Vikipedi

Ksenon

(Xenon sayfasından yönlendirildi)

Ksenon, Xe sembolü ile gösterilen 54 atom numaralı kimyasal elementtir. Renksiz, ağır, kokusuz bir soy gaz olan ksenon Dünya atmosferinde eser miktarda bulunur.[2] Genellikle reaktif olmayan element, sentezlenen ilk soy gaz bileşiği olan ksenon heksafloroplatinatın oluşumu gibi birkaç kimyasal reaksiyona maruz kalabilir.[3][4][5]

54 iyot ← ksenon → sezyum
Kr
↑
Xe
↓
Rn
Genel
Adı, Sembolü, Atom numarası Ksenon, Xe, 54
Element serisi Soy gaz
grup, periyot, blok 18, 5, p
Görünüş renksiz gaz
Atom ağırlığı 131,293(6) g·mol−1
Elektron dizilimi [Kr] 5s² 4d10 5p6
Enerji seviyesi başına
Elektronlar		 2, 8, 18, 18, 8
Fiziksel özellikleri
Maddenin hali gaz
Yoğunluk (0 °C, 101,325 kPa)
5.894 g/L
Erime noktası (101,325 kPa) 161.4 K
(−111,7  °C, −169.1 °F)
Kaynama noktası (101,325 kPa) 165.03  K
(−108,12  °C, −162.62 °F)
Üçlü nokta 161,405 K, 81,6 Pa[1]
Kritik nokta 289,77 K, 5,841 MPa
Ergime ısısı (101,325 kPa)
2,27 kJ·mol−1
Buharlaşma ısısı (101,325 kPa)
12,64  kJ·mol−1
Özgül ısı kapasitesi (100 kPa, 25 °C)
20,786 J·mol−1·K−1
Buhar basıncı
P(Pa) 1 10 100 1 k 10 k 100 k
T(K)'de 83 92 103 117 137 165
Atom özellikleri
Kristal yapısı Yüzey merkezli kübik
Yükseltgenme seviyesi 0, +1, +2, +4, +6, +8
(nadiren sıfırdan fazla)
(zayıf asidik oksit)
Elektronegatifliği 2,6 (Pauling ölçeği)<
İyonlaşma enerjileri 1.: 1170,4 kJ/mol
2.: 2046,4 kJ/mol
3.: 3099,4 kJ/mol
Atom yarıçapı (calc.) 108 pm
Kovalent yarıçap 130 pm
Van der Waals yarıçapı 216 pm
Diğer özellikleri
Manyetik durum Nonmanyetik
Isıl iletkenlik (300 K) 5,65×10−3  W·m−1·K−1
Ses hızı (sıvı) 1090 m/s; (gaz) 169 m/s
CAS kayıt numarası 7440-63-3
Seçilmiş izotoplar
izo TB YÖ BM BE (MeV) BÜ
124Xe 0.095% 124Xe 70 nötronlu kararlı bir izotoptur
125Xe yap 16,9 s. ε 1,652 125I
126Xe 0.089% 126Xe 72 nötronlı kararlı bir izotoptur
127Xe yap 36,345 g. ε 0,662 127I
128Xe 1.91% 128Xe 74 nötronlu kararlı bir izotoptur
129Xe %26,4 129Xe 75 nötronlu kararlı bir izotoptur
130Xe %4,07 130Xe 76 nötronlu kararlı bir izotoptur
131Xe %21,2 131Xe 77 nötronlu kararlı bir izotoptur
132Xe %26,9 132Xe 78 nötronlu kararlı bir izotoptur
133Xe yap 5,247 g. β– 0,427 133Cs
134Xe %10,4 134Xe 80 nötronlu kararlı bir izotoptur
135Xe yap 9,14 s. β– 1,16 135Cs
136Xe %8,86 136Xe 82 nötronlu kararlı bir izotoptur

Ksenonun tabiattaki varoluşu dokuz kararlı izotoptan ibarettir. Ayrıca kırkın üzerinde radyoaktif bozunuma uğrayan kararsız izotop bulunur. Ksenonun izotop oranları Güneş Sistemi'nin ilk tarihinin araştırılmasında önemli bir araçtır.[6] Ksenon-135 nükleer fisyonun sonucu olarak açığa çıkar ve nükleer reaktörlerde nötron soğurucu görevini yapar.[7]

Ksenon flaş lambalarında[8] ve ark lambalarında kullanılır,[9] ve tıpta genel anestezik olarak kullanılır.[10] İlk excimer lazer modelin lazer aktif ortamında ksenon dimer molekülü (Xe2)[11] ve ilk lazer modellerinde de pompa olarak ksenon flaş lamba kullanıldı.[12] Ksenon ayrıca kuramsal zayıf etkileşimli ağır parçacıkların (WIMP) araştırılmasında[13] ve uzay gemilerindeki iyon iticilerde kullanılır.[14]

Tarih

değiştir

Ksenon 12 Temmuz 1898'de William Ramsay ve Morris Travers tarafından yine kendi keşifleri olan kripton ve neon'un ardından keşfedildi. Ramsay ve Travers elementi sıvı havanın buharlaşan bileşenlerinden arta kalan kalıntılarda buldular.[15][16] Ramsey bu gaz için Yunancada 'yabancı' veya 'ziyaretçi' anlamlarına gelen ξένον [xenon] sözcüğünün geçişsiz tekil formu ξένος [xenos] adını önerdi.[17][18] 1902'de Ramsay ksenonun Dünya atmosferindeki oranını 20 milyonda bir olarak tahmin etti.[19]

 
Ksenon flaş

1930'larda mühendis Harold Edgerton yüksek hızlı fotoğrafçılık için çakar lamba (strobe light) teknolojisini araştırmaya başladı. Bu araştırma onu, ışığın ksenon ile dolu bir tüpte kısa elektrik akımının gönderilmesiyle elde edildiği ksenon flaş lambasının keşfine götürdü. 1934'te Edgerton bu yöntemle bir mikrosaniye kadar kısa flaşlar üretebildi.[8][20][21]

