Wu Zetian
Wu Zetian (17 Şubat 624 - 16 Aralık 705) doğum adı Wu Zhao (武曌), (Çince (basitleştirilmiş): 武则天; Çince (geleneksel): 武則天; pinyin: Wǔ Zétiān) unvanı İmparator Yoldaş Wu (武后) Çin tarihinin tek kadın İmparatoru. 690 yılında hüküm sürmeye başladı. 705 yılında öldü.
| Wu Zetian | |||||
|---|---|---|---|---|---|
 | |||||
| Tang Hanedanı İmparatoriçesi | |||||
| Hüküm süresi | 16 Ekim 690 - 22 Şubat 705 (14 Yıl 129 Gün) | ||||
| Önce gelen | İmparator Ruizong | ||||
| Sonra gelen | İmparator Zhongzong | ||||
| Doğum | 17 Şubat 624 Lizhou, Çin | ||||
| Ölüm | 16 Aralık 705 (81 yaşında) Louyang, Çin | ||||
| Defin | Qianling Müzesi | ||||
| Eş(ler)i | İmparator Li Zhi | ||||
| |||||
| Hanedan | Tang | ||||
| Babası | Wu Shihuo | ||||
| Annesi | Bayan Yang | ||||
İmparatorluktan önceki yaşamı
değiştirÇocukluğu
değiştirWu, 624 yılında Çin'in Lizhou (bugünkü Siçuan Eyaletindeki Guangyuan şehri) şehrinde doğdu. Babası Wu Shihuo, annesi ise Bayan Yang'dır. 14 yaşına kadar Lizhou'da ailesiyle yaşadı.
Sarayda yükselişi
değiştir14 yaşındayken İmparator Taizong tarafından saraya getirtildi ve cariye oldu. İmparator Taizong öldüğündeyse kurala uygun olarak Budist rahibe oldu. Tahta geçen yeni imparator Gaozong daha önceden ona aşık olmuştu ve onu saraya geri getirtti. Wu Zetian, böylece yeniden cariye oldu.
İmparatoriçeliği hedefleyen Wu Zetian, o sırada İmparator Gaozong ile evli olan İmparatoriçe Wing ile rekabet halindeydi. İmparatoriçe Wing'in çocuğu olmuyordu ve bu nedenle başkalarının çocuklarına yakın ilgi gösteriyordu. Wu Zetian ise yakın zamanda İmparator Gaozong'dan olan bir kız doğurmuştu.
İmparatoriçe Wing, Wu Zetian'ın yeni doğan kızını ziyarete gitti. İmparatoriçe ayrıldıktan sonra Wu Zetian, kendi kızını boğarak öldürdü.[3] Ve suçu İmparatoriçe Wing'e attı. Daha sonra kızını görmeye gelen İmparator kızının İmparatoriçe tarafından öldürüldüğünü duydu ve ondan nefret etmeye başladı. Böylece Wu Zetian, İmparatoriçe Wing'i bertaraf etmeyi başarmıştı. Daha sonra Gaozong'un kendisini İmparatoriçe ilan etmesini sağladı.
İmparator eşi olarak Wu Zetian
değiştirWu Zetian, kendisinden önceki İmparatoriçelerin aksine devlet işlerine müdahalelerde de bulundu. Bu konuda geleneksel kuralları hiçe saydı. İmparator Gaozong'un hastalığını da fırsat bilerek devlet işlerine müdahalelerde bulunurken, aynı zamanda imparatorun hastalığını kullanarak onun etkisini ortadan kaldırdı. Böylece resmen olmasa da fiilen İmparator oldu.
İmparatorluk dönemi
değiştir
Tahta çıkışı
değiştir683 yılında Gaozong öldü ve yerine Zhongzhong geçti. Fakat bu dönemde Wu Zetian imparatorları tahttan indirecek kadar güçlenmişti. Zhongzhong'u da bir yıl içinde tahttan indirdi. Onun yerine Ruizhong tahta çıktı. Ruizhong'un iktidarı 6 yıl sürdü ve 690 yılında O da tahttan indirildi. Böylece Wu Zetian, Tang Hanedanını ortadan kaldırıyordu. Daha sonra İkinci Zhou Hanedanını resmen ilan edecekti. Bu karar aynı zamanda onun resmen Yönetici İmparatoriçe olmasını sağladı.
