Vikipedi:Tarafsız bakış açısı/SSS

Aşağıdakiler Vikipedinin tarafsız bakış açısı ilkesi hakkında Sıkça Sorulan Sorulardır.

Genel sorular

Tarafsız olmak

Nesnellik diye bir şey yoktur

Felsefeye aşina herkes bunu bilir. Öyleyse "tarafsızlık" ilkesini nasıl ciddiye alalım? Tarafsızlık, yansızlık mümkün değildir.

Bu, büyük olasılıkla tarafsızlık politikasına yapılan en yaygın itirazdır. Aynı zamanda bu politika hakkındaki en yaygın yanlış anlamayı da gösterir. Yanlış anlaşılan, politikanın sanki nesnelliğin olasılığı hakkında bir şeyler söylüyor olmasıdır. Halbuki tarafsızlık politikası bundan sözetmez. Politika, felsefi anlamda bir nesnelliğin varlığından sözetmediği gibi, Thomas Nagel’in sözettiği hiçbir yerden bakış açısıyla yazılan maddelerin tarafsız ve doğru olduğu anlamına da gelmez. Bu, ne tarafsızlık politikasıdır ne de bizim amacımızdır! "Tarafsız" ve "yansız" derken, çoğu kişinin kullandığından farklı anlamları kastediyoruz. Tarafsızlık politikası basitçe, "tartışmalara girmektense tartışmaları tanımla" diye özetlenebilir. Bunu söylerken felsefi anlamda tartışmalı bir noktadan sözetmiyoruz, aksine bu, filozofların sürekli yaptığı bir şeydir. Kültürlü görecelikçiler bu politikanın görecelik ile mükemmel bir uyum içinde olduğunu hemen anlayacaklardır.

Bu manada, politikanın içinde tartışmalı sayılabilecek bir nokta varsa, ancak tartışmaların adilce tanımlanabilmesinin mümkün olduğunun ve sonuçta ortaya çıkan yazıya başlıca taraflar baktığında kendi görüşlerinin samimi ve oldukça tam bir şekilde verildiğinde hemfikir olabileceklerinin ima edilmesidir. Bunun mümkün olup olmadığı felsefi bir soru olmaktan çok deneysel bir sorudur ve her gün buna benzer yazıları yazan akademisyenlere, ansiklopedicilere, ders kitabı yazarlarına ve gazetecilere bakıldığında bu şekilde yazıların yazılmasının mümkün olduğu görülür.

Bu, ansiklopedide nesnel doğrular olamaz anlamında yorumlanmamalıdır, üstelik, ilk el kaynaklara yanlış olarak dayanan ikinci el kaynaklar bulunsa dahi birinci el kaynaklara ulaşılabiliyorsa bunlar doğru olarak dayanak gösterilebilirken. Tarafsızlık bizi belirsizliğe zorlamaz, üstelik doğrudan doğrulanabilecek bilgilere ulaşılabiliyorken. Tarafsızlık der ki; bir çalışmanın geçerliliği ya da anlamı hakkında öndegelen birçok açıklama olabilir, ancak bunların içeriği nesnel olarak doğrulanabilir özellikle günümüz belgeleri sözkonusuysa.

Tarafsızlığın olmamasının yazıların silinmesine bahane olması

Yanlı olduğu algılanan yazılar tarafsızlık politikası bahane edilerek siliniyor. Bu bir problem değil midir?

Çoğu durumda cevap evettir. Birçoğumuz bir yazı yanlı bile olsa hemen silinmesi için bu yeterli bir neden değildir diye düşünmektedir. Eğer içinde geçerli bilgi barındırıyorsa yazı basitçe uygun bir biçimde düzenlenmelidir.