1939'da Albert R. Behnke Jr. derin su dalgıçlarında meydana gelen sarhoşluğu araştırmaya başladı. Behnke çalışmasında çeşitli solunum karışımlarının etkilerini test etti ve bunun dalgıçların derinlikteki değişimi algılamalarına sebep olduğunu keşfetti. Bu sonuçlardan sonra ksenon gazının anestetik olarak kullanılabileceği görüşüne vardı. 1941'de Rusya'da Lazharev'in görünüşte ksenon anestezisi üzerine çalışmış olmasına rağmen 1946'da ksenon anestezisini teyit eden yayımlanmış ilk raporu yazan kişi deneylerini fareler üzerinde yapan J. H. Lawrence'dır. Ksenon ilk kez 1951'de, iki hastasını başarılı bir şekilde ameliyat eden Stuart C. Cullen tarafından cerrahi anestezik olarak kullanıldı.[22]

1960'ta fizikçi John H. Reynolds, aşırı ksenon-129 bolluğunda belli başlı göktaşlarının izotopik anormallik içerdiğini keşfetti. Reynolds bunun radyoaktif iyot-129'un bir bozunum ürünü olduğu sonucuna vardı. Bu izotop cosmic ray spallation ve nükleer fisyon ile yavaşça üretilir ancak sadece süpernova patlamalarında nicel olarak üretilir. 129I izotopunun yarı ömrü kozmolojik zaman skalasında nispeten kısadır (16 milyon yıl). Bu da süpernovalar ile göktaşlarının 129I izotopunu katılaştırıp tuzakladığı zaman arasında çok kısa bir süre geçtiğinin ispatıdır. Bu iki olay (süpernova ve gaz bulutunun katılaşması) Güneş Sistemi'nin ilkel tarihi esnasında neler olduğunu göstermektedir. 129I izotopu büyük ihtimalle Güneş Sistemi oluşmadan önce üretildi (ancak uzun süre önce değil) ve ikinci bir kaynaktan gelen izotoplar ile güneş gazı bulutunu tohumladı. Bu süpernova kaynağı aynı zamanda güneş gazı bulutunun çöküş sebebi de olabilir.[23][24]

Uzun bir süre boyunca ksenon ve diğer soy gazların tamamen kimyasal süreduran oldukları ve herhangi bir bileşik oluşturamayacakları düşünülüyordu. Ancak British Columbia Üniversitesi'nden Neil Bartlett araştırmaları esnasında platinyum heksaflorid (PtF6) gazının, dioxygenyl hexafluoroplatinate (O2+[PtF6]-) oluşturulması için oksijen gazını (O2) okside edebilen güçlü bir aracı yükseltici olduğunu keşfetti.[25] O2 ve ksenonun birinci iyonizasyon potansiyeli neredeyse aynı olduğundan, Bartlett platinyum heksafloridin de ksenonu oksitleyebileceğini fark etti. 23 Mart 1962'de o iki gazı birleştirdi ve bilinen ilk soy gaz bileşiği ksenon heksafloroplatinatı elde etti.[26][5] Bartlett bileşiğinin Xe+[PtF6]- olduğunu düşündü ancak daha sonraki çalışmaları bunun muhtemelen ksenon içeren çeşitli tuzların karışımı olduğunu gösterdi.[27][28][29] Bunun sonrasında başka birçok soy gaz bileşiği daha keşfedildi[30] ve argon florohidrür (HArF),[31] kripton diflorid (KrF2)[32][33] ve radon florid[34] gibi bazı argon, kripton ve radon bileşikleri de tanımlandı.

Bulunuş

değiştir

Ksenon Dünya atmosferindeki eser gazlardandır 0.087±0.001 ppm (μL/L) veya bir başka ifadeyle yaklaşık 11.5 milyonda bir parça şeklinde bulunur.[35] ve ayrıca bazı mineral kaynaklarından çıkarılan gazlarda da bulunur. Ksenonun 133Xe ve 135Xe gibi bazı radyoaktif türleri, nükleer reaktörlerdeki bölünebilir malzemelerin nötron ışınlaması ile üretilir.[3]

Ksenon havanın oksijen ve azota ayrılması işleminde yan ürün olarak elde edilir. Genellikle çift aşamalı tesiste ayrımsal damıtma ile yapılan bu işlemden sonra sıvı oksijen küçük miktarda kripton ve ksenon içerir. İlave damıtma aşamaları ile sıvı oksijen %0,1–0,2 kripton/ksenon karışımı içerecek şekilde zenginleştirilebilir. Bu karışım silika jel üzerine adsorpsiyon veya damıtma yoluyla çıkarılır. Son olarak kripton/ksenon karışımı damıtma yöntemi ile ksenon ve kriptona ayrılabilir.[36][37] Bir litre ksenonun atmosferden eldesi 220 kilowatt saat enerji gerektirir.[38] 1998 yılı içinde Dünya çapında 5,000–7,000 m³ ksenon üretildi.[39] Ksenon nadir bulunuşu sebebi ile diğer hafif soy gazlardan çok daha pahalıdır. 1999 yılı itibarı ile küçük miktarlar için bu gazların Avrupa piyasasındaki değerleri; ksenon için 10 €/L, kripton için 1 €/L ve neon için 0.20 €/L şeklindedir.[39]

Ksenon Güneş atmosferinde, Dünya'da ve asteroidlerde ve kuyrukluyıldızlarda göreli olarak seyrek bulunur. Mars atmosferinde ksenonun bulunuşu Dünya'dakine benzerdir: yaklaşık olarak milyonda 0.08 parça.[40] Yine de 129Xe'nin Mars'taki oranı Dünya ve Güneş'tekinden daha yüksektir. Bu izotopun radyoaktif bozunma ile oluştuğu düşünülürse, bu sonuç muhtemelen Mars'ın, gezegen formuna geldiği ilk 100 milyon yıl içinde, ilkel atmosferini yitirdiğinin belirtisi olabilir.[41][42] Bunların aksine Jüpiter gezegeni atmosferinde olağandışı derecede ksenon bulunur; yaklaşık olarak Güneş'tekinden 2.6 kat daha fazladır.[43] Bu yüksek bolluk güneş bulutsusu ısınmaya başlamadan önce, küçük gezegenlerin (planetesimal) erken ve ani artışından kaynaklanıyor olabilir[44] (aksi durumda ksenon, planetesimal buzullarda tuzaklanamazdı), ancak bu durumun sebebi hâlen açıklanamamış durumdadır. Güneş Sistemi içinde bütün ksenon izotopları için nükleon fraksiyonu 1.56 × 10−8 veya toplam kütle içinde 64 milyonda bir parçadır.[45]

Karakteristik

değiştir
 
Ksenon elektronlarının enerji seviyelerindeki dağılımını gösteren diyagram.

