Vikipedi

Yıldırım topu

Yıldırım topu tanımlanmamış bir atmosferik elektrik olgusudur. Bu terim bezelye büyüklüğünden birkaç metre çapa sahip kürelere kadar çeşitli aydınlatma gücü bilgilendirmesi ile ilgilidir. Genellikle gök gürültülü fırtınalar ile ilişkilendirilmesine rağmen bölünmüş ikinci şimşek çakmasından oldukça daha uzun sürer. Birçok ilkel raporlar yıldırım topunun sonunda patlayacağını hatta bazen sülfürün şöhretini geride bırakabilecek ölümcül sonuçlar doğurabileceğini söyler.[1][2]

1901 de yıldırım topu tasviri

1960 lara kadar birçok bilim insanı tüm Dünyadan gelen birçok rapora rağmen yıldırım topunun gerçek olmadığını sadece bir şehir efsanesi olduğunu savundu.[3] Laboratuvar deneyleri yıldırım topuna görüntü olarak çok yakın etkiler yaratmayı başardılar. Fakat bunun doğal olgu ile nasıl ilgili olduğu açık değildir. 

Bilim insanları yüzyıllar boyunca yıldırım topu ile ilgili birçok hipotez önerdi. Doğal yıldırım topunun bilimsel verileri seyrekliğinden ve tahmin edilemez olmasından dolayı çok az bulunur. Yıldırım topunun varlığının olasılığı rapor edilen görgü tanıklarına ve bir şekilde üretilen tutarsız bulgulara dayanır. Tutarsızlıklardan ve güvenilir veri eksikliğinden dolayı yıldırım topunun gerçek doğası hala bilinmiyor.[4] Ortaya çıkan şeyin ilk oluşan ışık tayfı haziran 2014'te yayınlanan ve yüksek çözünürlükte video içeren yıldırım topu olayıdır.[5][6]

Tarihsel Kayıtlar

değiştir

Yıldırım topunun Mapuçelerin Anchimayen mitolojisinde olduğu gibi aydınlatma gücü topu efsanesinin kaynağı olabileceği önerildi. İnsanlar yıldırım topunu çeşitli bir şekilde hem büyük hem küçük, hem tehlikeli hem de zararsız olduğunu belirtir.[kaynak belirt]

1960'lardaki araştırmada Dünya nüfusunun %5 inin yıldırım topuna tanıklık ettiği rapor edildi.[7][8] Başka bir araştırma 10 000 durum raporunu analiz etti.[7][9]

M. l'abbé de Tressan, tarihle karşılaştırıldığında mitolojide: ya da, tarihi kayıtlardan aydınlatılmış antik fabllar:

… Argo gemisini tehdit eden fırtına sırasında Tyndarides'in kafasının etrafında oyun oynayan ateşler görüldü ve fırtınadan hemen sonra sona erdi. O andan sonra, Castor ve Pollux'un ateşleri olarak adlandırılan bu ateşler okyanusun yüzeyinde sıkça görülmeye başlandı. İkisi de aynı zamanda görüldüğünde sakinliğin dönüşü duyurulmuş oldu. Sadece biri olduğunda, tüyler ürpertici bir fırtınaya alamet oldu. Bu tür ateşler denizciler tarafından sıklıkla görülür... (sayfa 417)

Bu kayıtlar yine de Aziz Elmo ateşi olgusu ile daha çok ortak noktalar içerir.

Moor Widecombe Büyük Fırtınası

değiştir

Diğer bir ilke tanımla 1638'in 21 Ekim'inde İngiltere Devon'daki Moor Widecombe'deki kilisede büyük gök gürültülü fırtına sırasında rapor edildi. Şiddetli fırtına sırasında 2.4 metre çapında ateş topu kiliseye çarptı ve neredeyse onu yok etti. Bu olayda dört insan öldü ve yaklaşık olarak altmışı yaralandı. Kilise duvarındaki büyük taşlar yere ve odundan kirişlere doğru savruldu. Ateş topu iddialara göre birçok pencereye ve sıralara çarptı ve kilisenin içini iğrenç sülfür kokusu, karanlık ve yoğun bir dumanla doldurdu. 

Ateş topu anlatılanlara göre iki parçaya ayrılır. Biri pencereye çarpıp dışarı çıkan, diğeri kilisenin içinde bir yerlerde ortadan kaybolandır. Sülfür kokusu ve ateş topu için bu noktadaki açıklamaları ateş topu şeytandı ya da cehennemin ateşiydi oldu. Daha sonra, seremoni sırasında kilise oturağında kart oyunu oynaya iki insan dolayısıyla tanrının öfkesine maruz kalındığını düşündüler ve tüm olaydan bu iki insan sorumlu tutuldu.[1]

Catherine ve Marry

değiştir

1726'nın aralık ayında birkaç İngiliz gazetesi Catherine ve Marry şalopasından bazı kelimeleri çekip çıkarıp yayınladı:

Montague

değiştir

1749'da özellikle bir büyük örnek Dr. Gregory yetkisinde yayınlandı:

4 kasım 1749'da Montague'nin bordasındaki amiral odası öğleden biraz önce gözlemliyordu. Gemiden üç mil uzaklıkta büyük mavi bir ateş topu gözlemledi. Hemen üst yelkenlerini indirdiler fakat ateş topu onlara doğru çok hızlı bir şekilde geliyordu. Ana güzergahı değiştirmeden önce ateş topunun yere neredeyse dik bir şekilde yükseldiğini ve yüzlerce topun aynı anda patlamasından bile daha güçlü bir sülfür kokusu bırakarak patlayıp yok olduğunda ana zincirlerin kırk ya da elli yarda bile üzerinde değildi. Bu patlama ile ana üst direk parçalara ayrıldı ve ana direk kırılıp devrildi.

Beş adam bayıldı ve birinin vücudunda çürükler oluştu. Patlamadan hemen önce büyük bir taş değirmeni ebatlarında gibi görünüyordu.[2]

Georg Richmann

değiştir

Georg Richmann Rusya Saint Petersburg'da Benjamin Franklinin bir yıl önce önerdiği uçurtma ekipmanına benzer bir ekipman yaratması ile 1753 deki rapor yıldırım topunun ölümcül olabileceğini gösterdi. Richmann Richmann fırtınayı duyup oymacısı ile birlikte gelecek nesiller için bu olayı yakalamak uğruna eve koştuğunda Rusya Bilimler Akademisinin toplantısındaydı. Deneyin ortasındayken yıldırım topu ortaya çıktı ve ipten aşağı doğru hareket etmeye başladı Richmann'ı alnından vurdu ve onu öldürdü. Yıldırım topu Richmann'ın alnında kırmızı bir leke bırakmış, kıyafetleri yanmış ve ayakkabıları patlamıştı. Oymacısı bilinçsiz bir şekilde baygındı. Odanın kapısının çerçevesi yanmıştı ve kapı menteşelerinden kopmuştu.[10]

HMS Warren Hastings

değiştir

İngiliz dergisi 1809'daki fırtına esnasında üç ateş topunun ortaya çıkıp İngiliz HMS Warren Hasting gemisine saldırdığını rapor etti. Mürettebat bir ateş topunun alçalıp güvertedeki adamı öldürmesini ve ana direği ateşe vermesini izledi. Mürettebattan bir adam düşen cesedi almaya gittiğinde onu bayıltıp vücutlarında küçük ve çürük yanıklar oluşturan ikince ateş topu çarptı. Üçüncü adam da üçüncü ateş topunun temas etmesiyle öldü. Mürettebat olaydan sonra sürekli ve tiksindiri bir sülfür kokusu rapor etti.[11][12]

Ebenezer Cobham Brewer

değiştir

1864de tanıdık olayların bilimsel bilgi rehberinin Amerika Birleşik Devletleri versiyonunda Ebenezer Cobham Brewer, küre şeklinde yıldırımı tartıştı. Onları yavaş hareket eden ateş topları ya da arada sırada Dünyaya düşen ya da gök gürültülü fırtına sırasında yerde dolaşan patlayıcı gaz olarak tanımladı. Topların bazen kendilerinden daha küçük parçalara ayrılıp top atışı gibi patlayabileceğini söyledi.[13]

Wilfrid de Fonvielle

değiştir

Wilfrid de Fonvielle'nin Yıldırım ve gürültüsü kitabı[14] 1875'te İngilizceye çevrildi. Fransız bilim yazarı Wilfrid de Fonvielle 150 civarı küre şeklinde yıldırımın raporunu yazdı:

Küre şeklindeki yıldırımın özellikle metallerle etkileşime geçtiği görülmektedir. Bu yüzden küre şeklindeki yıldırım balkonların korkuluklarında, suda ya da gaz borularında görülebilir. Kendine özgü bir renk tonuna sahip değildir fakat duruma göre herhangi bir renkte görülebilir. Coethen, Duchy' de yeşil renkte ortaya çıkmıştır. Paris'in coğrafya topluluğunun yardımcı başkanı M. Colon, kavak ağacının kabuğundan aşağı doğru yavaşça alçalan yıldırım topu gördü ve yıldırım topu yere çarptığı anda yukarıya geri sekti. Ardından bir patlama olmaksızın ortadan kayboldu. Eylül 10, 1845 de yıldırım topu Correze vadisinde Salagnac kasabasındaki bir evin mutfağına girdi. Bu yıldırım topu mutfakta bulunan iki kadın ve bir yaşlı adama hiç zarar vermeden yuvarlandı. Fakat ahıra girdiği zaman patladı ve orada sessizce duran, yıldırım ve gök gürültüsü hakkında hiçbir şey bilmeyen, çok kaba ve uygunsuz bir biçimde yıldırım topunu koklamaya cüret eden bir domuzu öldürdü.

