Yaratıcı Coğrafya

Yaratıcı coğrafya ya da yapay manzara, 1920'lerin başında Rus film yönetmeni ve teorisyeni Lev Kuleşhov tarafından bulunan bir film tekniğidir. Farklı yerlerde ve/veya farklı zamanlarda gerçekleştirilen birden fazla çekimin, devamlı aynı yerde ya da aynı zamanda çekilmiş gibi görünecek şekilde montajlanmasıdır. Yaratıcı coğrafya tekniği, sinema ve televizyon filmlerinde sürekli olarak kullanılmaktadır.

Yaratıcı coğrafyanın en yaygın örneklerinden birisi, dışardan, bir karakterin bir binaya girerkenki görüntüsünü, karakterin başka bir mekanın içinde çekilmiş görüntüsüyle eşlemektir. İzleyici bu ikisinin aynı bina olduğunu düşünür. Oysa çoğunlukla o iç mekan o binanın içinde değil, bambaşka bir yerdedir.

Bir başka örnek: Moskova'da bir sokakta yürüyen bir kadın birden durur ve kameranın dışında bir noktaya doğru bakarak el sallar. Bir sonraki planda, gerçekte kadından kilometrelerce uzakta olan bir adamı görürüz. O da aynı şekilde el sallar. İkisi üçüncü bir yerde buluşur ve el sıkışırlar. Birlikte dönüp kameranın dışında bir noktaya bakarlar ve biz mesela, Washington, DC'deki belediye binasını görürüz. Böylece, gerçekte farklı yerlerde hatta farklı zamanlarda çekilmiş görüntüler izleyiciye tam bir devamlılık içinde görünür.

Tekniğin, “yapay insan” olarak adlandırılan diğer versiyonunda, örneğin, makyaj masasında oturan bir kızı görürüz. Bu görüntüyü, farklı farklı kadınlardan alınmış, yakın plan dudak, el ve bacak görüntüleri izler. İzleyici bu farkı hissetmez, hepsi tek bir kadınmış ve bu kesintisiz bir çekimmiş gibi algılar. Oysa gerçek hayatta böyle bir kadın yoktur.

Sinema tarihinden örnekler

Lev Kuleşov, 1918 yılında gerçekleştirdiği Proekt inzhenera Prayta filminin çekimleri sırasında montaj tekniklerini araştırmaya ve denemeler yapmaya girişmiştir. Farklı çekimleri birleştirme o zamanlar henüz keşfedilmemiş bir alandı ve Kuleşov bir yönetmen olarak kariyerinin bir bölümünü teorik çalışmalara adamıştır. Filmde, karakterlerin elektrik direklerini nasıl izleyecekleri konusunda elinde bir çözüm yoktu. Bu meseleyi çözmek için bir planda sadece karakterlerini araziye bakarken diğer planda ise sadece elektrik direklerini göstermeye karar verdi. Karakterler direklerle aynı bölgede değillerdi, çekimler Moskova'nın farklı bölgelerinde yapılmıştı. Ancak montajda yaratıcı coğrafya etkisini gösterdi ve onları aynı yerdelermiş gibi perdeye taşıdı.

Kuleşov'un yaratıcı coğrafyayı etkili şekilde kullandığı filmlerinden birisi de 1924 yapımı, Необычайные приключения мистера Веста в стране Большевиков (Batı Efendi'nin Bolşeviklerin Memleketindeki Olağanüstü Maceraları) adlı filmdir. Batı Efendi, Bolşeviklere karşı önyargılarla dolu tipik bir Amrikalıdır. Rusya'ya seyahatinde kaçırılır ve Moskova'da oradan oraya taşınır. Batı Efendi sonunda gerçek Bolşevik polisler tarafından kurtarılır. Bu filmde Kuleşov yaratıcı coğrafyanın pek çok örneğini serilemiştir.

Yaratıcı coğrafyanın dikkate değer, yenilikçi örneklerinden birisi, Doktor Who filmindeki TARDIS (Time And Relative Dimension In Space) adlı zaman makinesidir. TARDIS dışardan bakıldığında bir telefon kulübesi büyülüğündedir. Oysa içi çok daha geniştir..İzleyici içten içe kulübenin dekor olduğunu, iç çekimlerin ise stüdyoda gerçekleştiğini bilir. Fakat yaratıcı coğrafya ve "kuşkunun askıya alınması" olguları birleşir ve izleyici bu geçişi sorunsuz algılar.

Yaratıcı coğrafyanın uç bir örneğine Just a Gigolo filminde, David Bowie ve Marlene Dietrich'in canlandırdığı karakterlerin arasında geçen bir diyalogda rastlanır. Bowie ve Dietrich'in replikleri iki ayrı odada, birbirinden aylar sonra filme alınmıştır. Montajda çekimler eşlenerek izleyiciye ikisinin aynı anda aynı odada oldukları izlenimi verilmiştir. Bir noktada, Dietrich'in karakteri Bowie'nin karakterine bir hatıra eşyası verir. Bunu başarmak için, Dietrich eşyayı daha sonra kadrajdan çıkıp gidecek olan bir ekstraya uzatır. Başka bir çekimde, (aynı kişiyi canlandıran) farklı bir ekstra kadraja girer ve hatıra eşyayı Bowie'ye uzatır.