Vikipedi

Yapısalcılık (bilim felsefesi)

Yapısalcılık[not 1] (bilimsel yapısalcılık[1] veya yapısalcı teori, yapısalcı kavram olarak da bilinir)[2] ilk olarak 1960'ların sonlarında, daha sonra da 1970'ler boyunca birçok analitik filozof tarafından geliştirilen bilim felsefesindeki aktif bir araştırma alanıdır.

Genel bakış

değiştir

Yapısalcılık, gerçekliğin bütün yönlerinin kendi içlerinde değişmez ve sabit varlıklar açısından değil, varlıkların deneye dayalı bilimsel yapıları ve ilişkileri açısından en iyi şekilde anlaşılacağını öne sürer.[3] Örneğin yapısalcılığa göre madde kavramı, doğanın içinde var olan mutlak bir özellik olarak değil, bilim temelli matematiksel ilişkilerin madde kavramının diğer özelliklerle nasıl etkileşime girdiğini açıklama şekli olarak değerlendirilir. Bu açıklama şekli, kütlenin oluşturduğu kütleçekimsel dalgalar gibi geniş anlamda veya maddenin duyu sistemleriyle etkileşime girerek ağırlık hissini oluşturması gibi daha deneysel anlamda olabilir.[4] Yapısalcılığın amacı, bir deneysel teorinin tüm önemli yönlerini tek bir düzgün çerçevede toplamaktır. Bu üst kuramsal teorinin savunucuları arasında Bas van Fraassen, Frederick Suppe, Patrick Suppes, Ronald Giere,[5][6] Joseph D. Sneed, Wolfgang Stegmüller, Carlos Ulises Moulines, Wolfgang Balzer, John Worrall, Elie Georges Zahar, Pablo Lorenzano, Otávio Bueno, Anjan Chakravartty, Tian Yu Cao, Steven French ve Michael Redhead gibi isimler sayılabilir.

Yapısalcı argümanlarla gerekçelendirilmiş bilimsel gerçekçilik türü için "yapısal gerçekçilik" terimi, 1968'de Grover Maxwell tarafından ortaya konmuştur.[7] 1998'de İngiliz yapısal gerçekçi filozof James Ladyman, yapısal gerçekçiliğin epistemik ve ontik biçimlerini birbirinden ayırdı.[6][8]

Farklılıklar

değiştir

Epistemik yapısal gerçekçilik

değiştir

Bilimsel yapısalcılığın felsefi kavramı, "epistemik yapısal gerçekçilikle" (epistemik yapısal realizmin kısaltması olan EYR ile de anılabilir)[9] ilişkilidir.[3] Birbirlerinden bağımsız olarak ilk kez Henri Poincaré (1902),[10][not 2] Bertrand Russell (1927)[11] ve Rudof Carnap (1928)[12] tarafından desteklenen bir görüş olan epistemik yapısal gerçekçilik, teorilerin değişimi boyunca yapının korunduğunu öne süren John Worall tarafından yeniden canlandırılmıştır. Örneğin Worrall, Fresnel denklemlerinin ışığın bir yapısı olduğuna işaret ettiğini, Fresnel denklemlerinin yerini alan Maxwell denklemlerinin de buna işaret ettiğini, ikisin de ışığı bir titreşim olarak tanımladığını savundu. Fresnel, titreşimlerin "eter" adı verilen mekanik bir ortam içinde gerçekleştiğini öne sürerken Maxwell, titreşimlerin elektrik ve manyetik alanlardan oluştuğunu öne sürdü. Her iki teoride de "yapı" titreşimlerdir ve Maxwell'in teorisi Fresnel'in teorisinin yerine geçtiğinde bu yapı korunmaya devam etmiştir.[13] Yapı korunduğundan yapısal gerçekçilik hem kötümser meta-tümevarımdan[not 3] hem de bilimin başarısını mucizeviymiş gibi göstermekten kaçınmış olur; yani ortaya bir "mucizeler yoktur" argümanı koyar.[14]