Bu gibi yıldırım toplarının hareketi çok hızlı olmanın çok çok ötesindedir. Onlar arada sırada hareketsiz kaldıkları anlarda gözlemlenmişlerdir. Fakat, bütün bunlardan dolayı daha az yıkıcı değillerdir. Stralsund da bir kiliseye giren yıldırım topu patlama sırasında kabuk gibi patlayan belirli bir sayıda yıldırım topu olduğu öne sürüldü.[15]

Tsar Nicholas II

değiştir

Rusya' nın son imparatoru Tsar Nicholas II, büyük babası Tsar Alexander II'nın bir şirketinde ateş topuna tanıklık ettiğini rapor etti. "Ailem uzaktayken," Tsar tarafından anlatıldı, "ve ben tüm gece büyük babamla Alexandria da küçük bir kilisede uyanıkken, merasim sırasında çok güçlü bir gök gürültülü fırtına vardı. Yıldırımların biri diğerinin arkasından rüzgar gibi gelip geçti ve yıldırımın çanları kiliseyi bile sarsabilecek gibi duruyordu ve onun tüm temellerini. Birdenbire çok karanlık oldu. Ani bir rüzgar kapıyı açtı ve ikonostasın önünde yanan mumların ateşini söndürdü. Öncekilerden daha gürültülü ve uzun süren bir gök gürlemesi vardı ve ben birdenbire doğruca imparatorun kafasına doğru giden bir ateş topu gördüm. Top (yıldırım) yerde savruldu ve avizeyi geçti ve kapıdan parka doğru dışarı çıktı. Kalbim donmuştu, büyük babama göz attım ve onun yüzü tamamen sakindi. Ateş topu etrafımızdan yuvarlandığı zaman büyük babam kendinden geçti ve ben bunun nahoş olduğunu ve cesurca olmadığını hissettim, aynı benim gibi. Birinin böyle bir durumda aynı büyük babamın yaptığı gibi yalnızca olanları izleyip, tanrının merhametine güvenebileceğini hissettim. Top kiliseden geçip parka çıktıktan sonra büyük babama baktım. Yüzünde sonuk bir gülümseme vardı ve bana kafa salladı. Korkum ortadan kayboldu ve bu noktadan sonra fırtınalardan hiç korkmadım.[16]

Aleister Crowley

değiştir

İngiliz okultist Aleister Crowley 1916 da New Hampshire Lake Pasquaney de bir gök gürültülü fırtına sırasında küresel yıldırım topuna tekabül eden şeye tanıklık ettiğini rapor etti.[17] "Sakin bir şaşkınlık olarak tanımlayabileceği 15 ve 30 santimetrelik çap aralığında sağ diz kapağının 6 inç aşağısında duran büyülü bir küresel elektrik topunu fark ettiğimde küçük bir kasabada bir barınaktaydım. Keskin bir açıklamayla oldukça olanaksız bir biçimde devamlı bir elektrik gürültüsüyle patladığında ona bakıyordum. Kasabanın dışında kargaşa çıkaran gök gürültüsü ve dolu suyu kırbaçlıyordu ve tahtaya çarpıyordu. Küreye vücudumun diğer her yerinden daha yakın olan sağ elimde çok küçük bir şok hissettim."[18]

R.C. Jennison

değiştir

Kent üniversitesinin elektrik laboratuvarındaki Jennison kendisinin yaptığı yıldırım topunun gözlemini anlattı:

New York'tan Washington'a giden EA539 East Airlines uçuşunun tamamı ile metal yolcu kabini olan yolcu uçağında önde oturuyordum. Hava aracı ani bir parlaklık ve sesli elektriksel boşalma içeren elektrik fırtınası ile karşılaştı (0005 h EST, Mart 19, 1963). Birkaç saniye sonra yirmi santimetre çapından biraz daha büyük bir yanan küre pilot kabininde belirdi ve yüksekliğini koruyarak uçağın koridoruna benden yaklaşık elli santimetre uzağa geçti. Gözlemlenebilen tüm güzergahı boyunca aynı yüksekliğini korudu.[19]

Diğer kayıtlar

değiştir
 
Bacadan giren yıldırım topu (1886)
  • 30 nisan 1877 de, bir yıldırım topu Hindistan Amritsar'daki Altın Tapınağına girdi ve kapının yüzeyinden yukarıya doğru çıktı. Birkaç insan bu topu izledi ve olay Darshani Deodhi olarak kaydedildi.[20]
  •  22 Kasım 1894, Colorado Golden da atmosferin yapay bir şekilde yüklenmesi ile oluşabileceği varsayılan beklenmedik uzunlukta ani bir doğal yıldırım topu gerçekleşti. The Golden Globe gazetesi rapor etti: "Güzel fakat garip olgu geçen pazartesi gecesi bu şehirde görüldü. Rüzgar fazlaydı ve hava elektrik yüklüydü. Maden mühendisliği okulunun yeni salonunun etrafında ve üstünde gözler önünde ateş topları yarım saatliğine izleyen herkeste şaşkınlık ve merak uyandıran bir görüntü ile ebeleme oynadılar. Belki de eyaletin en iyi elektrikli alet tesisi olan bu binada elektrikli alet edevatlar ve dinamolar bulunmaktadır. Burada muhtemelen geçen pazartesi gecesi dinamolar tarafından tutulan bulutlar tarafından ziyaret edilen delegasyon vardı ve onlar kesinlikle iyi bir ziyaret geçirdiler.[21]
  • Haziran 1907 batı Avustralya'daki the Cape Naturaliste Deniz Feneri yıldırım topu tarafından vuruldu. Deniz feneri bekçisi Patrick Baird o sırada kuledeydi ve bilinçsiz bir şekilde bayıldı. Onun kızı Ethel bu olayı kaydetti.[22]
  • Yıldırım topunun kurmaca da ilk bahsinin geçmesi 19. yüzyılda Laura Ingalls Winder tarafından yazılan çocuk kitap serisinde görülmüştür.[23] Kitaplar tarihsel kurmaca olarak değerlendirilir fakat yazar sürekli kendi hayatından olayların betimlemesi olduğunda ısrarcıdır. Wilder's tanımlamasında, kar fırtınası sırasında ailesinin mutfağındaki demir döküm ocağının yakınına üç ayrı yıldırım topu ortaya çıkmıştır. Soba borunun etrafında ortaya çıkıp sonra yerde yuvarlanan ve yalnızca annesi onları çalı süpürgesi ile kovaladığında yok olan yıldırım topları betimlemiştir.[24]
  • İkinci Dünya savaşındaki pilotlar tanımlanmış alışılmadık bir olgu olan yıldırım topları için bir açıklama tanımlamışlardır. Pilotlar küçük tuhaf rotalarda hareket ederken ışık topları gördü. 
  • İkinci dünya savaşı sırasında denizaltı mürettebatları en sık ve tutarlı denizaltı atmosferinin içinde küçük yıldırım topu kaydı sağladı. Enerji hücreleri kapatılıp açıldığı sırada yüzerken patlayan topların dikkatsizlik ürünü tekrarlanan kayıtlar vardır, özellikle de eğer yanlış açıp kapama ya da elektrik motorları fazla indüklendiği, yanlış bağlandığı ve bağlanamadığı zamanlarda. Bu topları fazlalık denizaltı enerjisi ile çoğaltma konusundaki sonraki girişimler birkaç başarısızlık ve patlama ile sonuçlandı.[25]
  • 6 Ağustos 1944, yıldırım topu İsviçre Uppsala'da kapalı bir pencerenin içinden geçti ve arkasında beş santimetre civarında dairesel bir boşluk bıraktı. Olaya bölgedeki sakinler tanıklık etti ve yıldırım çarpması Uppsala Üniversitesi'ndeki elektrik ve yıldırım araştırma bölümündeki takip sistemi tarafından kaydedildi.[26] [27]
  • 1954 te fizikçi Domokos Tar kuvvetli bir gök gürültülü fırtına sırasında yıldırım çarpmasını gözlemledi.[28][29] Tek bir çalı rüzgar tarafından yassılaştırılmıştı. Birkaç saniye sonra hızlıca dönen çelenk şeklindeki yüzük ortaya çıktı. Yüzük yıldırımın çarptığı noktanın beş metre civarı uzaklıktaydı. Yüzüğün yüzeyi yere dikti ve gözlemci tarafından tamamen görülebiliyordu. İç ve dış çap sırasıyla altmış ve otuz santimetredir. Yüzük yerden seksen santimetre yukarıda hızla dönmekteydi. Islak ve kirli yaprakların saat yönünün tersine dönen karışımıydı. Birkaç saniye sonra yüzük kendi kendine kırmızı sonra turuncu sonra sarı ve sonunda beyaz ışık vermeye başladı. Yüzük dışarıdan maytaba benziyordu.[30] Yağmur yağmasına rağmen, birçok elektriksel boşalma görülebilir.[31] Birkaç saniye sonra, yüzük birden yok oldu ve aniden ortasında yıldırım topu oluştu. İlk başta yıldırım topunun bir kuyruğu vardı ve yüzükle aynı yönde dönüyordu. Homojen ve saydam olarak gözükür. İlk anda yıldırım topu havada hareketsiz bir biçimde asılı kaldı. Fakat sonra aynı çizgide saniyede bir metre gibi bir sabit hızla hareket etmeye başladı. Güçlü rüzgar ve yağmura rağmen istikrarlı kaldı ve aynı yükseklikte hareket etti. 10 metre civarı hareket ettikten sonra hiç ses çıkarmadan aniden yok oldu.
  • 10 Haziran 2011 de, kuvvetli bir gök gürültülü fırtına sırasında, iki metre uzunluğunda bir kuyluk ile yıldırım topu Çek Cumhuriyeti Liberec acil servisinin camından içeri girdi. Yıldırım topu camdan iki üç metre boyunca yuvarlanacağı tavana sekti. Sonra yere düştü ve yok oldu. Kontrol odasında bulunan görevliler dehşete kapıldı, elektrik, yanmış kablo ve bir şeyler yanıyormuş gibi bir koku aldılar. Bilgisayarlar dondu ve tüm haberleşme ekipmanları kapandı ve gece teknisyen tarafından onarılana kadar kapalı kaldı. Ekipmanların bozulmasının dışındaki hasarlar sadece bir monitorün mahvolmasıydı.[32]
  • Aralığın on beşi 2014 te, İngiltere'deki BE-6780 (Saab 2000) uçuşu sırasında uçağın burnuna yıldırım çarpmadan hemen önce ön kabinde yıldırım topu tecrübe edildi.[33]

