraklama (1579 - 1699) Ana madde: Osmanlı Devleti Duraklama Dönemi Osmanlı'da duraklama dönemi Sokullu Mehmet Paşa'nın ölmesiyle başlamıştır ...

Vikipedi maddeleri büyürken doğal olarak yeni maddelerin oluşmasına yol açarlar. Her maddenin metni, birbiriyle ilişkili alt konular dizisi oluşturur. Belli bir altkonu için yeterince metin olunca, bu metin mevcut madde için özetlenir ve daha ayrıntılı bir alt maddeye bağlantı verilir.

Belli bir Vikipedi maddesine yeni bilgi eklendikçe onun büyüklüğü artar. Bu ilelebet devam edemez: çok uzun maddeler sorunlara yol açar. Bu yüzden maddelerde bulunan bilgileri periyodik olarak dışarı, yeni maddelere aktarmamız gerekebilir. Genelde Vikipedi'den bilgi çıkartılmamalıdır: bunu yapmak katkıda bulunmanın amacını ihlal eder. Dolayısıyla, maddeden çıkartılan bilgiler için yeni maddeler yaratırız.

Büyüklük

Belli bir büyüklüğün üzerindeki maddeler, kolay okunabilir ve içinde dolaşılabilir olmaktan çıkabilir. İdeal bir uzunluğun ne olduğu hakkında çeşitli görüşler vardır; uygun uzunluk, konuya ve kolaylıkla bölünebilir olup olmadığına bağlıdır.

Temel yöntem

Uzun maddeler bölümlere bölünür, her biri birkaç uygun uzunlukta paragrafta oluşacak şekilde. Bölümlerin altbölümlere bölünmesi tabii ki bölümdeki toplam paragraf sayısını artıracaktır. İdealde, bu bölümlerin çoğu, o bölümde değinilen konu hakkında maddeler için birer özet oluşturacaktır. Bu tür bölümlerin başlıklarının altında bir "Ana madde" veya benzeri bir bağlantı olacaktır, bunlar {{Ana}}, {{Detay}}, gibi şablonlarla belirtilir). Bir altkonu hakkındaki her madde, kendi başına bir ansiklopedik madde olur, içindeki giriş paragrafı da ana maddedeki özete çok benzer.

Diğer hususlar

Gereksiz parçalamalardan kaçının

Eğer bir makaleyi parçalayarak oluşacak yeni madde genel kayda değerlik kıstaslarını veya kendi konusuna has kayda değerlik yönergelerini karşılamıyacaksa, bu işleme hemen girişilmemelidir. Onun yerine, ana madde geliştirilmeli, hem ana konu hem alt konuya değinen kaynaklar bulunmalıdır. Bu süreç sonucunda o alt konunun (veya onunla ilişkili bir grup alt konunu) kayda değerliğine dair yeterince kanıt ortaya çıkmış olur, bu sayede bu alt konunun kendi maddesi olması haklı gösterilebilir. Eğer bilgiler sadeleştirilebilir, birleştirilebilir veya atılabiliyorsa, yeni bir madde yaratmadan önce bu yöntemler uygulanmalıdır.

Parçalarken her zaman değişiklik özetini kullanın

Bir sayfayı parçaladığınız zaman, değişiklik özetinde bunu (çift, köşeli ayraçlar içinde madde adıyla beraber) belirtin. Çıkartılan bölümün tepesine {{Ana}} şablonunu kullanarak bu bölümün metninin nereye taşındığını belirtin.

TBA çatallaşmasından kaçının

Madde bölümleri içinde özet yazarken bir TBA çatalı meydana gelmesin. Yani orijinal madde veya onda ayrılan maddede bir TBA ihalili olmamalı, veya özet ile özetlenen madde arasında bir uyumsuzluk olmamalı.

Madde uzun olunca ve her birinin kendi maddesi olan pek çok alt konusu varsa, ana maddedeki bölümleri dengelemeye gayret edin. Maddenin bir bölümüne verilen ağırlık, diğerlerine göre orantısız olmasın. Kısa maddelerde bir altkonu diğerlerinden çok daha fazla metne sahipse, bu durum o altkonunun kendi maddesine sahip olması gerektiğinin, ana maddede sadece bir özetinin bulunması gerektiğinin belirtisi olabilir.

Özet ve ayrıntı maddelerin senkronize kalması

Bazen yazarlar özet bölüme ayrıntılar ekleyip bu bilgileri daha ayrıntılı maddeye eklemeyi unutabilirler. Madderi senkronize tutmak için, yazarlar yeni bilgileri önce ayrıntılı maddenin uygun bölümlerine eklemeliler, sonra eğer uygunsa, bu malzemeyi özet bölümünde özetlemeliler. Başka durumlarda ise ayrıntılı madde çok kapsamlı şekilde büyüyebilir ve özet bölümünün tamamen baştan kaleme alınması gerekebilir, maddeye hakkını verebilmek için. Bu tür problemler {{eşuyum}} şablonu ile işaretlenmelidir.