İmparatorluğu
değiştirİktidarının ilk dönemlerinde Tang Hanedanının kalan üyelerini de yok etti. Bu kişiler arasında kendi öz oğlu da vardı.[3] Tang Hanedanı dönemindeki devlet adamlarının çoğunluğunu ya öldürdü ya da sürdü. Tang Hanedanına sadık insanları devletin içinden temizledi.
Kendi soyunu daha önemli gösterebilmek için Tang Hanedanının soyuyla ilgili kayıtlarla oynadı. Yandaşlarının ve sevdiği kişilerin konumunu güçlendirdi. Devlet yapısında önemli reformlar yaptı. Önceki hanedandan kalan devlet bürokrasisine darbe vurdu. Ekonomik ve sosyal yapıda büyük değişikliklerde bulundu.
Ölümü ve mezarı
değiştirWu Zetian, 705 yılında Louyang'da öldü. Kocası Gaozong'un bekleyen naaşıyla birlikte Quianlin'e defnedildi. İsteği üzerine mezar taşına hiçbir şey yazılmadı. Sekiz metre yüksekliğinde ve iki metre genişliğindeki yazısız yekpare mezar taşı onun ününü daha da arttırdı. Mezar taşında hiçbir şey yazmamasının nedeniyle ilgili çeşitli teoriler bulunsa da en yaygını şudur: Wu Zetian, yaptığı işlerin yazıyla ifade edilemeyecek kadar büyük olduğunu ve bir mezar taşına sığacak kadar kısa ifade edilemeyeceğini düşünüyordu.[3]
Yönetimi
değiştir
Wu Zetian'ın yönetiminin ilk dönemleri, yeni bir hanedanın kuruluşu ve eski hanedanın tamamen yok edilmesi için mücadeleyle geçti. Fakat Zetian'ın yaptığı bu mücadele bir bakıma devlet bürokrasisinin dönüşümü için verilen mücadelenin bir parçasıydı. Wu Zetian, Tang Hanedanını yok ederken onun döneminden kalan devlet adamlarını yönetimden çıkardı. Bürokratlara büyük darbe vurdu. Kurduğu muhbirlik ağıyla bu siyasi mücadelesinde büyük başarı elde etti ve bütün rakiplerini bertaraf etti. Bu kararlı ve acımasız mücadele Çin'in değişiminin ilk adımını oluşturdu.
Kendisinin iktidara gelişinden dört yıl önce (686'da) Anxi Eyaletinin dört kenti Tubo Beyliği tarafından ele geçirilmişti. İktidara gelişinden iki yıl sonra (692'de) bu dört kenti geri aldı. Sincan bölgesinde Anxi Eyaletinin çok geniş olması nedeniyle yönetiminde zorluklar çıktığını gördü ve Tanrı Dağlarının kuzey kısmını ayırıp Beiting Eyaletini kurdu.
Ardından Wu Zetian, kendisinden önceki dönemden kalan ekonomik gelişmeyi daha da ilerletti. Ekonomik ve siyasi alandaki reformların yapılabilmesi için devlet yönetiminde çalışacak kişilerin alımına sınav sistemi getirdi. Fakat yüksek sayıdaki yöneticilerin varlığı halkın sırtına kısa vadede yük bindirdi.
Onun döneminde toplumsal istikrar sağlandı, nüfus çoğaldı. Ekonomi hızla gelişti. Ekonomik ve toplumsal alanda büyük başarılar elde edildi. Ayrıca devlet otoritesi güçlendi.
Wu Zetian, kültürel gelişmeye de önem verdi. Büyük önem verdiği kitap derleme işleri sayesinde çok sayıda kitap derlendi. Ayrıca Çin yazısında bazı değişiklikler yaptı.
Etkileri
değiştir
- Wu Zetian arkasında daha güçlü ve zengin bir İmparatorluk bıraktı.
- Sona erdirdiği Tang Hanedanı onun ölümünden itibaren yeniden kuruldu ama eskisi kadar güçlü olamadı.
- Devlet yönetiminde ve bürokrasisinde köklü değişiklikler yaşandı.