Karakteristik

değiştir

Yıldırım topunun tanımı çok geniştir. Aşağı ve yukarı, yan tarafa, tahmin edilemeyen güzergahlarda, havada asılı kalarak, rüzgara karşı ya da rüzgarla birlikte hareket eden; etkilenebilir, etkilenemez ya da binalar, insanlar, arabalar ve diğer objeler tarafından itilebilir olarak tanımlanabilir.[34] Diğerleri yıldırım topunu tanımlarken bu maddeleri eriten patlatan ya da zarar veren şey olarak tanımlarken bazı kayıtlar hiçbir etki olmaksızın metal ya da tahtanın katı kütlesinde hareket eden olarak tanımlar. Yıldırım topunun görünüşü gök gürültülü fırtına sırasında ve sakin havalarda da elektrik iletim hatları ile bağlantılıdır.[35] Yıldırım topu küre, oval, göz yaşı damlası, çubuk ya da disk gibi çeşitli şekiller ile şeffaf, yarı saydam değişik renklere sahip, düz bir şekilde yanan, ışın yayan ateşler, tel ya da kıvılcım olarak tanımlanır.[36]

Yıldırım topu sıkça yanlış bir şekilde Aziz Elmo'nun ateşi olarak tanımlanır. Bunlar belirgin olarak birbirinden ayrı olgulardır.[37]

Yıldırım topunun aniden yok olmak, yavaşça yok olmak, bir objenin içine emilmek, çiçeklenme, sesli patlama ve bazen hasara yol açan kuvvetle patlamak gibi birçok farklı şekilde dağıldı rapor edildi. Kayıtlar ayrıca insanların üstünde iddia edilen hasarlara göre ölümcülden zararsıza çeşitlilik gösterir. 

Görgü tanığı kayıtlarının güvenilirliğine temkinli bir şekilde yaklaşan tipik yıldırım topunun özelliklerinin tanımlandığı 1972 de yayınlanan bilgi kaynağının değerlendirilmesi[38] 

  • Buluttan yere yük boşaltımı ile birlikte eş zamanlı olarak sıkça ortaya çıkarlar.
  • Genellikle küresel ya da belirsiz köşeli bir armut şeklindedirler.
  • Çaplarının aralığı 1-100 santimetredir. Genellikle 10-20 santimetredir. 
  • Parlaklıkları yaklaşık olarak ev lambalarına tekabül ettiği için gün ışığında kolayca görülebilirler.
  • Geniş aralıktaki renkleri genel olarak kırmızı, turuncu ve sarıdır.
  • Olayların var olma süresi adeta sabit bir parlaklıkla 1 saniyeden bir dakikaya kadardır.
  • Hareket etmeye eğilimlidirler, en genel olarak yere paralel şekilde dakikada birkaç metre hız ile, geriye kalanlar düzensizce etrafta dolaşır.
  • Çoğunun dairesel hareket yaptığı tanımlandı.
  • Bazı durumlarda yıldırım yopunun yok oluşu ısı açığa çıkarsa bile gözlemcilerin ısı hissetmesi çok nadirdir
  • Yıldırım topu bazı görüntülerde metal objelere ilgi gösterir ve kablo ya da metal çit gibi iletkenlerde hareket edebilirler.
  • Bazıları binalardaki kapalı kapı ve pencerelerden geçip ortaya çıkabilirler.
  • Bazıları metal hava araçlarının içinde oluşabilir ve hava araçlarının içine girip hiç zarar vermeden çıkabilir.
  • Yıldırım topunun kaybolması genellikle anidir ve sessiz ya da patlayarak olabilir.
  • Kokusunun ozon, yanan sülfür ya da nitrojen oksite benzediği rapor edilmiştir. 

Doğal yıldırım topunun doğrudan ölçülmesi

değiştir
 
Doğal yıldırım topunun emisyon tayfı (yoğunluk vs dalgaboyu)

Ocak 2013 te, Çin Lanzhou'daki Northwest Normal University den bilim insanları Tibet Platosundaki bulutlardan yere sıradan doğal yıldırım çalışmalar sırasında şans eseri üretilen yıldırım topu olarak düşünülen temmuz 2012 de kaydedilen optik tayf kayıtlarının sonuçlarını yayınladı.[5][39] Yıldırım topunun ve onun tayfının 900 metre uzaklıktan toplam 1.65 saniye dijital videosu sıradan yıldırımın yere çarpmasında sonra oluşan yıldırım topunun formasyonundan dolayı optik zayıflamaya bağlı olgu kaydedildi. Bir diğer video yüksek hızda limitli kayıt kapasitesinden dolayı olayın yalnızca son 0.78 saniyesini kayıt etti. İki kamera da yarıksız spektrograf ile donatılmıştır. Araştırmacılar ana aydınlatma tayfında çoğunlukla nitrojen salınım çizgisi olmasına rağmen silisyum, kalsiyum, nitrojen ve oksijen yayılım çizgilerini saptadı. Yıldırım topu video boyunca yere paralel şekilde saniyede 8.6 metre hız ile hareket etti. Bu 1.64 saniye içinde 5 metre çapa sahipti ve 15 metre yol kat etti. 

Muhtemelen iletim hattının çevresinde 50 herz yüksek voltaj gücünün elektrik alanından kaynaklanan 100 herz frekansta ışık yoğunluğundaki salınımlar ve oksijen ve nitrojen salınımı gözlemlendi.Tayftan, yıldırım topunun sıcaklığı onu yaratan yıldırımdan daha az olduğu hesaplamıştır. Gözlemlenen veri yıldırım topunun elektrik alanına duyarlılığına benzer şekirde katının buharlaşması ile tutarlıdır.[5][39]

Laboratuvar deneyleri

değiştir

Bilim insanları laboratuvar deneylerinde uzun süredir yıldırım topu üretme girişiminde bulunuyorlar. Bazı deneyler doğal yıldırım topuna benzer görsel özellikler üretebildiği halde aralarında bir ilişki olup olmadığı tamamen netleşmemiştir.

