Wilson Prensipleri Cemiyeti
Bu madde hiçbir kaynak içermemektedir. (Temmuz 2024) (Bu şablonun nasıl ve ne zaman kaldırılması gerektiğini öğrenin) |
Wilson Prensipleri Cemiyeti (veya Wilson İlkeleri Cemiyeti), 4 Aralık 1918’de İstanbul’da kurulmuş ve iki ay faaliyet göstermiş bir dernektir.
I. Dünya Savaşı’nın sona ermesinden sonra yabancı işgaline uğrayan Anadolu’daki egemenlik sorununa Wilson İlkeleri doğrultusunda bir çözüm bulmayı amaçlar. Dernek üyelerinin bir kısmı barıştan sonra ülkenin Amerikan mandası altına girmesi düşüncesini ortaya atmıştır. Cemiyet çok kısa ömürlü olmuş ancak ortaya attığı Amerikan mandası fikri özellikle İzmir'in işgalinden sonra yaygınlaşmış; Erzurum ve Sivas Kongrelerinde tartışılmıştır.
Kuruluşu
değiştirAmerika Birleşik Devletleri Başkanı Thomas Woodrow Wilson, 8 Ocak 1918’de yaptığı bir konuşmada savaş sonrası için ABD’nin istediği dünya düzenini on dört madde ile ifade etmişti. Wilson ilkelerinin 12. maddesi, Osmanlı İmparatorluğu’nda Türklerin çoğunlukta olduğu bölgelere ilişkindi ve bu bölgelerin bağımsızlığının sağlanmasını öngörüyordu. 12. maddenin uyandırdığı ümitle Halide Edip, Wilson Prensipleri Cemiyeti’nin kurulması önerdi.
Dernek, çoğunluğu gazetecilerden oluşan bir aydın grubu tarafından 4 Aralık 1918’de kuruldu. Kuruluş yeri ve merkezi İstanbul'da Vakit Gazetesi idarehanesi idi. Yönetim kurulunda Halide Edip, Refik Halid, Ali Kemal, Hüseyin Avni, Ragıp Nurettin yer aldı. Cemiyet yöneticileri 5 Aralık 1918 tarihinde Amerika Başkanı Wilson’a gönderdikleri 9 maddelik bir muhtıra ile resmen Amerikan mandasını talep ettiler.
Amerikan mandası fikri
değiştirCemiyetin amacı, önce Amerika’nın dostluğunu kazanarak, Wilson Prensiplerine uygun bir barışın gerçekleştirilmesini sağlamak için çalışmaktı. Ayrıca cemiyet üyelerinin bir kısmı, barıştan sonra ülkenin Amerikan mandası altına girmesi için çalışıyor, Osmanlı Devleti’nin ancak Amerikan mandası altına girerse Milletler Cemiyeti içinde diğer devletler ile eşit hukuka sahip olabileceğini savunuyordu. Amerikan mandasını isteyenlerin başlıca dayanak noktası, Osmanlı Devleti’nin çoğunluğu Türk olan bölgelerinin bile bağımsız kalamayacağı, paylaşılacağı yahut bir başka devletin himayesi altına gireceği endişesi idi. Onlara göre, eğer Amerikan mandası altına girilirse, Amerika’nın rehberliği ve liderliği ile kalkınmak mümkün olacaktı. Ayrıca eğer Amerikalılar çekip gitse bile, arkalarında kuvvetli, müreffeh, kültürlü, bütün etnik unsurları müşterek değerlere sahip bir Türkiye bırakacaklardı.
Aktif üyeleri
değiştirCemiyet, Amerikan mandası lehinde kamuoyu oluşturmak için özellikle basın yoluyla çaba sarf etti. Dönemin önemli gazetelerinin başyazar ve sahipleri cemiyetin üyeleri arasındaydı. Ati ve İkdam gazeteleri başyazarı Celâl Nuri, Akşam gazetesi başyazarı Necmeddin Sadık, Zaman gazetesi başyazarı Cevat, Yeni Gazete başyazarı Mahmud Sadık, Vatan gazetesi başyazarı Ahmet Emin, Yeni Gün gazetesi başyazarı Yunus Nadi aktif üyeler arasındaydı.
Kapanması
değiştirCemiyet, kuruluşundan iki ay sonra kapandı. Kapanışın ardından cemiyet üyelerinin bir kısmı Anadolu’da Mustafa Kemal önderliğinde yürütülen Milli Mücadele’ye katılmış; bir kısmı ise Osmanlı hükûmetlerinde görev almıştır.