Bir ksenon atomunun çekirdeğinde 54 proton bulunur. Standart sıcaklık ve basınçta saf ksenon gazının yoğunluğu, (Dünya atmosferinin yüzey yoğunluğu 1.217 kg/m³'ten yaklaşık 3 kat fazla) 5.761 kg/m³'tür.[46] Sıva haldeki ksenonun yoğunluğu 3.100 g/mL'ye kadar çıkabilir (maksimum yoğunluk üçlü noktada olur).[47] Aynı koşullar altında katı ksenonun yoğunluğu 3.640 g/cm³'tür (2.75 g/cm³ olan granitin yoğunluğundan büyüktür).[47] Gigapaskal seviyesinde basınç uygulandığında ksenon metalik faza geçiş yapar.[48]

Ksenon soy gaz veya asal gaz olarak isimlendirilen sıfır valanslı elementlerdendir. Element (örneğin yanma gibi) birçok kimyasal reaksiyona karşı süredurandır, çünkü en dış valans kabuğunda sekiz elektron bulunur. Bu durum sıkıca bağlı olan en dıştaki elektronların kararlı ve minimum enerji konfigürasyonunda olmasını sağlar.[49] Yine de ksenon güçlü oksitleyiciler ile oksitlenebilir ve birçok ksenon bileşiği sentezlenebilir.

Gazlı tüplerde ksenon, gaz elektriksel boşalma ile uyarılırsa mavi ve eflatun ışık yayar.

İzotoplar

değiştir
Ana madde: Ksenonun izotopları

Doğal ksenon dokuz kararlı izotoptan oluşur. On kararlı izotopu bulunan kalay dışındaki tüm elementler içinde en fazla kararlı izotopa sahip elementtir. Elementler içinde sadece ksenon ve kalay yediden fazla izotopa sahiptir.[50] 124Xe, 134Xe ve 136Xe izotoplarının çift beta çözünmesine uğrayacakları öngörülür, ancak bu hiçbir zaman gözlenmediği için, bu izotopların da kararlı oldukları kabul edilir.[51][52] Bu kararlı formların yanında, kırkın üzerinde kararsız izotop da incelenmiştir. Yarı ömrü 16 milyon yıl olan 129Xe, 129I'nin beta çözünmesi sonucunda üretilir. 131mXe, 133Xe, 133mXe ve 135Xe, 235U ve 239Pu'nun fisyon ürünlerinden bazılarıdır.[53] Bu yüzden bu izotoplar nükleer patlamalarda indikatör olarak kullanılır. Çeşitli ksenon izotopları, süpernova patlamalarında,[54] çekirdeklerindeki hidrojeni tükenen ve AGB yıldız haline gelen kırmızı dev yıldızlarında, klasik nova patlamalarında[55] ve iyot, uranyum ve plütonyum gibi elementlerin bozunumu sonucunda oluşur.[53]

Yapay 135Xe izotopu nükleer fisyon reaktörlerindeki işlemlerde dikkate değer bir öneme sahiptir. 135Xe izotopunu termal nötronlar için büyük bir tesir kesitine sahiptir (2.6×106 barn),[7] bu özelliği ile izotop nötron soğurucu olarak veya işlemden bir süre sonra, zincir reaksiyonu yavaşlatabilen ve durdurabilen "zehir" olarak kullanılır. Bu olay, ABD'de Manhattan Projesi çerçevesinde inşa edilen ilk nükleer reaktörlerde, plütonyum üretimi için keşfedildi.

Ksenon elementi, iki ana izotopun izleyicisi olduğu için, göktaşlarındaki ksenon izotopu oranı Güneş Sistemi'nin oluşumunun araştırılmasında önemli bir araçtır. Radyometrik tarihlemedeki iyot-ksenon yöntemi, nükleosentez ve güneş bulutsusundaki katı maddenin yoğunlaşması arasında geçen süreyi verir. Ksenonun 129Xe/130Xe ve 136Xe/130Xe gibi izotop oranları da, dünyasal başkalaşımın ve ilkel gaz çıkışının anlaşılmasında önemli bir araçtır.[6]

Bileşikler

değiştir
 
Ksenon tetraflorür

Ksenonun ilk bileşiği 1962'de sentezlenen ksenon heksafloroplatinattır.[26] Bundan sonra birçok ksenon bileşiği daha keşfedildi. Bunlar arasında ksenon diflorür (XeF2), ksenon tetraflorür (XeF4), ksenon heksaflorür (XeF6), ksenon tetroksit (XeO4) ve sodyum perksenat (Na4XeO6) gibi bileşikler yer alır. Ayrıca yüksek derecede patlayıcı bileşik ksenon trioksit de (XeO3) elde edildi. Bu zamana kadar bulunan seksenden fazla[56][57] ksenon bileşiği elektronegatif flor veya oksijen içerir. Diğer atomlar bağlı iken (hidrojen ve karbon gibi), onlar çoğunlukla flor veya oksijen içeren bir molekülün parçası olarak bulunurlar.[58] Bazı ksenon bileşikleri renklidir ancak elementin çoğu bileşiği renksiz halde bulunur.[56]

1905'te, Finlandiya'daki Helsinki Üniversitesi'ndeki bir grup bilim insanı (M. Räsänen ve ortak çalışanlar) ksenon dihidrit (HXeH) ve sonrasında ksenon hidroksit (HXeOH), hidroksenoasetilen (HXeCCH) ve diğer Xe içeren moleküllerin anıklanmasını duyurdular.[59][60] Ek olarak 2008'de Khriachtchev ve diğerleri, kriyojenik ksenon matriksi dahilinde suyun ışılkesimi (fotoliz) ile HXeOXeH bileşiğinin anıklandığını bildirdiler.[61] Ayrıca HXeOD ve DXeOH gibi döteryumlanmış ksenon molekülleri de üretilmiştir.[62]

 
XeF4 kristalleri, 1962.