Altmaddeler için adlandırma konvansiyonu

Özetleme yoluyla yaratılan altmaddelerin başlıkları madde başlıkları hakkındaki Vikipedi:Stil rehberi (başlık) yönergesinden muaf olabilirler. Normalde madde adları konu hakkında en yaygın bilinen ad olması gerekir, ama ana maddeden ayrılmış bir alt madde durumunda uzun ve karmaşık bir başlık gerekli olabilir. (Isaac Newton'un gençliği ve başarıları gibi)

Altmaddeler arasında dolaşım

Eğer tüm altmaddelerin isimleri genel adlandırma ilkelerine uymuyorlarsa, bir dolasşım şablonu hazırlayıp altmaddelerin birbirine bağlanmalarını sağlamak iyi bir fikir olabilir.

İslam maddesinin altmaddelerinde kullanılan böylesi bir dolaşım şablonu örneği için bkz. {{İslam}}

Kaynaklar, notlar ve dış bağlantılar

"Özet tarzı" uzun bir kaynak listesini daha yapılandırmak için çok kullanışlıdır: örneğin Osmanlı İmparatorluğu maddesinin "Kaynakça" bölümü İmparatorluk hakkında genel kaynaklar verirken, altmaddelerdeki kaynakça bölümleri sadece o bölümle ilişkili kaynakları sunabilir. Benzer şekilde, altkonuya uygun düşen Dış bağlantılar altkonunun maddesinde bulunmalı, Osmanlı tarihinin tümünü ilgilendiren dış bağlantılar ise özet tarzı yazılmış ana maddede bulunmalı.

Altkonuya ait kaynakçaları, ana "özet tarzlı" maddede tekrarlamaya gerek yoktur, belli somut ifadeleri belgelendirme gereği dışında. Vikipedi:Doğrulanabilirlik politikası, sorgulanan veya sorgulanmaası muhtemel her bilgi ve tüm alıntılar için kaynak verilmesini gerektirir.

Bir bölüme özet tarzı malzeme eklerken aynı malzemenin altmaddede kaynağı ile beraber belirtilmesine dikkat edilmelidir. Bu nedenle genel madde ve altmaddelerinin uyumlu olmasını sağlamak önemlidir, maddelerin bakımında bu hususa da dikkat edilmelidir.

Gerekçe

Maddelerin bu şekilde organizasyonu bazı gazetelerde uygulanan haber üslubuna benzer. Amaç, farklı düzeyde ayrıntı arayan okuyucuların ihtiyacına yönelik şekilde bilgiyi özetleyip ilgili maddeler arasında dağıtmaktır. Bu sayede belli bir konunun ana hatlarına gerek duyan bir okuyucu da, belli bir seviyedeki ayrıntıya odaklanmak isteyen okuyucu da hızla amaçlarına erişebilirler.

Sürekli büyüyerek sonunda kitap hacmine ulaşacak bir madde yerine sürekli parçalanan bir madde yapısı okuyucular için daha yararlıdır. Özet tarzı kullanılarak okuyucunun ayrıntılar içinde kaybolmaması sağlanır. Neyin "çok uzun" olduğu konuya bağlıdır ama genelde 30KB'lik metinden sonra maddeler çok uzun gelmeye başlarlar. Bu sınırın üstüne çıkan maddelerde, ekstra metnin konuyu verimli şekilde işlemek için gerekli olduğunun, fazladan yapılacak okumaya değer olduğunun gerekçelendirilmesi gerekir.

Konunun anlaşılması için daha az önemli olan bölümler maddenin sonuna doğru yer almalıdır. Tarihî veya zaman akımına bağlı konularda bunu yapmak zor olabilir, eğer başta bir genel bakış bölümü verilmezse. Maddenin bu şekilde düzenlenmesi önemlidir, çünkü çoğu okur maddeyi okumayı bitirmez.

Arzu edilen ayrıntı seviyesi

Özet tarzı kullanımının altında yatan varsayım, tüm bilginin tek bir maddede yer almaması gerektiği, çünkü okurların farklı gereksinimleri olduğudur:

• Çoğu okur sadece konunun an hatlarının bir özetini (giriş bölümü) ister.
• Diğer okurlar bir konunun en önemli noktaları hakkında orta düzeyde bilgi ister (birkaç paragraflık bölümler grubu)
• Bazı okurlar ise konunun bir veya birkaş yönü hakkında pek çok ayrıntı ister (tam uzunluklu maddelere iç bağlantılar)

Ana madde genel özet bilgi içermeli ve herbir altkonunun ayrıtıları yavru maddelerde ve özel konulardaki maddelerde yer almalı. Dolaşımsal seçimlerle okuyucu arzu ettiği derinlikte bilgiye ulaşabilir.

Şablonlar

• Şablon:Ana, Maddeden metin ayırdıktan sonra ana maddeye yerleştirilecek şablon.