Nikola Tesla' nın otuz sekiz milimetre çapında yapay yıldırım topları üretebildiği ve bazı özelliklerini kanıtladığı söylentileri vardır.[40] Fakat o gerçekte yüksek voltaj, güç ve gücün uzak mesafelere iletilmesi ile ilgilenmekteydi. Bu yüzden ürettiği yıldırım topları sadece meraktandır.[41]

Yıldırım toplarının uluslararası komitesi (ICBL) konuyla ilgili düzenli seminerler vermektedir. Bununla ilgili diğer bir grup "alışılmadık plazmalar" genelleyici ismini kullanmaktadır.[42] Son yıldırım toplarının uluslararası komitesi sempozyumu tereddütle 2012 temmuzu San Marcos, Texas olarak belirlenmişti fakat soyut düşünce eksikliğinden dolayı iptal edildi.[43]

Frekans yönlendirici mikrodalgalar

değiştir

Ohtsuki and Ofuruton[44][45] dikdörtgen frekans yönlendiricisi tarafından 2.45 GHz, 5 kW (maksimum güç) mikrodalga salını kullanılarak beslenen hava dolu silindirik gedik içinde mikrodalga girişimi kullanarak plazma alev topları üretmeyi tarif ettiler.

 
Su deşarj deneyinin gösterimi

Su deşarj etme deneyi

değiştir

Max Planck Institute gibi bazı bilimsel gruplar, su tankı içinde yüksek voltajlı kapasitör deşarj etme yöntemi ile yıldırım topu etkileri yarattı.[46][47]

Ev mikrodalga fırını deneyi

değiştir

Birçok modern Küçük yükselen parıltılı toplar sıklıkla plazma toplarına tekabül gelen toplar üretmek için deney mikrodalga fırın kullanımını içerir. Genel olarak deneyler mikrodalga fırınının içine yanan bir şeyi ya da kısa zaman önce sönmüş kibrit ya da farklı objeler koyarak yürütülür. Plazma topları uçup fırının tavanındaki hazneye ulaştığında objenin yanan kısımı birden alev alıp büyük bir ateş topuna döner. Bazı deneyler kibriti ateşi ve topları içine alan ters çevrilmiş cam kavanozla kaplamayı tarif eder.[48] Böylelikle hazneler zarar görmez. Fakat cam kavanoz metili eritmek, boyayı aşındırmak gibi küçük hasarlar vermek yerine mikrodalga fırının içinde aniden patladı.) Eli Jerby ve Viladimir Dikhtyar tarafından İsrail'de gerçekleştirilen deneyler mikrodalga plazma toplarının ortalama olarak 25 nanometre yarı çaplı nano parçacıklardan oluştuğunu açığa çıkardı. İsrailli takım bu olguyu tuz, bakır, su ve karbon ile birlikte ispat etti.[49]

Silisyum deneyleri

değiştir

2007 deki deneyler silisyumu buharlaştıran ve buharın içinde oksidasyonu tetikleyen silisyumun elektrik ile şoklanmasını içerdi. Görsel etki yüzeyde yuvarlanan ışıl ışıl parlayan küre ışıltısı olarak tarif edilebilirdi. The Federal University of Pernambuco'dan [50] iki Brezilyalı bilim insanı Antonio Pavão ve Gerson Paivahave söylentilere göre istikrarlı bir şekilde uzun süren küçük yıldırım topları yaptı.[51][52] Bu deneyler yıldırım toplarının aslında okside olmuş gaz halindeki silisyum olduğunu söyleyen teoriden gelmiştir. (bkz. vaporized silicon hypothesis).

Önerilen bilimsel açıklamalar

değiştir

Yıldırım topları için günümüzde yaygın olarak kabul edilen bir tanım bulunmamaktadır. Birçok hipotez, bu olgu bilim camiasına İngiliz fizikçi ve elektrik araştırmacısı William Snow Harris tarafından 1843 te ve Fransız Akademisi bilim insanı François Arago tarafından 1855 te sokulduğundan dolayı geliştirilmiştir.[53][54]

Buharlaştırılmış silisyum hipotezi

değiştir

Bu hipotez yıldırım toplarının oksidasyon ile yanan buharlaşmış silisyum içerdiğini önermektedir. Yıldırım Dünya'nın toprağına çarpar ve içinde silisyum bulunduran toprağı buharlaştırabilir. Bir şekilde oksijeni silisyum dioksitten ayırır ve saf silisyum buharına dönüştürür. Eğer soğursa, silisyum uçan gazın içinde yoğunlaşır, onun yükleriyle bağlanır. Silisyumun oksijenle yeniden bağlanmasından dolayı ortaya çıkan ısı sebebiyle parıldar. Bu etkinin deneysel araştırması 2007 de yayınlandı. Elektrik kıvılcımı ile buharlaştırılan saf silisyum kullanılarak birkaç saniye olan yaşam süresi boyunca ışık çıkaran topların üretildiği rapor edildi.[55][56][57] Bu deneyin videoları ve spektrografları ulaşılabilir hale getirildi.[58][59] Bu hipotez 2014 te doğal yıldırım topunun ilk kayıt edilen tayfları yayınlandığı zaman önemli destekleyici veriler elde etti.[5][39] Kuram haline getirilmiş kumdaki silisyum deposu Si, SiO, SiC nano parçacıkları içerir.[60]

Elektrik yüklü katı çekirdek modeli

değiştir

Bu modelde yıldırım topunun katı pozitif yüklü bir çekirdeği olduğu varsayılır. Altı çizilen bu varsayıma göre, çekirdek yükü çekirdeğin yüküne neredeyse eşit olan ince bir elektron tabakası ile çevrilidir. Vakum çekirdek ve elektronlar tarafından yansıtılan ve yönlendirilen yoğun manyetik alan içeren elektron tabakası arasında bulunmaktadır. Mikro dalga elektromanyetik alanı elektronların çekirdeğe düşmesini engelleyen poderomotive kuvveti elektronlara (radyasyon basıncı) uygular.[61][62]

Mikro dalga gediği hipotezi

değiştir

Pyotr Kapitsa yıldırım topunun yıldırım bulutlarından dolayı var olan iyonize havanın çizgilerini üretildiği yerden takip etmeye başlayan top mikrodalga radyasyonu tarafından üretilen yük boşaltım parıltısı olduğunu önerdi. Yıldırım topu mikrodalga radyasyonunun dalga boyuna göre yarı çapını kendi kendine ayarlayan mikrodalga gediği olarak hizmet eder. Böylelikle rezonans korunmuş olur.[63][64]

Yıldırım toplarının The Handel Maser-Soliton teorisi yıldırım topu üreten enerji kaynağının büyük (birkaç kübik kilometre) atmosferik bir maser olduğu varsayımda bulunur. Yıldırım topu maserden oluşan mikrodalga radyasyonunun antinodal düzleminde plazma kavitonu olarak ortaya çıkar.[65]

Soliton hipotezi

değiştir

Julio Rubenstein, David Finkelstein ve James R. Powell yıldırım topunun St. Elmo'nun ateşi ile bağlantısının kesmeyi önermiştir (1964–1970).[kaynak belirt] St. Elmo'nun ateşi gemilerin direği ve havanın elektrik alanın kırılma noktasına yükseltilme gibi etkili bir iletken ile yükselir. Küre için amplifikasyon faktörü üçtür. İyonlaşmış havanın serbest topu çevresindeki manyetik alanı kendisini iletken yapacak kadar fazla arttırabilir. Bu iyonlaşmayı sürdürdüğünde, top atmosferik elektrikte yüzen bir solitondur.

Powell'in kinetik teori hesaplaması yıldırım topunun büyüklüğünün kırılma noktasına yakın olan ikinci Townsend sabiti tarafından ayarlandığını buldu. Gezgin ışıltılı yük boşalmaları belirli endüstriye mikrodalga fırınlarının içinde gerçekleştiği bulundu ve enerji kapatıldıktan birkaç saniye sonra bile devam etti. Parıltıdan sonra yüksek enerji düşük potansiyel mikrodalga üreticilerinden kaynaklanan kıvılcımların oluştuğu bulundu. Powell onların tayflarını ölçtü ve parıltıdan sonra düşük sıcaklıklarda hayatta kalma süresi uzun olan yarı kararlı azot oksit iyonlarının oluştuğunu anladı. Bu havada ve birçok yarı kararlı iyona maruz kalan fakat atmosferdeki argon, karbon dioksit ya da helyum ile etkileşime girmeyen azot oksitte gerçekleşti.