Ksenonun kimyasal bağ oluşturduğu bileşiklere ek olarak, ksenon atomlarının başka bir bileşiğin kristalimsi kafesi ile tuzaklandığı klatrat yapılar da oluşturabilir. Bunun bir örneği, ksenon atomlarının su moleküllerinin kafesindeki boşlukları doldurduğu, ksenon hidrattır (Xe·5.75 H2O).[63] Ayrıca hidratın döteryumlanmış örnekleri de üretilmiştir.[64] Böyle gaz hidratlar, doğal olarak, Vostok Gölü ve Antarktik buz örtüsünün altı gibi yerlerde yüksek basınç şartları altında ortaya çıkabilir.[65] Klatrat oluşumu, kısmi olarak ksenon, argon ve kripton damıtımında kullanıldı.[66]

Ksenon, atomunun bir fulleren içinde hapsolduğu endohedral fulleren bileşikler de oluşturabilir. Fulleren içinde hapsolmuş ksenon atomu, 129Xe nükleer manyetik rezonans spektroskopisi yoluyla gözlenebilir. Bu tekniğin kullanılmasıyla, ksenon atomunun çevresine göre kimyasal duyarlılığına bağlı olarak, fulleren molekülü üzerindeki kimyasal reaksiyonlar analiz edilebilir. Ancak, ksenon atomu da fullerenin reaktifliği üzerinde, elektronik bir etkiye sahiptir.[67]

Ksenon atomları temel durumlarındayken, birbirlerini iterler ve bağ oluşturmazlar. Ksenon atomları enerji kazandıklarında, elektronlar tekrar temel duruma dönünceye kadar uyarılmış dimer (exited dimer - eximer) oluşturabilirler. Bu mahiyet oluşur çünkü ksenon atomu en dış elektron kabuğunu dolu tutma eğilimindedir ve bunu kamşu ksenon atomundan bir elektron alarak yapabilirler. Bir ksenon excimer için tipik yaşam süresi 1–5 ns'dir ve bozunum sonucunda yaklaşık 150 ve 173 nm dalgaboyunda fotonlar salıverilir.[68][69] Ksenon ayrıca, brom, klor ve flor gibi halojenlerin de dahil olduğu diğer elementlerle de dimer oluşturabilir.[70]

Kullanım

değiştir

Ksenon elementi nadir bulunmasına ve Dünya atmosferinden elde edilmesi göreli olarak pahalı olmasına rağmen birçok uygulama alanına sahiptir.

Aydınlatma ve optik

değiştir

Gaz deşarj lambaları

değiştir
 
Şekillendirilmiş Geissler tüplerindeki ksenon

Ksenon, ksenon flaş lambası olarak bilinen ışık yayan aletlerde kullanılır. Ksenon flaş lamba fotoğrafik flaşlarda ve stroboskopik lambalarda ve nadiren bakterisidal lambalarda[71] kullanılır.[8] Ksenon lazerlerde aktif lazer ortamını uyararak koherent ışık elde edilmesini sağlar.[72] 1960'ta keşfedilen ilk katı hal lazer ksenon flaş lambası ile pompalandı,[12] ve atalet kısıtlamalı nükleer füzyonda kullanılan lazerler de ksenon flaş lambaları ile pompalandı.[73]

 
Ksenon kısa yay lambası

Sürekli, kısa, yüksek basınçlı ksenon yay lambaları gün ortası güneş ışığına yakından benzeyen bir renk sıcaklığına sahiptir ve bunlar güneş benzeticilerde kullanılır. Bu lambaların kromatikliği, Güneş'ten gözlenen ısıya yakın bir ısıdaki ısıtılmış kara cisim radyatörünü andırır. Bu lambalar 1940'larda ilk olarak tanıtıldıklarında, film projektörlerinde kullanılan kısa ömürlü karbon ark lambalarının yerini almaya başladılar.[9] Lambalar tipik 35mm'lerde ve IMAX film projeksiyon sistemlerinde, otomotivde HID farlarında ve diğer özel alanlarda kullanıma sokuldu. Bu arklar muhteşem bir kısa dalga boylu morötesi ışınım kaynağıdırlar ve kızılötesi yakınlarında yoğun yayıma sahiptirler arkın bu özelliği bazı gece görüş sistemlerinde kullanılır.

Plazma ekrandaki tekil hücreler elektrod kullanımıyla plazmaya dönüştürülen bir ksenon ve neon karışımı kullanır. Bu plazma ile elektrodların etkileşimi, ekranın önünü örten fosforu uyaran morötesi fotonlar üretir.[74][75]

Ksenon yüksek basınçlı sodyum lambalarında "starter gaz" olarak kullanılır. Ksenon bütün radyoaktif olmayan soy gazlar içerisinde en düşük ısıl iletkenliğe ve en düşük iyonizasyon potansiyeline sahip olan elementtir. Bir soy gaz olarak ksenon işlem lambalarında meydana gelen kimyasal reaksiyonlara karışmaz. Düşük ısıl iletkenlik ısı kayıplarının minimize eder ve düşük iyonizasyon potansiyeli gazın çöküm geriliminin, soğuk durumda göreli olarak düşük olmasına sebep olur, bu da lambanın çok daha kolay bir şekilde çalışmasına olanak sağlar.[76]

Lazerler

değiştir

1962'de Bell Laboratuvarları'ndaki bir grup araştırmacı ksenonun lazer etkisini keşfettiler,[77] ve sonrasında helyum eklendiğinde lazer aktif ortamının geliştiğini buldular.[78][79] Ksenon dimer (Xe2) kullanılan ilk eximer lazerde bir demet elektron ile enerji sağlanarak, 176 nm dalga boyunda (morötesi) uyarılmış emisyon üretildi.[11] Ksenon klorür ve ksenon florür de eximer (ya da daha doğru bir ifadeyle exiplex) lazerlerde kullanılır.[80] Ksenon klorür eximer lazer dermatolojide kullanım alanına sahiptir.[81]

Anestezi

değiştir

Ksenon pahalı olmasına rağmen genel anestezik olarak kullanılır. Ksenon anestezisi için iki tane yöntem bulunmaktadır. Birincisi, sinapsların hücre zarındaki kalsiyum-ATPaz pompasının inhibisyonunu kapsar.[82] Bu durum, ksenon protein içindeki nonpolar bölgelere bağlandığında meydana gelen, bir konoluşumsal değişimden (üç boyutlu yapı değişikliği) kaynaklanmaktadır.[83] İkinci yöntem anestezik ile lipid membranı arasındaki özgül olmayan etkileşmeye odaklanır.[84]

Ksenon %71 minimum alveoler konsantrasyona (MAC) sahiptir. Bu haliyle bir anestezik olarak N2O'dan %50 daha etkilidir.[10] Bu nedenle ksenon, daha az hipoksi riskine sahip oksijenle yapılan konsantrasyonlar şeklinde kullanılabilir. Azot oksitten (N2O) farklı olarak ksenon bir sera gazı değildir bu yüzden de element çevre dostu olarak nitelendirilir.