Newman sorunu

değiştir

Newman sorunu (Newman'ın sorunu, Newman itirazı, Newman'ın itirazı olarak da anılır), Russell'ın Max Newman tarafından 1928'de yayınlanmış The Analysis of Matter (Maddenin Analizi, 1927) adlı eserinin eleştirisidir.[3][15][16] Newman, epistemik yapısal gerçekçiliğin kişinin dış dünyanın yalnızca soyut yapısını bilebileceği yönündeki savının bilimsel bilgiyi önemsizleştirdiğini öne sürdü. Bu argümanın temeli, W'nin herhangi bir yapı olduğu varsayılırsa "doğru sayıda olması koşuluyla herhangi bir grup şeyin, W yapısına sahip olacak şekilde organize edilebileceği" kavrayışıdır.[17]

Newman sorununa yanıt

değiştir

John Worrall (2000), fiziksel teorilerin Ramsey cümlesi tarafından yeniden inşasıyla güçlendirilmiş bir epistemik yapısal gerçekçilik biçimini savunur[18] (Ramsey cümleleri, önermelerdeki gözlemlenebilir olmayan teorik terimleri gözlemlenebilir terimlerle değiştirerek açık hâle getirmeyi amaçlar). John Worrall ve Elie Georges Zahar (2001), Newman'ın itirazının ancak gözlemsel ve teorik terimler arasında bir ayrım yapılmadığında geçerli olduğunu öne sürer.[19]

Ramsey epistemik yapısal gerçekçiliği, orijinal Russellcı epistemik yapısal gerçekçilikten farklıdır ve birbirleriyle bağdaşmazlar[20] (ikisi arasındaki fark, Ramsey epistemik yapısal gerçekçiliğinin Ramsey cümlelerine bir epistemik bağlılığının bulunması ancak Russell epistemik yapısal gerçekçiliğinin soyut yapılara, yani (birinci düzey) fiziksel yapının kendisine değil, (ikinci düzey) dünyanın gözlemsel yapısının eşbiçimli sınıflarına bir epistemik bağlılığının bulunmasıdır).[21] Ioannis Votsis'e (2004) göre Newman, "belli bir soyut yapıyla bir ilişki vardır" şeklindeki bayağı bir iddiayı yanlış bir şekilde epistemik yapısal gerçekçiliğe atfeder ancak epistemik yapısal gerçekçilik, benzersiz bir gözlemsel ilişkiye nedensel olarak bağlı benzersiz bir fiziksel ilişkinin olduğu şeklinde anlaşılması kolay olmayan bir görüş öne sürer. Votsis, bu sebepten ötürü Russell epistemik yapısal gerçekçiliğinin Newman itirazından etkilenmediğini iddia eder.[22]

Başka eleştiriler

değiştir

Geleneksel bilimsel gerçekçi ve yapısal gerçekçilik eleştirmeni[3] Stathis Psillos (1999), "yapısal gerçekçiliğin en iyi şekilde, neyin bilinebileceği ve bilimsel teorilerin neleri ortaya çıkarabileceğine dair epistemik bir kısıtlama olarak anlaşılabileceğini" belirtir.[23] Psillos, epistemik yapısal gerçekçiliğin bir dizi aşılmaz itirazla karşı karşıya olduğunu düşünmektedir.[24] Diğerleriyle birlikte bu itirazlar arasında, epistemik yapısal gerçekçiliğin tek epistemik bağlılığının tahmin üretmek için tek başına yeterli olmayan yorumlanmamış eşitlikler olduğu[16][25] ve başvurduğu "yapıya karşı doğa" ayrımının sürdürülemeyeceği gibi itirazlar bulunur.[26]