Bazen, konuyu bilen çok az kişi olduğu durumlarda bir iddianın doğru ya da yararlı olup olmadığını belirlemede sorun çıkmaktadır. Böyle bir durumda en iyisi maddenin tartışma sayfasında bu itirazları yapmaktır. Eğer yanlı olduğu düşünülen yazının yazarı değiştirmeye ya da düzenlemeye niyetlenmezse yazının kendisini tamamen silmektense tartışma sayfasına alabiliriz. Ancak bu, yanlı yazan insanları cezalandırmak için kullanılmamalı ve en son çare olarak başvurulmalıdır.

Gerekli varsayımları yapmak

Peki genel konular üzerine bir dizi madde yazarken tartışmalı konularda varsayım yapmak durumunda kaldığımızda ne olacak? Örneğin evrim hakkında çeşitli maddeler yazarken herhalde her farklı maddede evrim-yaratılış tartışmasının detaylarından sözetmek zorunda kalmayacağız, değil mi?

Elbette ki hayır. Bazılarının tartışmalı bulmayacağı varsayımlar yapmadan hemen hemen hiçbir konuda yazı yazılamaz. Bu yalnızca evrimsel biyoloji için değil aynı zamanda felsefe, tarih, fizik ve diğer konular için de geçerlidir.

Özel durumlarda kullanmak üzere genel prensipleri belirlemek zor olsa da şu yardımcı olabilir: Eğer bir varsayım başka bir sayfada detaylı olarak tartışıldıysa her sayfada aynı tartışmayı yapmak için bir neden yoktur. Çok kısa ve engelleyici olmayan bir yönlendirme yeterli olacaktır. Örneğin atların evrimsel gelişimi üzerine bir maddede kısa bir cümle ile bazı yaratılışçıların atların bir evrim geçirmeden yartıldığına inandığından sözedip ilgili maddeye bağlantı verilebilir. Eğer özel bir konu üzerinde çok özel tartışmalar varsa kendine ait bir sayfaya bunlar yerleştirilebilir.

Farklı görüşleri dengelemek

"Eşit önem" vermek

Bir dakika, bir dakika. Bilime karşı sözdebilimi tartışmaya almayı anlamsız buluyorum. Tarih sözdebilimin gerçek olguları yenebildiğine şahit olmuştur. Sözdebilime dayananlar kanılarını zorla başkalarına kabul ettirmek için yalana, iftiraya, imaya ve taraftarlarının çoğunluk gücüne başvurur. Eğer bu proje dünyanın düz olduğunu savunanlara ya da Nazi soykırımının varolmadığını iddia edenlere aynı önemi veriyorsa ister istemez bile olsa kaçık ya da kötü fikirleri savunmak için bir zemin yaratacak ve bunları meşrulaştıracaktır.

Öncelikle şu noktada açık olarak anlaşalım: Vikipedi'nin tarafsızlık politikası azınlık görüşlerine "eşit derecede önem vermeyi" ne belirtir ne de ima eder. Ansiklopedi yazarı olarak bu tartışmada taraf olmamamız gerektiğini belirtir ancak bu "çoğunluk görüşlerini" çoğunluk görüşü olarak tanımlamamamızı engellemez. Sözdebilimsel teorilere karşı olan güçlü tezleri açıklamamız ve ahlaki yönden itici gelen görüş açılarına karşı duyulan güçlü nefreti açıklamamız adil anlatım ilkeleriyle örtüşmektedir.

Şu bağlantıdaki karikatürde "eşit önem" konusundaki görüşe bir göz atabilirsiniz.

"Düşman" için yazmak

"Düşman için yazmak" diyerek demek istediğinizle ikna olmadım. Düşman için yazmak istemiyorum. Onların çoğu basitçe yanlış olduğu gösterilebilecek birçok şeyi olgu diyerek belirtiyor. Madde yazarken tarafsız olmak adına zaten anlaşamadığım görüşleri sunmak adına yalan söylemem gerektiğini söylüyorsunuz?