Diğer

değiştir

Nükleer enerji uygulamalarında, ksenon, kabarcık odalarında,[85] problarda ve büyük molekül ağırlığı ve süreduran yapının gerekli olduğu diğer alanlarda kullanılır.

 
NASA'nın Jet Propulsion Laboratory'de test edilen ksenon iyon motoruna ait bir prototip

Sıvı ksenon, kuramsal zayıf etkileşimli ağır parçacıkların veya WIMP'lerin tespitinde ortam olarak kullanılır. Bir WIMP, ksenon çekirdeği ile çarpışınca teorik olarak, bir elektronu koparması ve bir sintilasyon yaratması gerekir. Ksenon kullanılmasıyla bu enerji patlaması, kolayca, kozmik ışınlar gibi parçacıkların sebep olduğu benzer olaylardan ayırt edilebilir.[13] Yine de İtalya'da Gran Sasso Ulusal Laboratuvarı'ndaki (Gran Sasso National Laboratory) XENON deneyinde, o zamana kadar doğrulanmış herhangi bir WIMP bulunmasında başarısız oldu. Deneyde hiç WIMP tespiti yapılamamış olsa da, deney karanlık madde ve bazı fizik modellerinin araştırılmasına hizmet edecek.[86] Tesiste bulunan şimdiki dedektör, Dünya'daki diğer cihazlardan beş kat daha hassastır.[87]

Ksenon, sahip olduğu atom ağırlığı başına düşük iyonizasyon potansiyeli ve (yüksek basınç altında) oda sıcaklığında sıvı olarak saklanabilmesi ile uzay araçlarının iyon itki motoru için tercih edilen bir yakıttır. Ksenonun süreduran doğası onu çevre dostu yapar ve yine bu özelliği ile ksenon iyon motorlarında, cıva veya sezyuma oranla daha az kimyasal aşındırıcılık gösterir. Ksenon uydu iyon motorlarında ilk kez 1970'lerde kullanıldı.[88] Element daha sonra Avrupa'nın SMART-1 adlı uzay gemisinde[14] ve NASA'nın Dawn Spacecraft adlı uzay gemisinde üç iyon itki motoru için yakıt olarak kullanıldı.[89]

Analitik kimyada perksenat bileşikleri yükseltgen madde olarak kullanılır. Ksenon diflorür, özellikle mikro elektro mekanik sistemlerin (MEMS) üretiminde, silikon için etchant olarak kullanılır.[90] Antikanser ilacı 5-fluorouracil, ksenon diflorürün urasil ile reaksiyona girmesi sonucu üretilebilir.[91] Ksenon ayrıca protein kristalografisinde de kullanılır.

Önlem

değiştir

Ksenon gazı, standart sıcaklık ve basınçta, yalıtılmış cam veya metal konteynerde güvenli bir şekilde saklanabilir. Ancak ksenon, plastik ve kauçuk gibi materyallerle yalıtılmış konteynerlerde kademeli olarak sızıntı yapar.[92] Ksenon toksik değildir. Gaz kanda çözünebilir ve kan beyin bariyerine nüfuz eden seçilmiş maddeler grubuna aittir ve oksijenle birlikte yüksek konsantarasyonda solunduğunda anestezik özellik gösterir. (bkz. anestezi alt başlığı). Birçok ksenon bileşiği, oksidatif özelliklerine bağlı olarak, patlayıcı ve toksiktir.[93]

Havada 344 m/s olan ses hızı ksenon ortamında 169.44 m/s'dir.[94] (bunun sebebi, ağır ksenon atomlarının, azot ve oksijen molekülleri ile karşılaştırıldığında daha yavaş ortalama hıza sahip olmalarıdır). Bu sayede ksenon atomu solunduğunda ses yolunun rezonans frekansını düşürür. Bu da solunduğunda yüksek perde sese sebep olan helyumun aksine, karakteristik alçak perdeden ses üretilmesini sağlar. Helyum gibi ksenon da vücudun oksijen ihtiyacını karşılamaz ve basit asfiksanttır. Bu nedenle artık çoğu üniversitedeki genel kimya gösterilerinde, ses gösterisi yapılmasına izin verilmez. Ksenonun pahalı olması sebebiyle bu tür gösterilerde, molekül ağırlığı (146 versus 131) ksenonunkine yakın olan sülfür heksaflorür (bu da aynı şekilde asfiksanttır) kullanılır.[95]

Ksenon veya sülfür heksaflorür gibi ağır gazların, %20 oksijen karışımı içerdiklerinde güvenli bir şekilde solunması mümkündür (yine de bu konsantrasyondaki ksenon genel anestezideki bilinçsizliğe sebep olur). Akciğerler bu gazları çok etkili ve çabuk bir şekilde karıştırır böylece ağır gazlar oksijenle birlikte tahliye edilir ve akciğerin arkasında birikmezler.[96] Yine de büyük miktardaki herhangi bir ağır gaz için tehlike durumu da vardır. Bu şekilde kokusuz, görünmez ve renksiz bir gazla dolu bir konteynere giren biri bilmeden gazı soluyabilir.