Ontik yapısal gerçekçilik

değiştir

Epistemik yapısal gerçekçilik yalnızca gerçekliğin yapısının bilinebileceğini iddia ederken, "ontik yapısal gerçekçilik" daha ileri giderek var olan her şeyin yapıdan ibaret olduğunu öne sürer. Bu görüşe göre gerçekliğin gözlemlenen yapısı altında yatan bir "doğa" yoktur. Ontik yapısal gerçekçiliğin kimi çeşitleri tam olarak hangi yönlerinin ilksel olduğu konusunda anlaşmazlıkta olsa da, ontik yapısal gerçekçiliğe göre gerçeklik temelde yapısaldır. Ontik yapısal gerçekçilik güçlü bir şekilde modern fizikle, özellikle de içsel özelliklere sahip tanımlanabilir nesnelerin sezgisel kavramlarını sarsan kuantum alan teorisiyle güdülenmektedir.[3] Hermann Weyl (1931),[27] Ernst Cassirer (1936)[28] ve Arthur Eddington (1939)[29] gibi ilk kuantum fizikçilerinden bazıları bu görüşü benimsediler. Ontik yapısal gerçekçilik son zamanlarda "modern fizik için en revaçta olan ontolojik sistem" olarak adlandırıldı.[30]

Max Tegmark, evrenimiz yalnızca belli bir yapıdan ibaretse, o halde diğer herhangi bir yapıdan daha gerçek olmadığını öne süren matematiksel evren hipoteziyle bu kavramı daha da ileri taşır.[31][32]

Vikipedi'nin kardeş projelerinden
Yapısalcılık (bilim felsefesi)
hakkında daha fazla bilgi edinin
  Vikisözlük'te tanımlar
  Vikisöz'de alıntılar
  Vikikaynak'ta belgeler
  Vikikitap'ta kitaplar
  Vikiversite'de eğitim kaynakları
  Vikiveri'de veri

Ayrıca bakınız

değiştir

Notlar

değiştir
  1. ^ Fransız (göstergebilimsel) yapısalcılığının farklı geleneğiyle karıştırılmamalıdır.
  2. ^ Poincaré'in yapısalcılığı, aritmetiğin doğası hakkındaki Yeni Kantçı görüşlerle birleşmiştir.
  3. ^ Teorik bilgi hakkında sözde "kötümser meta-tümevarımlar" temel olarak şu şekildedir: "p önermesine çoğu çağdaş uzman tarafından yaygın olarak inanılır, ancak aynı zamanda bu p önermesi geçmişte uzmanlar tarafından yaygın olarak inanılan ve çoğu çağdaş uzman tarafından inanılmayan diğer birçok hipotez gibidir. p'nin de bu hipotezlerin kaderini paylaşmasını beklemek için çokça nedenimiz var ancak aksi durum için de birçok nedenimiz var. Bu yüzden p önermesine aktif olarak inanmasak bile, en azından p hakkındaki yargılarımızı askıya almalıyız."