Bunu söylemek tarafsızlık politikasının yanlış anlaşıldığını göstermektedir. "Şu ya da bu şöyle der ____________, ve dolayısıyla da, ___________" demekten başka bir iddiada bulunmayacaksınız. Bunu ciddi bir şekilde, hiçbir vicdan azabı duymadan yapabilirsiniz çünkü farklı görüşü başka birisine atfediyor olacaksınız. Bilimadamlarını gözlemlerseniz, bir konuyu kanıtlamak için karşı tezleri anlatımlarının içine dahil eder ve böylece karşıtezin niye yetersiz olduğunu açıklayabilirler.

Din

Dinime yapılan saygısızlık ya da onu insan tarafından yaratıldı gibi göstermek dini ayrımcılıktır, hatalı ve yanlış bir söylemdir. Peki benim yanlış olduğunu hissettiğim, dinime karşı olan, modası geçmiş ya da bilimsel olmayan inanışlar ne olacak?

TBA politikası çoğunlukla farklı bakış açılarını verme anlamına gelmektedir. Yani sadece günümüzdeki farklı grupların görüşlerini değil aynı zamanda geçmişteki farklı grupların görüşlerini de vermek demektir.

Vikipedi bir ansiklopedidir. Ansiklopedilerin önemli bir görevi bir şeyleri açıklamaktır. İnsan inançları ve tapınma yöntemleri söz konusu olunca insanların niye bu inanca sahip olduğunu açıklamanın yanı sıra bu inançların nasıl ortaya çıktığını ve değiştiğini de açıklamak gerekir. Vikipedi'nin tarih ve din hakkındaki maddeleri dinlerin kutsal kitap ya da yazılarını kaynak alır ama aynı zamanda modern arkeolojik, tarihi ve bilimsel kaynaklar da kullanılır.

Bazen bir dine inananlar, inançlarının tarihsel eleştirisine karşı çıkabilir ve bu eleştirinin dini inançlarına karşı yapılmış bir ayrımcılık olduğunu iddia edebilir. Maddelerin, dini kendi gördükleri gibi tarihsel olmayan bir perspektiften tanımlamasını tercih edebilirler. Yani şu anda inandıkları neyse daha önce inanılanın da aynı olduğunu ve farklılıkların, gerçek dini yansıtmayan sapkınlıklar olduğunu kabul ederler. Onların bakış açısı belirtilmelidir ve bunda bir çelişki yoktur. TBA politikasına göre Vikipedi yazarları şöyle bir şey yazabilirler: Bu inanç sahiplerinin çoğu X’e inanır ve bu grubun üyelerinin her zaman X’e inandığına da inanır; ancak günümüz tarihçilerinin (kim olduğunu söyleyin) ve arkeologlarının (kim olduğunu söyleyin) bulduklarına göre (neler olduğunu söyleyin) bu inanç sahiplerinin bazıları (kim olduklarını söyleyin) artık Z’ye inanmaktadır.

Ahlaki açıdan kabul görmeyen bakış açıları

Ahlaki açıdan kabul görmeyen bakış açıları ne olacak? Bunlar hakkında da tarafsız olmayacağız herhalde?

Duygusal açıdan yüklü görüşleri bir grup insana ve bu görüşlerin öndegelen savunucularına atıfta bulunarak sağlıklı ve istikrarlı bir şekilde tarafsız bakış açısına desteğimizi sürdürebiliriz. Ahlaki açıdan kabul görmeyen görüşleri savunanlar taraflı bir madde nedeniyle bu görüşlerinden vazgeçmektense savunmaya geçeceklerdir. Halbuki tarafsızlık politikamızı istikrarlı bir şekilde uygulamaya devam edersek farklı inançtakilere belki de bakış açılarını değiştirecek anlayışı verme şansımız olabilir.

Sözdebilim

Bilim dünyasında başlıca görüş sözdebilimsel konuların inanılır olmadığı ve hatta sözedilmeye bile değer olmadığı iken, sözdebilimsel konularda nasıl madde yazabiliriz ki?

