Teb
Teb, Thebes, Thebai (Grekçe: Θῆβαι) veya Mısır dildeki adıyla Waset, Nil Nehrinin kıyılarına kurulmuş ve Akdeniz'in yaklaşık olarak 800 km güneyinde yer alan Antik Mısır'ın önemli şehirlerinden biridir. Yukarı Mısır'ın dördüncü nomunun ana şehridir ve Orta Krallık ve Yeni Krallık dönemlerinde uzun süre Mısır'a başkentlik yapmıştır. Nübye ve Doğu Çölüne yakın lokasyonda bulunan şehir aynı zamanda bir ticaret rotalarının üzerindeydi. Aynı zamanda dini bir merkez olan şehir, Antik Mısır'da en saygı duyulan şehirlerindendi. Şehir, Nil Nehrinin yakasına yayılmıştır. günümüzde Nil'in doğu tarafında Luxor kenti ve Karnak ve Luksor Tapınaklarının harabeleri, batı tarafında ise Teb Nekropolü bulunmaktadır. 1979 senesinde UNESCO Dünya Mirası listesine dahil edilmiştir.[2]
| UNESCO Dünya Mirası | |
|---|---|
 | |
| Konum | Luksor,  Mısır |
| Kriter | Kültürel: i, iii, vi |
| Referans | 87[1] |
| Tescil | 1979 (3. oturum) |
| Bölge | Yukarı Mısır |
| Koordinatlar | 25°43′14″K 32°36′37″D / 25.72056°K 32.61028°D |
Tıp kelimesinin Thebes şehrinden geldiğine dair iddialar mesnetsizdir.[3][4][5]
Toponim
değiştir
|
|
|
Şehrin Mısır dilindeki ismi wꜣs.t, "wꜣs[a] şehri" manasına gelmektedir. Yeni Krallığın sonralarından sonra şehir njw.t-jmn "Amun[b] şehri" ismiyle alınır. Şehrin ismi Tanah'ın Nahum Kitabında[8] "Nōʼ ʼĀmôn" (נא אמון) şeklinde ve Hezekiel[9] ve Yeremya Kitabında[10] "No" (נא) şeklindedir.
"Thebes" kelimesinin şehrin Demotik Mısırcadaki adı olan tꜣ jpt ("mabed") kelimesinin Helenize hali olan Grekçe Thebai (Θῆβαι) kelimesinin Latinize edilmiş olduğu bazılarınca savunulmaktadır. Lakin Homeros'un İlyada'sında[11] şehre Thebai denmesi bu etimoloji şüpheli yapmaktadır. Yunanlar şehri "Yüz geçitli Teb" (Θῆβαι ἑκατόμπυλοι, Thēbai hekatómpyloi) olarak Böotya'daki "Yedi geçitli Teb" (Θῆβαι ἑπτάπυλοι, Thēbai heptápyloi) şehrinden ayırır.[c]
Günümüzde şehrin Arapça ismi olan "Karnak" müstahkem köy manasına gelmektedir.
Şehrin özellikleri
değiştirBu bölümün gelişebilmesi için alakalı konuda uzman kişilere gereksinim duyulmaktadır. |
Coğrafya
değiştirŞehir Yukarı Mısır'ın orta kısmında bulunan, Nil Deltasının 800 km güneyinde bulunan, Nil Vadisinideki büyük kıvrımdaki alüvyal bir ovaya kurulmuştur. Kurn tepesi(en) dahil birkaç tepe de dahil olmak üzere 93 km3'ye yayılmıştı. Doğusunda Nil'e akan vadiler ve Doğu Çölü bulunuyordu ki bunların en önemlisi Hamamat Vadisiydi ki vadi Prehistorik Mısır'dan beri Mısır'ın Kızıldenize bağlandığı ana güzergahlardan biriydi. Şehir ticaret rotalarının üzerinde bulunuyordu.[13] Uruk Medeniyeti ile bu koridordan ticaret yapılmaktaydı. Birinci Hanedanın başkenti Thinis de aynı sebeplerden dolayı Teb şehrine yakın bir yerde kurulmuştu. Her iki şehir de Hamamat Vadisiyle Kızıldenize ve Güney ve Kuzey Mısıra ulaşan kervan yollarının kesişim noktasıydı. Şehir aynı zamanda Batı çölündeki bir vahaya ulaşan Hol Vadisine(en) da yakın bir lokasyondaydı. Bu vadide bilinen ilk Proto-Sinaitik yazı(en) keşfedilmiştir ki Teb'in başkent olmasından kısa süre sonrasına tarihlenmektedir.
Etrafındaki Yukarı Mısır'ın dördüncü nom'dan kasabalar şunlardır: Gebelein, Medamud, El-Tod, Armant, Sumenu[14]
Demografi
değiştir
George Modelski'ye göre, MÖ 2000 tarihinde şehir 40.000 nüfusa (ki o zaman 60.000 nüfusa ship olan Memfis Dünya'nın en büyük şehriydi) sahipti. Memfis'in nüfusu MÖ 1800'de 30.000'e geriledi ve Teb Mısır'ın en büyük şehri oldu.[15] Tarihçi Ian Morris, şehrin MÖ 1500 senesinde 75.000 nüfusu ile Dünya'nın en büyük şehri haline geldiğini ve bu unvanını MÖ 900'e kadar (Nimrud tarafından geçilene kadar) koruduğunu tahmin etmektedir.[16]
Ekonomi
değiştirYunan şair Homeros, İlyada 9. Kitapta(yaklaşık MÖ 8.yüzyıl), şehrin zenginliğini methetmek için der ki: "Mısır'daki Teb şehrinde değerli külçe yığınları parlar, yüz geçitli Teb." Arkeolojik kalıntılar da Mısır Medeniyetinin altın çağlarına tanıklık etmektedir.[17][18]
Kültür
değiştirTeb şehrinde yılda altmış festival kutlanırdı. Bunlardan en mühim olanları, Edfu Jeografik Yazısına göre: Opet Festivali[19], Khoiak Festivali, 1.Shemu(Hasat) Festivali, 2.Shemu Festivali ve Güzellik Festivali idi.