Kaynakça

değiştir
  1. ^ Alisa Bokulich, Peter Bokulich (eds.), Scientific Structuralism, Springer, 2011, p. xi.
  2. ^ Wolfgang Balzer, C. Ulises Moulines (ed.), Structuralist Theory of Science: Focal Issues, New Results 17 Ağustos 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Walter de Gruyter, 1996, p. 226.
  3. ^ a b c d e Ladyman, James. "Structural Realism". Stanford Felsefe Ansiklopedisi. 3 Temmuz 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ekim 2017. 
  4. ^ Kuhlmann (August 2013). "What is Real?". Scientific American: 45. 
  5. ^ Alisa Bokulich, Peter Bokulich (eds.), Scientific Structuralism, Springer, p. 140 n. 52.
  6. ^ a b "Structural Realism". Stanford Encyclopedia of Philosophy. 3 Temmuz 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ekim 2017. 
  7. ^ Maxwell, G. (1968), "Scientific Methodology and the Causal Theory of Perception", in: Imre Lakatos and Alan Musgrave (eds.), Problems in the Philosophy of Science, Amsterdam: North-Holland Publishing Company.
  8. ^ Ladyman, J., 1998. "What is structural realism?" Studies in History and Philosophy of Science, 29: 409–424.
  9. ^ Irmak, Nurbay. "Her şey gitmeli mi?: Ontik Yapısal Realizmin Eleştirisi" (PDF). Erişim tarihi: 19 Ağustos 2021. [ölü/kırık bağlantı]
  10. ^ Henri Poincaré, Science and Hypothesis. New York: Dover, 1952 [1902].
  11. ^ Bertrand Russell (1927). The Analysis of Matter, London: George Allen & Unwin.
  12. ^ Rudolf Carnap (1928). The Logical Structure of the World, Berkeley: University of California Press.
  13. ^ Worrall, J. (1989). "Structural realism: The best of both worlds?" 28 Kasım 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Dialectica, 43: s. 119.
  14. ^ Putnam, H., (1975). Mathematics, Matter and Method, Cambridge: Cambridge University Press, s. 73.
  15. ^ M. H. A. Newman, 1928. "Mr. Russell's causal theory of perception," Mind, 37: 137–148.
  16. ^ a b Psillos, Stathis. "Realism and Theory Change in Science". Stanford Felsefe Ansiklopedisi. 11 Haziran 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Eylül 2019. 
  17. ^ Frigg, R. & Votsis, I., (2011). "Everything you always wanted to know about structural realism but were afraid to ask," European Journal for Philosophy of Science 1(2): ss. 227–276, öz. s. 250.
  18. ^ Worrall, J. (2000), "Miracles and Models: Saving Structural Realism?", paper given to the Annual Meeting of the British Society for the Philosophy of Science, Sheffield, 2000.
  19. ^ Worrall, J. and Zahar, E. (2001), "Ramseyfication and Structural Realism", Appendix IV in E. Zahar, Poincare's Philosophy: From Conventionalism to Phenomenology, Chicago and La Salle (IL): Open Court.
  20. ^ Votsis, I. (2004), The Epistemological Status of Scientific Theories: An Investigation of the Structural Realist Account, University of London, London School of Economics, PhD Thesis, p. 122.
  21. ^ Votsis, I. (2004), The Epistemological Status of Scientific Theories: An Investigation of the Structural Realist Account, University of London, London School of Economics, PhD Thesis, pp. 43 and 122.
  22. ^ Votsis, I. (2004), The Epistemological Status of Scientific Theories: An Investigation of the Structural Realist Account, University of London, London School of Economics, PhD Thesis, p. 129.
  23. ^ Stathis Psillos, Scientific Realism: How Science Tracks Truth, Routledge, 1999, p. 142.
  24. ^ Votsis, I. (2004), The Epistemological Status of Scientific Theories: An Investigation of the Structural Realist Account, University of London, London School of Economics, PhD Thesis, pp. 68–9.
  25. ^ Stathis Psillos, Scientific Realism: How Science Tracks Truth, Routledge, 1999, p. 141.
  26. ^ Stathis Psillos, Scientific Realism: How Science Tracks Truth, Routledge, 1999, p. 148.
  27. ^ Hermann Weyl, 1950 [1931]. The Theory of Groups and Quantum Mechanics (translated by H. P. Robertson). New York: Dover.
  28. ^ Ernst Cassirer, 1956 [1936]. Determinism and Indeterminism in Modern Physics, New Haven: Yale University Press.
  29. ^ Arthur Eddington (1939), The Philosophy of Physical Science, Cambridge University Press.
  30. ^ Kuhlmann, Meinard, "Quantum Field Theory" 18 Mart 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., The Stanford Encyclopedia of Philosophy (Summer 2015 Edition), Edward N. Zalta (ed.).
  31. ^ Tegmark, Max (2014). "10: Physical Reality and Mathematical Reality". Our mathematical universe : my quest for the ultimate nature of reality (First bas.). ISBN 9780307744258. 
  32. ^ Berthold, Oswald. "Computational universes." Berlin: Humboldt Universitat zu Berlin, Institut fur Informatik (2009).
  33. ^ Votsis, I. (2004), The Epistemological Status of Scientific Theories: An Investigation of the Structural Realist Account, University of London, London School of Economics, PhD Thesis, p. 196.

Dış bağlantılar

değiştir
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Yapısalcılık_(bilim_felsefesi)&oldid=33254575" sayfasından alınmıştır