Eğer insanoğlunun bilgisinin tamamını tanımlayacaksak, bize itici gelen görüşleri de yanlış olduklarını belirtmeden tanımlayacağımızı kabul etmeliyiz. Bu aslında göründüğü kadar zor değil. Bize düşen görev, tartışmaları iki tarafa, yani bilim ile sözdebilime eş değer vererek anlatmak değil, çoğunluğa ait olan (bilimsel) görüşü çoğunluk görüşü olarak ve azınlığa ait olan (bazen sözdebilimsel) görüşü azınlık görüşü olarak tanımlamak; ve hatta bilimadamlarının sözdebilimsel teorileri nasıl değerlendirdiğini açıklamaktır. Bunların hepsinin amacı tartışmalı konuyu adilce anlatabilmek içindir.

Sözdebilim sosyal bir fenomen olarak görülebilir ve bu nedenle önemlidir. Ancak bu, başlıca görüşlerin açıklanmasını engellememeli ve sözedildiğinde maddenin geri kalanı ile orantılı olmalıdır.

Az sayıda vikipedist bu konu hakkında oldukça keskin fikirlere sahiptir ve Vikipedi’nin "tarafsız bakış açısı" yerine "bilimsel bakış açısı" belirlemesi gerektiğine inanmaktadır. Ancak böyle bir politikanın gerekliliği kendini kabul ettirmemiştir, sözdebilime inananlara zaten şu anda da bilimadamlarının sözdebilim hakkındaki görüşleri açık olarak ve tüm yanlarıyla açıklanabilmektedir.

Editörlük tartışmaları

Taraflı katkı sağlayanlarla başa çıkmak

Tarafsızlık politikasını kabul ediyorum ancak burada tamamen taraflı olan ve bundan vazgeçmeyecek kullanıcılar var. Bir süre sonra geri dönüp yaptıklarını düzeltmem gerekiyor. Ne yapmalıyım?

Durum gerçekten çok bariz değilse yapılacak en iyi şey tarafları bu sayfaya nazikçe (unutmayın, balla, sirke ile yakalayacağınızdan daha çok sinek yakalarsınız) davet etmek ve başkalarının yardımını istemektir.

Sürekli tartışmalardan kaçınmak

Tarafsızlık konularında sürekli ve bitmek bilmeyen savaşlardan nasıl kaçınırız?

Savaşı engellemenin en iyi yolu bu projede çalışan bizlerin çoğunun makul insanlar olduğumuzu yoksa burada çalışıp üzerine bu kadar titremeyeceğimizi hatırlamaktır. Karşımızdakinin perspektifini anlamayı kendimize hedef seçmeliyiz ve bizden farklı olan perspektiflerin adilce sunulabilmesi için çok çalışmalıyız.

Maddenin içeriğinde ne olması gerektiği ya da neyin doğru olduğu konusunda bir tartışma ortaya çıktığında hemen düşmanca bir tavır içerisine girmemeliyiz; aksine bir adım geriye çekilip kendimize şunu sormalıyız: "Bu tartışma adil olarak nasıl tanımlanabilir?" Her tartışmaya yolaçan noktada bu soru tekrar tekrar sorulmalıdır. Bizim işimiz Vikipedi'ye kendi görüşlerimizi yazıp, her gelene karşı bunları savunmak olmamalıdır. Birlikte çalışmalı, içerik ekleyip içeriği geliştirmeli, tartışmalı bir konuyu her tarafa adil biçimde tanımlayabilmek için karşılıklı anlayışa sahip olmalıyız.

Diğer TBA politikası kaynakları

Tarafsız bakış açısı yenigelenler için genellikle yabancı olması ve Vikipedi yaklaşımının temelini oluşturması nedeniyle tarafsızlık ile ilgili konular özellikle İngilizce Vikipedide oldukça geniş olarak ele alınmıştır. Eğer bu konuda yeni bir şeyler eklemek istiyorsanız Vikipedi tartışma:Tarafsız bakış açısına ekleme yapabilirsiniz.