- Kadınların daha etkin olarak yönetimde bulunmasını sağladı. Geleneksel erkek hakimiyeti yıkıldı.
- Çin'in nüfusu daha da arttı.
İkinci Zhou Hanedanı (690-705)
değiştir| Düzenleme: Şahsi isimler kullanıldı | |||
| Tapınak ad(lar)ı | Soyadı ve İsim | İktidar Dönemi | Devir Adları ve Tarihleri |
|---|---|---|---|
| Yok | Wǔ Zhào(武曌) | 690-705 |
Tiānshòu (天授): 16 Ekim 690 – 21 Nisan 692 (18 ay) |
Kültürel kaynaklar
değiştirKitaplar
değiştir- Di Renjie, Eleanor Cooney & Daniel Alteri tarafından kaleme alınan gizem romanı.
- The Walking Boy, Lydia Kwa tarafından kaleme alınan roman.
- Lady Wu, Lin Yutang tarafından kaleme alınan tarih üzerine bir kitap.
- Impératrice (Fransızca), Pekin doğumlu yazar Shan Sa tarafından kaleme alınan biyografik roman.
- Cairen Wu Zhao, Çinli yazar Su Tong tarafından kaleme alınan tarihsel roman.
- Isle of Woman, Piers Anthony'nin Tor Fantasy adlı kitabında Wu Zetian'ın yükselişini ele alan bölüm.
- Green Dragon, White Tiger, İrlandalı yazar Annette Motley tarafından kaleme alınan tarihsel-romantik roman.
Filmler
değiştir- Wu Zetian, 1939 yapımı film.
- Detective Dee and the Mystery of the Phantom Flame, 2010 yapımı epik-gizem filmi.
Televizyon
değiştir- Empress Wu, Çinli TV kanalı ATV'de 1984'te yayınlanan dizi.
- Zhisun Hongyan, 2004'te CTS'de yayınlanan dizi.
- The Greatness of a Hero, Hong Kong TVB kanalında yayınlanan 2009'da başlamış dizi. Di Renjie adlı filmle bağlantılıdır.
Video oyunları
değiştirSid Meier'in Civilization adlı bilgisayar oyunu serisinden Civilization II ve Civilization V'te Wu Zetian, Çin'in lideri olarak görülmektedir.
Ayrıca bakınız
değiştirDış bağlantılar
değiştir- Wu Zetian'ın mezar taşı 25 Haziran 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Wu Zetian döneminde inşa edilen ve onun yaşadığı Daming Sarayı ve günümüzde onun yerini alan Daming Parkı
Kaynakça
değiştirDipnotlar
değiştir- ^ 630 yılında saraya girdikten sonra İmparator Taizong ona İmparatorluk Sarayında Mei adını verdi.
- ^ Kuzeni Zong Qinke aralık 689'da birkaç tane karakter yapmıştır ve o isim olarak 曌 seçmiştir, sonraki sene tahta çıktığında bu onun tabu adı olmuştur. Bazı kaynaklara göre bu karakter 瞾 şeklinde yazılır. Bazı kaynaklar (örn. Bo Yang Edition of the Zizhi Tongjian, cilt 47–49) onun asıl isminin Zhao olduğunu ve 689'da sadece yazılışını değiştirdiğini söyler, fakat bu ne Old Book of Tang ne de New Book of Tang kitapları tarafından doğrulanmamakta ve bu kitaplar ismini yazmamaktadır. Şu husus dikkate alınmalıdırk;, torunu Li Chongzhao, başa geçtikten bir süre sonra, ismini onun tabu ismini korumak adına Li Chongrun olarak değiştirmiştir ve ismindeki "Zhao" karakteri 照 şeklindedir. Bkz. Old Book of Tang, cilt 86 [1] 11 Ekim 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ve New Book of Tang, cilt 81.[2] 19 Şubat 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- ^ a b c Kaynak: Çin Tarihindeki Tek Kadın İmparator Wu Zetian 21 Haziran 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Kaynakça
değiştir- Çin Tarihindeki Tek Kadın İmparator Wu Zetian 21 Haziran 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- İmparatoriçe Wu Zetian 12 Kasım 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.