Yıldırım topunun çözüm modeli gelişmelerinde ilerleme vardır.[66][67][68][69][70][71][72] Yıldırım topunun uzaysal Langmuir denklerine benzer plazmanın içindeki yüklü parçacıkların lineer olmayan ve çembersel simetriye sahip olan dalgalara dayandığı önerilmiştir.[73] Bu dalgalar quantum ve klasik yaklaşımla tanımlanmıştır.[66][67][68] [69][70][71][72] En yoğun plazmaların dalgaları yıldırım topunun merkezinde gerçekleştiği bulundu. Bakır çiftlerine benzeyen ters oriyantasyonlu parçacıkların ışınsal olarak bağlanma durumlarının yıldırım topunun içinde görünebileceği önerilmiştir.[69][71] Bu olgu yıldırım topunun içinde süper iletken duruma yol açar. Süper iletkenlik fikri eskiden düşünüldü.[74][75] Bileşik bir çekirdek ile yıldırım topunun varlığının olasılığı bu modelde tartışılmıştır.[70]

Hidrodinamik girdap yüzüğü asimetrisi

değiştir

Fizikçi Domokos Tar kendi gözlemlerine dayanan yıldırım topu modellemesi teorisini önerdi.[76] Yıldırım yere dik şekilde çarpar ve yere paralel görünmez bir aerodinamik türbulans yüzüğü oluşturan şok dalgası formundaki gök gürültüsü süpersonik bir hızla anında onu takip eder.[77] Yüzüğün etrafında yukarıya ve aşağıya basınç sistemi yumrunun kesit alanınında çembersel bir eksende girdabı döndürür. Aynı zamanda yüzük aynı merkezli olarak yere paralel bir şekilde yavaşça genişler. 

Açık alanda girdap solar ve sonunda yok olur. Eğer girdabın genişlemesi engellenirse ve simetrisi bozulursa, dairesel forma bölünür. Hala görünmezdir ve merkezcil ve sürtünme kuvvetinden dolayı orta durumdaki bir silindire kadar küçülür ve sonunda topa dönüşür. Sonuç dönüşüm sonradan enerji son küresel şekilde toplandığında görünür olur.

Yıldırım topu dönen silindir ile aynı eksene sahiptir. Girdabın çok ürünlerin sonik şok dalgasının genel enerjisinden daha küçük enerji vektörüne sahip olduğu gibi onun vektörü muhtemelen genel denkleme göre önemsizdir.Girdap büzülme sırasında enerjisinin büyük bir kısmını yıldırım topu haline gelmek için harcar, göstermelik enerji kaybı durumuna gelir. 

Bazı gözlemlerde yıldırım topunun çok yüksek enerji yoğunluğuna sahip olduğu göründü.[76] Fakat bu olgu yeterince kanıtlanmamıştır. Bugünkü teori yalnızca merkezcil kuvvet ve yüzey gerilimi ile düşük enerjili yıldırım topunu formunu ilgilendirir. Yıldırım topunun görünürlüğü türboelektrik etkinin sonucu olan reaksiyon bölgesinin içindeki maddeler electroluminescence ile ilgilidir. Silindir etabındaki statik yük boşaltımı objenin içindeki elektriklendirme bağlantısının varlığını belirtir. Yük boşaltımının yönü silindirin ve ince levha kanununu ile uyumluluk sağlayan yıldırım topunun sonuçtaki dönüş ekseninin döndüğü yönü belirler. Eğer yıldırım topu bir kanaldan gelirse ters yönde dönmektedir. 

Gözlemlenen kanıtların geniş tayfı için hesaba katılan teori doğal girdabın kırılma girdap yuvarlağının yavaş hızlı bölgesi içindeki yanma tepkimeleri fikrine dayanır. (örnek olarak the 'Hill's spherical vortex').[78]

Nano pil hipotezi

değiştir

Oleg Meshcheryakov yıldırım topunun nano alaşımdan ya da her biri bir pil içeren mikrometre altı parçacıklardan oluştuğunu önerdi. Yüzey yük boşaltımı bu pilleri yıldırım topunun oluşturacak akıma sebep olacak kısa devre yaptırabilir. Onun modeli yıldırım topunun gözlemlenebilen tüm özellikleri ve oluşma sürecini gaz modeli olarak tanımlanır.[79][80][81][82]

Kara delik hipotezi

değiştir

Diğer bir hipotez bazı yıldırım toplarının başlangıç kara deliklerinin Dünya atmosferinden geçişidir. Bu olasılığa parantez içinde olarak Leo Vuyk 1992 deki patent başvurusunda ve 1996 da Leendert Vuyk ikinci patent başvurusunda değinmiştir. İlk detaylı bilimsel analiz Mario Rabinowitz tarafından Astrophysics and Space Science dergisinde 1999 da yayımlanmıştır.[83] Bu M. Fitzgerald’nin 6 ağustos 1868 deki kayıtlarından esinlenilmiştir. Bu kayıtlar İrlanda da 20 dakika sürdü ve altı metre karelik bir delik ve doksan metre uzunluğunda bir hendek bıraktı. İkinci hendek 25 metre uzunluğundaydı. Pace VanDevender, Albuquerque, New Mexico Sandia National Laboratories de plazma fizikçisi Pace VanDevender ve takımı Fitzgerald'ın raporlarıyla uyumlu bir çöküntü buldu ve kanıtın termal ve elektro statik etkilerle alakalı olmadığı sonucunu çıkardı. Elektromanyetik olarak havaya kaldırılan 20 000 kilogram sıkıştırılmış kütle rapor edilen etkiyi yaratabiliyordu fakat küçük bir kara deliğe denk gelen altının yoğunluğunun 2000 katından daha fazla yoğunluğa sahip olması gerekmekteydi. O ve takımı Peat Bog da 1982'de ikinci bir olay buldu ve hipotezle uyumluluk içeren elektromanyetik salınımın yerini belirlemeye çalışıyorlar. Onun enstitüdeki çalışma arkadaşları hipotezin imkânsız görünmesine rağmen buna katılmakta ve bu emeklerine değdi.[84]

Batmayan plazma hipotezi

değiştir

Açıklanmış Project Condign raporu yüklü plazma formasyonlarının tuhah fiziksel, elektriksel ve manyetik özellikler gösteren olgu olan yıldırım topuna benzediği sonucuna varır ve bu yüklü plazmaların atmosferde yüklerin etkisi ve dengesi altında muazzam hızlarda taşınabilmesi mümkündür. Bu plazmalar birden fazla hava ve elektrik yükü durumunda ortaya çıkar. Bilimsel gerekçe tamamlanmamıştır ya da tamamen anlaşılmamıştır. Bir öneri atmosferden ayrılan ve tamamen yanmak yerine yüklü bir plazma formu alması ya da meteoritlerin olgunun ve açıklanamayan diğer atmosferik olayların birkaç örneğini açıklaması gibi.[85]

Transcranial magnetic stimulation

değiştir

Cooray and Cooray (2008)[86] yıldırım topunun özelliklerinin oksipital loptaki saraya tutulan hastaların halüsinasyon deneyimlerine benzediğini belirtti. Çalışma ayrıca yakın yıldırım çarpmasının hızlıca değiştirdiği manyetik alanın beyindeki nöronları uyardığını gösterdi. yıldırım çarpmasına yakın olan insanın oksipital lopundaki yıldırım tarafından indüklenen felç olma olasılığını güçlendirir ve saralı halüsunasyon benzetme topu ile gök gürültülü fırtına arasında bağlantı kurar. 

Manyetik uyarım tedavisi ile son zamanlardaki araştırmalarda laboratuvarda halüsunasyon ile aynı sonuçlar elde edildi ve bu durumların doğada yıldırım çarpması yakınlarında gerçekleştiği gösterildi.[87][88] Bu hipotez yıldırım toplarından gözlemlenen fiziksel hasarları açıklamakta başarısız oldu. Birden çok tanıkla eş zamanlı gözlemler yapıldı. (En sonunda gözlemler birbirinden olduçca farklıydı.)[kaynak belirt]

University of Innsbruck araştırmacıları tarafından yapılan teorik hesaplamalar belirli tipteki yıldırım çarpmalarından kaynaklanan manyetik alanın potansiyel olarak yıldırım toplarına benzeyen görsel halüsulasyonlara neden olabileceği önerir.[87] Birçok yıldırımın çarptığı noktalara yakın yerlerde bulunan bu gibi alanlar birkaç saniye uzunluğunda gerçekleşti. Bunlar görsel korteksteki nöronların doğrudan yanmasına neden olur. (manyetik olarak halüsunasyonlara neden olur.).[89]

Plazma toroidi (yüzük) dönüşü 

değiştir

Seward yıldırım topunun dönen plazma toroidin ya da yüzüğü olduğunu önerir. O yıldırım seviyesi kıvılcımları yaratabilen ve yıldırım topunu taklit eden küçük toplarda üretilen ve kıvılcımın sonlanmasından sonra bile atmosferde varlığını sürdüren ışığın durumunu değiştirebilen bir laboratuvar inşa etti. Yüksek hızlı kamera kullanarak dönen plazma toroidleri olan parlak topları gösterebiliyordu.[90]

Chen bu fiziği türevlendirebildi ve harici bir manyetik alan kısıtlaması olsun ya da olmasın sabit kalan hiçbir yerde rapor edilmeyen yeni bir plazma şekli olan plazma toroidlerinin sınıfının olduğu bulundu.[91]

Seward onun metotlarına dayanan deneylerinin sonucunun resimlerini yayınladı. İçerik mutfakta gerçekleşen yıldırım topu olayını ve etrafta hareket etmesiyle oluşan etkilerini gözlemleyen bir çiftçinin raporudur. Bu sadece tanık olunan bir bölgede duran yıldırım topunun duran kaydıdır.[92]

Rydberg madde konsepti

değiştir

En sonunda Manykin yıldırım topu olgusunun bir açıklaması olan atmosferik Rydberg maddesini önerdi.[93] Rydberg maddesi birçok açıdan yarı iletkenlerdeki elektron boşluklarına benzeyen yüksek derecede uyarılmış atomların yoğun formudur.[94][95] Bununla birlikte, elektron damlacık boşluklarına rağmen Rydberg maddesi saatlerce uzatılmış yaşam süresine sahiptir. Maddenin bu uyarılmış yoğun durumu deneylerle desteklenmiştir, ana olarak Holmlid tarafından led gruplarıyla.[96] Bu maddenin çok düşük yoğunluktaki katı ve sıvı haline benzer. Atmosferik Rydberg maddesinin topağı ana olarak lineer yıldırımdan kaynaklanan atmosferik elektriksel olgudan dolayı form alan yüksek derecede uyarılmış yoğunlaşmanın sonucu olabilir. Rydberg maddesi bulutlarının uyarılmış bozulması çığ formu alabilir ve patlama olarak görülebilir.