Tarih
değiştirBu madde, İngilizce Türkçeye çeviri yapılarak genişletilebilir.
Başlıca çeviri yönergeleri için [genişlet] düğmesine tıklayınız.
|
Dipnotlar
değiştir- ^ Eski Mısır dilinde wꜣs kelimesi hakimiyet, idare ve manasına gelir ve aynı zamanda gücü ve hakimiyeti temsil eden bir asadır. Asa hayvan başlı ve çatallı bir alta sahip uzun bir değnekten ibarettir. Set ve Anubis gibi birçok Mısır tanrısı ve firavunlar bu asayı taşırlar. Bkz
- ^ Teb Triadının(üçlü tanrı sistemi) başı olan tanrıdır Amon, diğer tanrılar ise Mut ve Khons idir.
- ^ Coğrafyacı Pausanias, şehirler arasında bağlantının Böotya'daki Teb'in MÖ 5. yüzyıldan kalma Amun idol ve tapınağına sahip olması nedeniyle olduğunu kaydeder.[12]
Ayrıca bakınız
değiştirKaynakça
değiştir- ^ "Arşivlenmiş kopya". 13 Ağustos 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ocak 2014.
- ^ Centre, UNESCO World Heritage. "Ancient Thebes with its Necropolis". UNESCO World Heritage Centre (İngilizce). 30 Mayıs 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Eylül 2024.
- ^ Kalaycıoğlu, Hülya. "Dünya Tıp Sembolü olan iki yılanlı amblemin bir Türk tarafından önerildiğini ve kabul edildiğini biliyor muydunuz? – Ömer Hekim Aile Sağlık Merkezi". Erişim tarihi: 24 Eylül 2024.
- ^ Aksoy, Bilal (14 Aralık 2019). ""Tıp" Sözcüğünün Kökeni - Etimolojik Açıdan Ak Sözlük". aksozluk.org. 25 Eylül 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Eylül 2024.
- ^ "tıp". Nişanyan Sözlük. 25 Eylül 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Eylül 2024.
- ^ Erman/Grapow: Wörterbuch der ägyptischen Sprache, s. 211.
- ^ Erman/Grapow: Wörterbuch der ägyptischen Sprache, s. 54,479.
- ^ Nahum 3:8
- ^ Hezekiel 30:14-16
- ^ Yeremya 46:25
- ^ İlyada, IV.406 ve IX.383
- ^ Description of Greece, IX.16 §1
- ^ "Ancient Egyptian Trade | Western Civilizations I (HIS103) – Biel". courses.lumenlearning.com. Erişim tarihi: 27 Eylül 2024.
- ^ Wilkinson, T. (2013). "The Rise and Fall of Ancient Egypt".
- ^ "EARLY WORLD CITIES". web.archive.org. 19 Mayıs 2014. 19 Mayıs 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Eylül 2024.
- ^ https://web.archive.org/web/20110726164950/http://www.ianmorris.org/docs/social-development.pdf [yalın URL]
- ^ "The ancient history of the Near East : from the earliest times to the battle of Salamis | WorldCat.org". search.worldcat.org (İngilizce). 21 Ağustos 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Eylül 2024.
- ^ "Egyptian antiquities in the Nile Valley : a descriptive handbook | WorldCat.org". search.worldcat.org (İngilizce). 21 Ağustos 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Eylül 2024.
- ^ "Opet | River Nile, Amun-Re, Luxor Temple | Britannica". www.britannica.com (İngilizce). Erişim tarihi: 26 Eylül 2024.
- Gauthier, Henri. 1925–1931. Dictionnaire des noms géographiques contenus dans les textes hieroglyphiques. Vol. 3 of 7 vols. Cairo: Imprimerie de l’Institut français d’archéologie orientale du Caire. (Reprinted Osnabrück: Otto Zeller Verlag, 1975). 75, 76.
- Polz, Daniel C. 2001. "Thebes". In The Oxford Encyclopedia of ancient Egypt, edited by Donald Bruce Redford. Vol. 3 of 3 vols. Oxford, New York, and Cairo: Oxford University Press and The American University in Cairo Press. 384–388.
- Redford, Donald Bruce. 1992. "Thebes". In The Anchor Bible Dictionary, edited by David Noel Freedman. Vol. 6 of 6 vols. New York: Doubleday. 442–443. ISBN 0-385-42583-X (6-volume set)
- Strudwick, Nigel C., & Strudwick, Helen, Thebes in Egypt: A Guide to the Tombs and Temples of Ancient Luxor. London: British Museum Press, 1999, ISBN 0-8014-3693-1 (hardcover)/ISBN 0-8014-8616-5 (paperback)
Dış bağlantılar
değiştir
- More information on ancient Thebes, a World Cultural Heritage site14 Mayıs 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Theban Mapping Project
- Ramesseum/Ancient Thebes Digital Media Archive (photos, laser scans, panoramas), data from an Egyptian Supreme Council of Antiquities/CyArk research partnership
- ICOMOS Heritage at Risk 2001/200215 Haziran 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.