Kaynakça

değiştir
  1. ^ Lide, David R. (2004). "Section 4, Properties of the Elements and Inorganic Compounds; Melting, boiling, triple, and critical temperatures of the elements". CRC Handbook of Chemistry and Physics (85. edition bas.). Boca Raton, Florida: CRC Press. ISBN 0849304857. 
  2. ^ Staff (2007). "Xenon". Columbia Electronic Encyclopedia. Columbia University Press. 15 Ekim 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Ekim 2007. 
  3. ^ a b Husted, Robert; Boorman, Mollie (15 Aralık 2003). "Xenon". Los Alamos National Laboratory, Chemical Division. 22 Kasım 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Eylül 2007. 
  4. ^ Rabinovich, Viktor Abramovich; Vasserman, A. A.; Nedostup, V. I.; Veksler, L. S. (1988). Thermophysical properties of neon, argon, krypton, and xenon (İngilizce bas.). Washington, DC: Hemisphere Publishing Corp. ISBN 0195218337. 18 Kasım 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Mayıs 2009. —National Standard Reference Data Service of the USSR. Volume 10.
  5. ^ a b Freemantel, Michael (25 Ağustos 2003). "Chemistry at its Most Beautiful" (PDF). Chemical & Engineering News. 6 Ocak 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 13 Eylül 2007. 
  6. ^ a b Kaneoka, Ichiro (1998). "Xenon's Inside Story". Science. Cilt 280 (5365 bas.). ss. 851-852. doi:10.1126/science.280.5365.851b. 12 Ekim 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Ekim 2007. 
  7. ^ a b Stacey, Weston M. (2007). Nuclear Reactor Physics. Wiley-VCH. ss. 213. ISBN 3-527-40679-4. 
  8. ^ a b c Burke, James (2003). Twin Tracks: The Unexpected Origins of the Modern World. Oxford University Press. ss. 33. ISBN 0743226194. 
  9. ^ a b Mellor, David (2000). Sound Person's Guide to Video. Focal Press. ss. 186. ISBN 0240515951. 
  10. ^ a b Sanders, Robert D.; Ma, Daqing; Maze, Mervyn (2005). "Xenon: elemental anaesthesia in clinical practice". British Medical Bulletin. 71 (1). ss. 115-135. doi:10.1093/bmb/ldh034. PMID 15728132. 
  11. ^ a b Basov, N. G. (1971). "Stimulated Emission in the Vacuum Ultraviolet Region". Soviet Journal of Quantum Electronics. 1 (1). ss. 18-22. doi:10.1070/QE1971v001n01ABEH003011. 16 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Mayıs 2009. 
  12. ^ a b Toyserkani, E. (2004). Laser Cladding. CRC Press. s. 48. ISBN 0849321727. 
  13. ^ a b Ball, Philip (1 Mayıs 2002). "Xenon outs WIMPs". Nature. 21 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Ekim 2007. 
  14. ^ a b Saccoccia, G. (31 Ağustos 2006). "Ion engine gets SMART-1 to the Moon". ESA. 17 Ekim 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Ekim 2007. 
  15. ^ W. Ramsay and M. W. Travers (1898). "On the extraction from air of the companions of argon, and neon". Report of the Meeting of the British Association for the Advancement of Science. s. 828. 
  16. ^ Gagnon, Steve. "It's Elemental - Xenon". Thomas Jefferson National Accelerator Facility. 16 Şubat 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Haziran 2007. 
  17. ^ Anonymous (1904). Daniel Coit Gilman, Harry Thurston Peck, Frank Moore Colby (Ed.). The New International Encyclopædia. Dodd, Mead and Company. s. 906. 
  18. ^ Staff (1991). The Merriam-Webster New Book of Word Histories. Merriam-Webster, Inc. ss. 513. ISBN 0877796033. 
  19. ^ Ramsay, William (1902). "An Attempt to Estimate the Relative Amounts of Krypton and of Xenon in Atmospheric Air". Proceedings of the Royal Society of London. Cilt 71. ss. 421-426. doi:10.1098/rspl.1902.0121. 12 Ekim 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Ekim 2007. 
  20. ^ Anonymous. "History". Millisecond Cinematography. 15 Ekim 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Kasım 2007. 
  21. ^ Paschotta, Rüdiger (1 Kasım 2007). "Lamp-pumped lasers". Encyclopedia of Laser Physics and Technology. RP Photonics. 15 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Kasım 2007. 
  22. ^ Marx, Thomas; Schmidt, Michael; Schirmer, Uwe; Reinelt, Helmut (2000). "Xenon anesthesia" (PDF). Journal of the Royal Society of Medicine. Cilt 93. ss. 513-517. 6 Mart 2008 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Ekim 2007. 
  23. ^ Clayton, Donald D. (1983). Principles of Stellar Evolution and Nucleosynthesis (2. edition bas.). University of Chicago Press. ss. 75. ISBN 0-226-10953-4. 
  24. ^ Bolt, B. A.; Packard, R. E.; Price, P. B. (2007). "John H. Reynolds, Physics: Berkeley". The University of California, Berkeley. 24 Mayıs 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Ekim 2007. 
  25. ^ Neil Bartlett and D. H. Lohmann (Mart 1962). "Dioxygenyl hexafluoroplatinate (V), O2+[PtF6]-". Proceedings of the Chemical Society (3 bas.). Londra: Chemical Society. s. 115. doi:10.1039/PS9620000097. 
  26. ^ a b Bartlett, N. (Haziran 1962). "Xenon hexafluoroplatinate (V) Xe+[PtF6]-". Proceedings of the Chemical Society (6 bas.). Londra: Chemical Society. s. 218. doi:10.1039/PS9620000197. 
  27. ^ Graham, L. (2000). "Concerning the nature of XePtF6". Coordination Chemistry Reviews. Cilt 197. ss. 321-334. doi:10.1016/S0010-8545(99)00190-3. 
  28. ^ p. 392, §11.4, Inorganic Chemistry, translated by Mary Eagleson and William Brewer, edited by Bernhard J. Aylett, San Diego: Academic Press, 2001, ISBN 0-12-352651-5; translation of Lehrbuch der Anorganischen Chemie, originally founded by A. F. Holleman, continued by Egon Wiberg, edited by Nils Wiberg, Berlin: de Gruyter, 1995, 34th edition, ISBN 3-11-012641-9.
  29. ^ Steel, Joanna (2007). "Biography of Neil Bartlett". College of Chemistry, University of California, Berkeley. 12 Haziran 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Ekim 2007. 
  30. ^ Bartlett, Neil (8 Eylül 2003). "The Noble Gases". Chemical & Engineering News. Cilt 81 (36 bas.). American Chemical Society. 29 Nisan 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Ekim 2007. 
  31. ^ Khriachtchev, Leonid (24 Ağustos 2000). "A stable argon compound". Nature. Cilt 406. ss. 874-876. doi:10.1038/35022551. 13 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Haziran 2008. 