Diğer hipotezler

değiştir

Birkaç diğer hipotez yıldırım topunu açıklamak için sunulmuştur:

  • Dönen elektrik çift kutbu hipotezi.1976'da V. G. Endean tarafından yıldırım topunun mikrodalga frekansı bölgesindeki elektrik alanı vektörünün dönmesi olarak kabul edilmiştir.[97]
  • Leyden elektrostatik kavanoz modeli. Stanley Singer (1971) bu tarz hipotezleri tartıştı ve elektriksel yeniden birleşim zamanı sıkça rapor edilen yıldırım topunun için çok kısa olabileceğini söyledi.[98]
  • J. Pace VanDevender yüksek enerjili şiddetli aşırı yıldırım topunu ayırdı ve nötronlar ve ağır nötronlar için teori sundu.[99]
  • Smirnov (1987) fractal aerogel hipotezini sundu.[100]
  • V.P. Torchigin (2003) yıldırım topunukendi içinde hapsedilmiş yoğun ışık olarak formu olarak tanımlamayı ortaya attı.[101]
  • M.I. Zelikin (2006) plazma süper iletkenliği[75] teorisine dayanan bir açıklama sundu. (ayrıca bakınız[69][71][74]).
  • Ph. M. Papaelias (1984) yıldırım topu formasyonunun olası açıklamasını antimadde meteor hipotezi ile yapmaya çalıştı. O atmosferik moleküllerden ve neredeyse özdeş özelliklerden antimadde meteorlarının yıkımı tarafından yıldırım toplarının beklenilen tüm özelliklerini karşılaştırdı.[102]

Ayrıca bakınız

değiştir
  • Atmospheric ghost lights
  • Brown Mountain Lights
  • Earthquake light
  • Hitodama
  • Marfa ışıkları
  • Naga fireball
  • Kendiliğinden yanma fenomeni
  • Sprite (lightning)
  • Will-o'-the-wisp