  32. ^ Lynch, C. T.; Summitt, R.; Sliker, A. (1980). CRC Handbook of Materials Science. CRC Press. ISBN 0-87819-231-X. 
  33. ^ D. R. MacKenzie (20 Eylül 1963). "Krypton Difluoride: Preparation and Handling". Science. Cilt 141 (3586 bas.). s. 1171. doi:10.1126/science.141.3586.1171. PMID 17751791. 
  34. ^ Paul R. Fields, Lawrence Stein, and Moshe H. Zirin (1962). "Radon Fluoride". Journal of the American Chemical Society. Cilt 84 (21 bas.). ss. 4164-4165. doi:10.1021/ja00880a048. 
  35. ^ Hwang, Shuen-Cheng (2005). "Noble Gases". Kirk-Othmer Encyclopedia of Chemical Technology. 5th edition. Wiley. doi:10.1002/0471238961.0701190508230114.a01. ISBN 0-471-48511-X. 
  36. ^ Kerry, Frank G. (2007). Industrial Gas Handbook: Gas Separation and Purification. CRC Press. ss. 101-103. ISBN 0-8493-9005-2. 
  37. ^ "Xenon - Xe". CFC StarTec LLC. 10 Ağustos 1998. 27 Ocak 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Eylül 2007. 
  38. ^ Singh, Sanjay (15 Mayıs 2005). "Xenon: A modern anaesthetic". Indian Express Newspapers Limited. 28 Eylül 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Ekim 2007. 
  39. ^ a b Häussinger, Peter (2001). "Noble Gases". Ullmann's Encyclopedia of Industrial Chemistry (6. bas.). Wiley. doi:10.1002/14356007.a17_485. ISBN 3-527-20165-3. 
  40. ^ Williams, David R. (1 Eylül 2004). "Mars Fact Sheet". NASA. 24 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Ekim 2007. 
  41. ^ Schilling, James. "Why is the Martian atmosphere so thin and mainly carbon dioxide?". Mars Global Circulation Model Group. 31 Ağustos 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Ekim 2007. 
  42. ^ Zahnle, Kevin J. (1993). "Xenological constraints on the impact erosion of the early Martian atmosphere". Journal of Geophysical Research. Cilt 98 (E6 bas.). ss. 10,899-10,913. doi:10.1029/92JE02941. 19 Nisan 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Ekim 2007. 
  43. ^ Mahaffy, P. R. (2000). "Noble gas abundance and isotope ratios in the atmosphere of Jupiter from the Galileo Probe Mass Spectrometer". Journal of Geophysical Research. Cilt 105 (E6 bas.). ss. 15061-15072. doi:10.1029/1999JE001224. 12 Ekim 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Ekim 2007. 
  44. ^ Owen, Tobias (1999). "A low-temperature origin for the planetesimals that formed Jupiter". Nature. Cilt 402 (6759 bas.). ss. 269-270. doi:10.1038/46232. 12 Ekim 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Şubat 2007. 
  45. ^ Arnett, David (1996). Supernovae and Nucleosynthesis. Princeton, New Jersey: Princeton University Press. ISBN 0-691-01147-8. 
  46. ^ Williams, David R. (19 Nisan 2007). "Earth Fact Sheet". NASA. 25 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ekim 2007. 
  47. ^ a b Aprile, Elena (2006). Noble Gas Detectors. Wiley-VCH. ss. 8-9. ISBN 3-527-60963-6. 
  48. ^ Caldwell, W. A. (1997). "Structure, bonding and geochemistry of xenon at high pressures". Science. Cilt 277. ss. 930-933. doi:10.1126/science.277.5328.930. 
  49. ^ Bader, Richard F. W. "An Introduction to the Electronic Structure of Atoms and Molecules". McMaster University. 23 Ağustos 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Eylül 2007. 
  50. ^ Rajam, J. B. (1960). Atomic Physics (7. edition bas.). Delhi: S. Chand and Co. ISBN 81-219-1809-X. 
  51. ^ Lüscher, Roland (2006). "Status of ßß-decay in Xenon" (PDF). University of Sheffield. 27 Eylül 2007 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Ekim 2007. 
  52. ^ Barabash, A. S. (2002). "Average (Recommended) Half-Life Values for Two-Neutrino Double-Beta Decay". Czechoslovak Journal of Physics. Cilt 52 (4 bas.). ss. 567-573. doi:10.1023/A:1015369612904. 
  53. ^ a b Caldwell, Eric (Ocak 2004). "Periodic Table--Xenon". Resources on Isotopes. USGS. 13 Aralık 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Ekim 2007. 
  54. ^ Heymann, D. (19-23 Mart 1979). "Xenon from intermediate zones of supernovae". Proceedings 10th Lunar and Planetary Science Conference. Houston, Texas: Pergamon Press, Inc. ss. 1943-1959. 14 Kasım 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Ekim 2007. 
  55. ^ Pignatari, M. (2004). "The origin of xenon trapped in presolar mainstream SiC grains". Memorie della Società Astronomica Italiana. Cilt 75. ss. 729-734. 14 Kasım 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Ekim 2007. 
  56. ^ a b "Xenon". Periodic Table Online. CRC Press. 22 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Ekim 2007. 
  57. ^ Moody, G. J. (1974). "A Decade of Xenon Chemistry". Journal of Chemical Education, 51. ss. 628-630. Erişim tarihi: 16 Ekim 2007. 
  58. ^ Harding, Charlie J. (2002). Elements of the P Block. Royal Society of Chemistry. ISBN 0-85404-690-9. 
  59. ^ Gerber, R. B. (Haziran 2004). "Formation of novel rare-gas molecules in low-temperature matrices". Annual Review of Physical Chemistry. Cilt 55. ss. 55-78. doi:10.1146/annurev.physchem.55.091602.094420. 
  60. ^ Bartlett, 2003. See the paragraph starting Many recent findings.
  61. ^ Khriachtchev, Leonid (2008). "A Small Neutral Molecule with Two Noble-Gas Atoms: HXeOXeH". Journal of the American Chemical Society. Cilt 130 (19 bas.). ss. 6114-6118. doi:10.1021/ja077835v. 16 Temmuz 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Haziran 2008. 
  62. ^ Pettersson, Mika (1999). "A Chemical Compound Formed from Water and Xenon: HXeOH". Journal of the American Chemical Society. Cilt 121 (50 bas.). ss. 11904-11905. doi:10.1021/ja9932784. 16 Ekim 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Ekim 2007. 
  63. ^ A molecular theory of general anesthesia, Linus Pauling, Science 134, #3471 (July 7, 1961), pp. 15–21. Reprinted as pp. 1328–1334, Linus Pauling: Selected Scientific Papers, vol. 2, edited by Barclay Kamb et al. River Edge, New Jersey: World Scientific: 2001, ISBN 981-02-2940-2.