Notlar

değiştir
  1. ^ a b J. B[rooking] R[owe], (Ed.) (1905). The Two Widecombe Tracts, 1638[,] giving a Contemporary Account of the great Storm, reprinted with an Introduction. Exeter: James G Commin. Erişim tarihi: 29 Haziran 2013. 
  2. ^ a b Day, Jeremiah (Ocak 1813). "A view of the theories which have been proposed to explain the origin of meteoric stones". The General Repository and Review. 3 (1). Cambridge, Massachusetts: William Hilliard. ss. 156-157. 26 Haziran 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Haziran 2013. 
  3. ^ How Stuff Works entry 25 Mayıs 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi..
  4. ^ Anna Salleh (20 Mart 2008). "Ball lightning bamboozles physicist". 35.2772;149.1292: Abc.net.au. 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ocak 2014. 
  5. ^ a b c d Cen, Jianyong; Yuan, Ping; Xue, Simin (17 Ocak 2014). "Observation of the Optical and Spectral Characteristics of Ball Lightning". Physical Review Letters. 112 (35001). American Physical Society. Bibcode:2014PhRvL.112c5001C. doi:10.1103/PhysRevLett.112.035001. 18 Ocak 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ocak 2014. 
  6. ^ Slezak, Michael (16 Ocak 2014). "Natural ball lightning probed for the first time". New Scientist. 28 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ocak 2014. 
  7. ^ a b Anon. "Ask the experts". Scientific American. 25 Ekim 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Nisan 2007. 
  8. ^ McNally, J. R. (1960). "Preliminary Report on Ball Lightning". Proceedings of the Second Annual Meeting of the Division of Plasma Physics of the American Physical Society (Paper J-15 bas.). Gatlinburg. ss. 1-25. 
  9. ^ Grigoriev, A. I. (1988). Y. H. Ohtsuki (Ed.). "Statistical Analysis of the Ball Lightning Properties". Science of Ball Lightning. Singapore: World Scientific Publishing Co. ss. 88-134. 
  10. ^ Clarke, Ronald W. (1983). Benjamin Franklin, A Biography. Random House. s. 87. ISBN 978-1-84212-272-3. 12 Ocak 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Mayıs 2016. 
  11. ^ Simons, Paul (17 Şubat 2009). "Weather Eye Charles Darwin the meteorologist". The Times. Londra. Erişim tarihi: 16 Nisan 2010. [ölü/kırık bağlantı]
  12. ^ "Arşivlenmiş kopya". 1 Ağustos 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Mayıs 2016. 
  13. ^ Brewer, Ebenezer Cobham (1864). A Guide to the Scientific Knowledge of Things Familiar. ss. 13-14. 20 Şubat 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ocak 2014. 
  14. ^ de Fonvielle, Wilfrid (1875). "Chapter X Globular lightning". Thunder and lightning (full text). translated by T L Phipson. ss. 32-39. ISBN 978-1-142-61255-9. Erişim tarihi: 22 Ocak 2014. 
  15. ^ Anon (24 Aralık 1867). "Globular lightning". The Leeds mercury. Leeds, UK. 
  16. ^ "Tsar-Martyr Nicholas II And His Family". Orthodox.net. 17 Haziran 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Temmuz 2009. 
  17. ^ There is no present-day Lake Pasquaney in New Hampshire, United States.
  18. ^ Crowley, Aleister (5 Aralık 1989). "Chp. 83". The Confessions of Aleister Crowley: An Autobiography. Penguin. ISBN 0-14-019189-5. 22 Ağustos 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Mayıs 2016. 
  19. ^ Jennison, R. C. (1969). "Ball Lightning". Nature. 224 (5222). s. 895. Bibcode:1969Natur.224..895J. doi:10.1038/224895a0. 
  20. ^ "Miracle saved panth". Sikhnet.com. 21 Aralık 2009. 4 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ocak 2014. 
  21. ^ Golden Globe, 24 November 1894.
  22. ^ "The Cape Naturaliste Lighthouse" 14 Mayıs 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi..
  23. ^ Wilder, Laura Ingalls (1937). On the Banks of Plum Creek. Harper Trophy. ISBN 0-06-440005-0. 
  24. ^ Getline, Meryl (17 Ekim 2005). "Playing with (St. Elmo's) fire". USA Today. 20 Ağustos 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Mayıs 2016. 
  25. ^ "Ball lightning – and the charge sheath vortex". Peter-thomson.co.uk. 8 Nisan 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Temmuz 2009. 
  26. ^ This may be an incorrect translation of the word "blixtlokaliseringssystem" from the university article cited in the sources
  27. ^ Larsson, Anders (23 Nisan 2002). "Ett fenomen som gäckar vetenskapen" (İsveççe). Uppsala University. 13 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Kasım 2007. 
  28. ^ "Fizikai Szemle 2004/10". Kfki.hu. 16 Mart 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ocak 2014. 
  29. ^ Domokos Tar (2009). "Observation of Lightning Ball (Ball Lightning): A new phenomenological description of the phenomenon". Proceedings of the 9th International Symposium on Ball Lightning, Aug. Eindhoven. Cilt 0910. s. 783. arXiv:0910.0783 $2. Bibcode:2009arXiv0910.0783T. 
  30. ^ Domokos Tar (2010). "Lightning Ball (Ball Lightning) Created by Thunder, Shock-Wave". arXiv:1007.3348 $2. 
  31. ^ Domokos Tar (2009). "New Revelation of Lightning Ball Observation and Proposal for a Nuclear Reactor Fusion Experiment". Proceedings 10th International Symposium on Ball Lightning (ISBL-08), July 7–12 Kaliningrad, Russia, pp. 135–141, Eds. Vladimir L. Bychkov & Anatoly I. Nikitin. Cilt 0910. s. 2089. arXiv:0910.2089 $2. Bibcode:2009arXiv0910.2089T. 
  32. ^ 11. července 2011  16:54. "Source (in Czech)". Zpravy.idnes.cz. 10 Haziran 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ocak 2014. 
  33. ^ "The Aviation Herald". avherald.com. 5 Ocak 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Mayıs 2016. 
  34. ^ "BL_Info_10". Ernmphotography.com. 14 Mayıs 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Temmuz 2009. 
  35. ^ "Unusual Phenomea Reports: Ball Lightning". Amasci.com. 30 Kasım 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Temmuz 2009. 
  36. ^ Barry, James Dale: Ball lightning and bead lightning: extreme forms of atmospheric electricity, ISBN 0-306-40272-6, 1980, Plenum Press (p. 35) [1] 27 Haziran 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  37. ^ Barry, J.D. (1980a) Ball Lightning and Bead Lightning: Extreme Forms of Atmospheric Electricity 27 Haziran 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. 8–9.
  38. ^ Charman, Neil (14 Aralık 1972). "The enigma of ball Lightning". New Scientist. 56 (824). Reed Business information. ss. 632-635. 2 Mart 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Mayıs 2010. 
  39. ^ a b c Ball, Philip (17 Ocak 2014). "Focus: First Spectrum of Ball Lightning". Focus. American Physical Society. doi:10.1103/Physics.7.5. 29 Temmuz 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ocak 2014. 
  40. ^ "The New Wizard of the West". Homepage.ntlworld.com. 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Temmuz 2009. 
  41. ^ Tesla, Nikola (1978).
  42. ^ Anon (2008). "Tenth international syposium on ball lightning/ International symposium III on unconventional plasmas". ICBL. 14 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Mayıs 2010. 
  43. ^ Archived Haziran 4, 2012 at the Wayback Machine
  44. ^ Ohtsuki, Y. H.; H. Ofuruton (1991). "Plasma fireballs formed by microwave interference in air". Nature. 350 (6314). ss. 139-141. Bibcode:1991Natur.350..139O. doi:10.1038/350139a0. 
  45. ^ Ohtsuki, Y. H.; H. Ofuruton (1991). "Plasma fireballs formed by microwave interference in air (Corrections)". Nature. 353 (6347). s. 868. Bibcode:1991Natur.353..868O. doi:10.1038/353868a0. 
  46. ^ "'Ball lightning' created in German laboratory | COSMOS magazine". COSMOS magazine. 7 Haziran 2006. 26 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Temmuz 2009. 
  47. ^ Youichi Sakawa; Kazuyoshi Sugiyama; Tetsuo Tanabe; Richard More (12 Temmuz 2006). "Fireball Generation in a Water Discharge". Plasma and Fusion Research: Rapid Communications. Erişim tarihi: 13 Temmuz 2009. 
  48. ^ "How to make a Stable Plasmoid ( Ball Lightning ) with the GMR (Graphite Microwave Resonator) by Jean-Louis Naudin". Jlnlabs.online.fr. 22 Aralık 2005. 26 Haziran 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Temmuz 2009. 
  49. ^ "Creating the 4th state of matter with microwaves by Halina Stanley". scienceinschool.org. 13 Ağustos 2009. 31 Ekim 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Ekim 2009. 
  50. ^ "Universidade Federal de Pernambuco". Ufpe.br. 21 Haziran 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Temmuz 2009. 
  51. ^ "Pesquisadores da UFPE geram, em laboratório, fenômeno atmosférico conhecido como bolas luminosas". Ufpe.br. 16 Ocak 2007. 20 Aralık 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Temmuz 2009. 
  52. ^ "Ball Lightning Mystery Solved? Electrical Phenomenon Created in Lab". News.nationalgeographic.com. 21 Kasım 2005. 21 Eylül 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Temmuz 2009. 
  53. ^ Snow Harris, William (2008). "Section I". On the nature of thunderstorms (originally published in 1843) (Reprint bas.). Bastian Books. ss. 34-43. ISBN 0-554-87861-5. Erişim tarihi: 11 Mayıs 2010. 
  54. ^ François Arago, Meteorological Essays by , Longman, 1855
  55. ^ Paiva, Gerson Silva; Antonio Carlos Pavão; Elder Alpes de Vasconcelos; Odim Mendes, Jr.; Eronides Felisberto da Silva, Jr. (2007). "Production of Ball-Lightning-Like Luminous Balls by Electrical Discharges in Silicon". Phys. Rev. Lett. 98 (4). s. 048501. Bibcode:2007PhRvL..98d8501P. doi:10.1103/PhysRevLett.98.048501. PMID 17358820. 
  56. ^ "Lightning balls created in the lab". New Scientist. 10 Ocak 2007. 11 Ekim 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Mayıs 2016. A more down-to-earth theory, proposed by John Abrahamson and James Dinniss at the University of Canterbury in Christchurch, New Zealand, is that ball lightning forms when lightning strikes soil, turning any silica in the soil into pure silicon vapour. As the vapour cools, the silicon condenses into a floating aerosol bound into a ball by charges that gather on its surface, and it glows with the heat of silicon recombining with oxygen. 
  57. ^ "Ball Lightning Mystery Solved? Electrical Phenomenon Created in Lab". National Geographic News. 22 Ocak 2007. 10 Şubat 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Mayıs 2016. 
  58. ^ "Arşivlenmiş kopya". 7 Kasım 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Mayıs 2016. 
  59. ^ Slezak, Michael. "Natural ball lightning probed for the first time". New Scientist. 28 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ocak 2014. 
  60. ^ Abrahamson, John; Dinniss, James (2000). "Ball lightning caused by oxidation of nanoparticle networks from normal lightning strikes on soil". Nature. 403 (6769). ss. 519-21. Bibcode:2000Natur.403..519A. doi:10.1038/35000525. PMID 10676954. 
  61. ^ Muldrew, D. B. (1990). "The Physical Nature of Ball Lightning". Geophysical Research Letters. 17 (12). ss. 2277-2280. Bibcode:1990GeoRL..17.2277M. doi:10.1029/GL017i012p02277. 
  62. ^ Muldrew, D. B. (2010). "Solid charged-core model of ball lightning". Annales Geophysicae. Cilt 28. ss. 223-2010. Bibcode:2010AnGeo..28..223M. doi:10.5194/angeo-28-223-2010. 
  63. ^ Капица, П. Л. (1955). О природе шаровой молнии [On the nature of ball lightning]. Докл. Акад. наук СССР (Rusça). Cilt 101. s. 245. 
  64. ^ Kapitsa, Peter L. (1955). "The Nature of Ball Lightning". Donald J. Ritchie (Ed.). Ball Lightning: A Collection of Soviet Research in English Translation (1961 bas.). Consultants Bureau, New York. ss. 11-16. 2 Şubat 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ocak 2014. 
  65. ^ Handel, Peter H.; Jean-François Leitner (1994). "Development of the maser-caviton ball lightning theory". J. Geophys. Res. Cilt 99. s. 10689. Bibcode:1994JGR....9910689H. doi:10.1029/93JD01021. 13 Temmuz 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Mayıs 2016. 
  66. ^ a b Dvornikov, Maxim; Dvornikov, Sergey (2006). Gerard, F. (Ed.). "Electron gas oscillations in plasma. Theory and applications". Advances in Plasma Physics Research. New York, NY: Nova Science Publishers, Inc. ss. 197-212. arXiv:physics/0306157 $2. Bibcode:2003physics...6157D. ISBN 1-59033-928-2. 8 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Mayıs 2016. 
  67. ^ a b Dvornikov, Maxim. "Formation of bound states of electrons in spherically symmetric oscillations of plasma". Physica Scripta. 81 (5). arXiv:1002.0764 $2. Bibcode:2010PhyS...81e5502D. doi:10.1088/0031-8949/81/05/055502. 
  68. ^ a b Dvornikov, Maxim (1 Aralık 2011). "Axially and spherically symmetric solitons in warm plasma". Journal of Plasma Physics. 77 (06). ss. 749-764. arXiv:1010.0701 $2. Bibcode:2011JPlPh..77..749D. doi:10.1017/S002237781100016X. ISSN 1469-7807. 
  69. ^ a b c d Dvornikov, Maxim (8 Şubat 2012). "Effective attraction between oscillating electrons in a plasmoid via acoustic wave exchange". Proc. R. Soc. A. 468 (2138). ss. 415-428. arXiv:1102.0944 $2. doi:10.1098/rspa.2011.0276. ISSN 1364-5021. 3 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Mayıs 2016. 
  70. ^ a b c Dvornikov, Maxim (1 Kasım 2012). "Quantum exchange interaction of spherically symmetric plasmoids". Journal of Atmospheric and Solar-Terrestrial Physics. Cilt 89. ss. 62-66. arXiv:1112.0239 $2. Bibcode:2012JASTP..89...62D. doi:10.1016/j.jastp.2012.08.005. 5 Ocak 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Mayıs 2016. 
  71. ^ a b c d Dvornikov, Maxim. "Pairing of charged particles in a quantum plasmoid". Journal of Physics A: Mathematical and Theoretical. 46 (4). arXiv:1208.2208 $2. Bibcode:2013JPhA...46d5501D. doi:10.1088/1751-8113/46/4/045501. 
  72. ^ a b Dvornikov, M. "Stable Langmuir solitons in plasma with diatomic ions". Nonlinear Processes in Geophysics. 20 (4). ss. 581-588. arXiv:1203.0258 $2. Bibcode:2013NPGeo..20..581D. doi:10.5194/npg-20-581-2013. 19 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Mayıs 2016. 
  73. ^ Davydova, T. A.; Yakimenko, A. I.; Zaliznyak, Yu. A. (28 Şubat 2005). "Stable spatial Langmuir solitons". Physics Letters A. 336 (1). ss. 46-52. Bibcode:2005PhLA..336...46D. doi:10.1016/j.physleta.2004.11.063. 5 Ocak 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Mayıs 2016. 
  74. ^ a b Dijkhuis, G. C. (13 Mart 1980). "A model for ball lightning". Nature. 284 (5752). ss. 150-151. Bibcode:1980Natur.284..150D. doi:10.1038/284150a0. 10 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Mayıs 2016. 
  75. ^ a b Zelikin, M. I. (2008). "Superconductivity of plasma and fireballs". Journal of Mathematical Sciences. 151 (6). ss. 3473-3496. doi:10.1007/s10958-008-9047-x. 
  76. ^ a b "Arşivlenmiş kopya". Arxiv.org. 5 Ekim 2009. 5 Ocak 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ocak 2014. 
  77. ^ "Arşivlenmiş kopya". Arxiv.org. 20 Temmuz 2010. 1 Temmuz 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ocak 2014. 
  78. ^ Coleman, PF (1993). "An explanation for ball lightning?". Weather. Cilt 48. s. 30. Bibcode:1993Wthr...48...27.. doi:10.1002/j.1477-8696.1993.tb07221.x. 
  79. ^ Meshcheryakov, Oleg (2007). "Ball Lightning–Aerosol Electrochemical Power Source or A Cloud of Batteries" (PDF). Nanoscale Res. Lett. 2 (3). ss. 319-330. Bibcode:2007NRL.....2..319M. doi:10.1007/s11671-007-9068-2. Erişim tarihi: 27 Haziran 2007. [ölü/kırık bağlantı]
  80. ^ "Ball lightning's frightening . . . but finally explained". EE Times. 29 Ağustos 2007. 29 Eylül 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Mayıs 2016. 
  81. ^ Meshcheryakov, Oleg (1 August 2010). "How and why electrostatic charge of combustible nanoparticles can radically change the mechanism and rate of their oxidation in humid atmosphere". arXiv:1008.0162 $2. 
  82. ^ Meshcheryakov, Oleg (17 Jul 2013). "Why not only electric discharge but even a minimum charge on the surface of highly sensitive explosives can catalyze their gradual exothermic decomposition and how a cloud of unipolar charged explosive particles turns into ball lightning". arXiv:1402.3214 $2. 
  83. ^ Mario Rabinowitz (11 Aralık 2002). "[astro-ph/0212251] Little Black Holes:Dark Matter And Ball Lightning". Astrophys. Space Sci. 262 (4). Arxiv.org. ss. 391-410. arXiv:astro-ph/0212251 $2. Bibcode:1998Ap&SS.262..391R. doi:10.1023/A:1001865715833. 
  84. ^ Muir, Hazel (23 Aralık 2006). "Blackholes in your backyard". New Scientist. 192 (2583/2584). ss. 48-51. doi:10.1016/S0262-4079(06)61459-0. 6 Temmuz 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Mayıs 2016. 
  85. ^ http://www.disclosureproject.org/docs/pdf/uap_exec_summary_dec00.pdf 22 Nisan 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. | UAP in the UK Air Defence Region, Executive Summary, Page 7, Defence Intelligence Staff, 2000
  86. ^ Could some ball lightning observations be optical hallucinations caused by epileptic seizures 16 Ekim 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Cooray, G. and V. Cooray, The open access atmospheric science journal, vol. 2, pp. 101–105 (2008)
  87. ^ a b Peer, J.; Kendl, A. (2010). "Transcranial stimulability of phosphenes by long lightning electromagnetic pulses". Physics Letters A. 374 (29). ss. 2932-2935. arXiv:1005.1153 $2. Bibcode:2010PhLA..374.2932P. doi:10.1016/j.physleta.2010.05.023. 
  88. ^ Ball lightning is all in the mind, say Austrian physicists 4 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., The Register, 19 May 2010.
  89. ^ Emerging Technology From the arXiv May 11, 2010 (11 Mayıs 2010). "Magnetically Induced Hallucinations Explain Ball Lightning, Say Physicists – Technology Review". Technologyreview.com. 20 Mart 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ocak 2014. 
  90. ^ Seward, C., Chen, C., Ware, K. "Ball Lightning Explained as a Stable Plasma Toroid."
  91. ^ Chen, C., Pakter, R., Seward, D. C. "Equilibrium and Stability Properties of Self-Organized Electron Spiral Toroids."
  92. ^ Seward, Clint.
  93. ^ Manykin, E. A.; Ojovan, M. I.; Poluektov, P. P. (2006). Samartsev, Vitaly V (Ed.). "Rydberg matter: Properties and decay". SPIE Proceedings. s. 618105. doi:10.1117/12.675004. 
  94. ^ Norman, G. É. (2001). "Rydberg matter as a metastable state of strongly nonideal plasma". Journal of Experimental and Theoretical Physics Letters. Cilt 73. ss. 10-12. Bibcode:2001JETPL..73...10N. doi:10.1134/1.1355396. 
  95. ^ Manykin, E. A.; Zelener, B. B.; Zelener, B. V. (2011). "Thermodynamic and kinetic properties of nonideal Rydberg matter". JETP Letters. 92 (9). s. 630. Bibcode:2011JETPL..92..630M. doi:10.1134/S0021364010210125. 
  96. ^ Holmlid, L. (2007). "Direct observation of circular Rydberg electrons in a Rydberg matter surface layer by electronic circular dichroism". Journal of Physics: Condensed Matter. 19 (27). ss. 276206-276202. Bibcode:2007JPCM...19A6206H. doi:10.1088/0953-8984/19/27/276206. 
  97. ^ Endean, V. G. (1976). "Ball lightning as electromagnetic energy". Nature. 263 (5580). ss. 753-755. Bibcode:1976Natur.263..753E. doi:10.1038/263753a0. 
  98. ^ Singer, Stanley (1971). The Nature of Ball Lightning. New York: Plenum Press. 
  99. ^ "The IEEE, Plasma Cosmology and Extreme Ball Lightning". Thunderbolts.info. 14 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Temmuz 2009. 
  100. ^ Smirnov 1987, Physics Reports, (Review Section of Physical Letters), 152, No. 4, pp. 177–226.
  101. ^ Torchigin, V.P. (2009). "Ball Lightning as an Optical Incoherent Space Spherical Soliton in Handbook of Solitons: Research, Technology and Applications editors S.P. Lang and S.H. Bedore". New York: Novapublishers. ss. 3-54. 
  102. ^ Papaelias, Ph. M., (1984).