  64. ^ Ikeda, Tomoko (23 Kasım 2000). "Distortion of Host Lattice in Clathrate Hydrate as a Function of Guest Molecule and Temperature". Journal of Physical Chemistry A. Cilt 104 (46 bas.). ss. 10623-10630. doi:10.1021/jp001313j. 
  65. ^ McKay, C. P. (2003). "Clathrate formation and the fate of noble and biologically useful gases in Lake Vostok, Antarctica". Geophysical Letters. Cilt 30 (13 bas.). s. 35. doi:10.1029/2003GL017490. 19 Nisan 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Ekim 2007. 
  66. ^ Barrer, R. M. (1957). "Non-Stoichiometric Clathrate of Water". Proceedings of the Royal Society of London. Cilt 243. ss. 172-189. 
  67. ^ Frunzi, Michael (2007). "Effect of Xenon on Fullerene Reactions". Journal of the American Chemical Society. Cilt 129. s. 13343. doi:10.1021/ja075568n. 
  68. ^ Silfvast, William Thomas (2004). Laser Fundamentals. Cambridge University Press. ISBN 0521833450. 
  69. ^ Webster, John G. (1998). The Measurement, Instrumentation, and Sensors Handbook. Springer. ISBN 3-540-64830-5. 
  70. ^ McGhee, Charles (1997). Excimer Lasers in Ophthalmology. Informa Health Care. ISBN 1-85317-253-7. 
  71. ^ Baltás, E. (2003). "A xenon-iodine electric discharge bactericidal lamp". Technical Physics Letters. 29 (10). ss. 871-872. doi:10.1134/1.1623874. 
  72. ^ Staff (2007). "Xenon Applications". Praxair Technology. 22 Mart 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ekim 2007. 
  73. ^ Skeldon, M.D.; Saager, R.; Okishev, A.; Seka, W. (1997). "Thermal distortions in laser-diode- and flash-lamp-pumped Nd:YLF laser rods" (PDF). LLE Review. Cilt 71. ss. 137-144. 16 Ekim 2003 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 4 Şubat 2007. 
  74. ^ Anonymous. "The plasma behind the plasma TV screen". Plasma TV Science. 18 Şubat 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Ekim 2007. 
  75. ^ Marin, Rick (21 Mart 2001). "Plasma TV: That New Object Of Desire". The New York Times. 
  76. ^ Waymouth, John (1971). Electric Discharge Lamps. Cambridge, MA: The M.I.T. Press. ISBN 0262230488. 
  77. ^ Patel, C. K. N. (1 Ağustos 1962). "Infrared spectroscopy using stimulated emission techniques". Physical Review Letters. 9 (3). ss. 102-104. doi:10.1103/PhysRevLett.9.102. 
  78. ^ Patel, C. K. N. (1 Aralık 1962). "High gain gaseous (Xe-He) optical masers". Applied Physics Letters. 1 (4). ss. 84-85. doi:10.1063/1.1753707. 
  79. ^ Bennett, Jr., W. R. (1962). "Gaseous optical masers". Applied Optics Supplement. Cilt 1. ss. 24-61. 
  80. ^ "Laser Output". University of Waterloo. 8 Nisan 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ekim 2007. 
  81. ^ Baltás, E. (Temmuz 2006). "Treatment of atopic dermatitis with the xenon chloride excimer laser". Journal of the European Academy of Dermatology and Venereology. 20 (6). ss. 657-660. doi:10.1111/j.1468-3083.2006.01495.x. 
  82. ^ Franks, John J. (1995). "Halothane, Isoflurane, Xenon, and Nitrous Oxide Inhibit Calcium ATPase Pump Activity in Rat Brain Synaptic Plasma Membranes". Anesthesiology. 82 (1). ss. 108-117. doi:10.1097/00000542-199501000-00015. 
  83. ^ Lopez, Maria M. (1995). "How do volatile anesthetics inhibit Ca2+-ATPases?". Journal of Biological Chemistry. 270 (47). ss. 28239-28245. doi:10.1074/jbc.270.47.28239. PMID 7499320. 
  84. ^ Heimburg, T. (2007). "The thermodynamics of general anesthesia". Biophysical Journal. 92 (9). ss. 3159-65. doi:10.1529/biophysj.106.099754. PMID 17293400. 
  85. ^ Galison, Peter Louis (1997). Image and Logic: A Material Culture of Microphysics. University of Chicago Press. ss. 339. ISBN 0-226-27917-0. 
  86. ^ Schumann, Marc (10 Ekim 2007). "XENON announced new best limits on Dark Matter". Rice University. 23 Şubat 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Ekim 2007. 
  87. ^ Boyd, Jade (23 Ağustos 2007). "Rice physicists go deep for 'dark matter'". Hubble News Desk. 9 Eylül 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Ekim 2007. 
  88. ^ Zona, Kathleen (17 Mart 2006). "Innovative Engines: Glenn Ion Propulsion Research Tames the Challenges of 21st century Space Travel". NASA. 20 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ekim 2007. 
  89. ^ "Dawn Launch: Mission to Vesta and Ceres" (PDF). NASA. 13 Mayıs 2013 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Ekim 2007. 
  90. ^ Brazzle, J. D. (28 Temmuz - 1 Ağustos 1975). "Modeling and Characterization of Sacrificial Polysilicon Etching Using Vapor-Phase Xenon Difluoride". Proceedings 17th IEEE International Conference on Micro Electro Mechanical Systems (MEMS). Maastricht, Netherlands: IEEE. ss. s. 737-740. ISBN 9780780382657. 
  91. ^ Staff (2007). "Powerful tool". American Chemical Society. 14 Mart 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Ekim 2007. 
  92. ^ LeBlanc, Adrian D. (1971). "The handling of xenon-133 in clinical studies". Physics in Medicine and Biology. 16 (1). ss. 105-109. doi:10.1088/0031-9155/16/1/310. 
  93. ^ Finkel, A. J. (1 Nisan 1968). "Metabolic and toxicological effects of water-soluble xenon compounds are studied". NASA. 13 Aralık 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ekim 2007. 
  94. ^ 169.44 m/s in xenon (at 0 °C and 107 KPa), compared to 344 m/s in air. See: Vacek, V. (2001). "Velocity of sound measurements in gaseous per-fluorocarbons and their mixtures". Fluid Phase Equilibria. Cilt 185. ss. 305-314. doi:10.1016/S0378-3812(01)00479-4. 
  95. ^ Spangler, Steve (2007). "Anti-Helium - Sulfur Hexafluoride". Steve Spangler Science. 14 Kasım 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ekim 2007. 
  96. ^ Yamaguchi, K. (2001). "Inhaling Gas With Different CT Densities Allows Detection of Abnormalities in the Lung Periphery of Patients With Smoking-Induced COPD". Chest Journal. Cilt 51. ss. 1907-1916. doi:10.1378/chest.120.6.1907. PMID 11742921. 

Dış bağlantılar

değiştir
 
Wikimedia Commons'ta Ksenon ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Ksenon&oldid=30957267" sayfasından alınmıştır