Daha fazla okuma kaynağı

değiştir
  • Barry, James Dale (1980). Ball Lightning and Bead Lightning. New York: Plenum Press. ISBN 0-306-40272-6. 
  • Cade, Cecil Maxwell; Delphine Davis (1969). The Taming of the Thunderbolts. New York: Abelard-Schuman Limited. ISBN 0-200-71531-3. 
  • Coleman, Peter F. (2004). Great Balls of Fire—A Unified Theory of Ball Lightning, UFOs, Tunguska and other Anomalous Lights. Christchurch, NZ: Fireshine Press. ISBN 1-4116-1276-0. 
  • Coleman, P.F. 2006, J.Sci.Expl., Vol. 20, No.2, 215–238.
  • Golde, R. H. (1977). Lightning. Bristol: John Wright and Sons Limited. ISBN 0-12-287802-7. 
  • Golde, R. H. (1977). Lightning Volume 1 Physics of Lightning. Academic Press. 
  • Seward, Clint (2011), Ball Lightning Explanation Leading to Clean Energy, ISBN 978-1-4583-7373-1 Amazon.com
  • Stenhoff, Mark (1999). Ball Lightning – An Unsolved Problem in Atmospheric Physics. Kluwer Academic/Plenum Publishers. ISBN 0-306-46150-1. 
  • Uman, Martin A. (1984). Lightning. Dover Publications. ISBN 0-486-25237-X. 
  • Viemeister, Peter E. (1972). The Lightning Book. Cambridge: MIT Press. ISBN 0-262-22017-2. 
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Yıldırım_topu&oldid=34225063" sayfasından alınmıştır