Yukarıırmaklar
Yukarıırmaklar, Artvin ilinin Ardanuç ilçesine bağlı bir köydür.
| Yukarıırmaklar | |
|---|---|
 | |
 Artvin'in Türkiye'deki konumu | |
  Yukarıırmaklar Yukarıırmaklar'ın Artvin'deki konumu | |
| Ülke |  Türkiye |
| İl | Artvin |
| İlçe | Ardanuç |
| Coğrafi bölge | Karadeniz Bölgesi |
| İdare | |
| • Yönetici | Muhtar[4] İhtiyar heyeti[4] |
| Yüzölçümü | |
| • Toplam | 2,1 km² |
| Rakım | 1532 m |
| Nüfus (2021) | |
| • Toplam | 65 |
| Zaman dilimi | UTC+03.00 (TSİ) |
| İl alan kodu | 0466 |
| İl plaka kodu | 08 |
| Posta kodu | 08390 |
Tarihçe
değiştirYukarıırmaklar köyü ile Aşağıırmaklar köyünün ortak eski adı, Samtzkali'dir. Samtzkali Deresi'nin iki yakasında yer alan yerleşim, geç dönemde iki ayrı köye ayrılmıştır. Gürcüce bir yer adı olan Samtzkali (სამწყალი), üç ırmak anlamına gelir. Bu yer adı Samtzkari (სამწყარი) ve Samtzkaro (სამწყარო) olarak da bilinir. Samtzkali Türkçeye Samskar olarak girmiştir. Nitekim 1574 ve 1595 tarihli Osmanlı tahrir defterleri ile Artvin vilayeti üzerine 1927 tarihli bir yayında Samksar / Samiskar (صامسقار) olarak geçer.[5][6] Ruslar da 1886 yılında köyü Samtsar / Samtshar-Tskali (Самсхар / Самсхар-Цхали) adıyla kaydetmiştir.[7]
Esiden tek bir yerleşme olan Samskari, tarihsel Gürcistan'ın güneybatı kesimini oluşturan bölgelerden biri olan Klarceti'de yer alır. Klarceti, Orta Çağ'da Gürcü kültürünün ve dinsel yapılarının toplandığı merkezlerden biriydi. Osmanlılar, bu bölgedeki Samtzkali köyünü 1551 yılında Gürüclerden ele geçirdi. Hemen ardından Ardanuç livası kuruldu. Yaklaşık olarak bugünkü Ardanuç ilçesi toprakları Ardanuç nahiyesi adıyla bu livaya bağlandı. 1574 tarihli ve Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan adlı Osmanlı tahrir defterine göre Samtskari, bu nahiyenin büyük köylerinden biriydi. Köyün nüfusu 66 haneden (yaklaşık 330 kişi) oluşuyordu. Nüfusun tamamı Hristiyan olarak kaydedilmiştir. Yaklaşık yirmi yıl sonra köyün nüfusu 12 hane azalmıştı; 1595 tarihli Defter-i Mufassal-i Liva-i Ardanuç ve adlı Osmanlı tahrir defterinde köyde, tamamı Hristiyan oan 54 hane (yaklaşık 270 hane) kaydedilmişti. Samtzkali köyünün halkının bu tarihten sonra Müslüman olduğu bu kayıtlardan da anlaşılmaktadır. Osmanlı idaresinin 1835 yılında askere alma ve vergi toplama amacıyla yaptığı erkek nüfusu tespiti sırasında da Samtzkali tek bir yerleşme olarak kaydedilmiştir. Bu tespitte köyd 87 hanede 251 erkek yaşıyordu. Erkek sayısı kadar kadın eklenince, Samtskari'nin toplam nüfusunun 502 kişiden oluştuğu ortaya çıkar.[8]
Samtzkali köyü, üç yüz yılı aşkın bir süre Osmanlı egemenliğinde kaldıktan sonra, 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı'nda Rusların eline geçti. Rus idaresinde Artvin sancağının (okrug) Ardanuç kazasına (uçastok) bağlı Samtskari nahiyesinin (сельское общество: kırsal topluluk) dört köyünden biriydi. Samtzkali köyünün nüfusu 1886 yılında 732 kişiden oluşuyordu. Samtskari, aynı adı nahiyenin nüfus açısından en büyük köyüydü. Samtskari, Norgieli, Petobani ve Çedila köylerinden oluşan Samtzkali nahiyesindeyse 1.380 kişi yaşıyordu. Hem Samtzkali köyünün hem de Samtzkali nahiyesinin nüfusunun tamamı Gürcülerden oluşuyordu.[7] Şalambereti (შალამბერეთი), Koçareti (კოჭარეთი), Kordati (კორდათი), Çimdara (ჭიმდარა), Tetrkanebi (თეთრყანები), Dzağlauri (ძაღლაურა), Çonati (ჭონათი), Bargaburga (ბარგაბურგა), Mağlisukani (მაღლისუკანი) gibi yer adları da buranın bir Gürcü yerleşmesi olduğunu göstermektedir.[9]
Samtzkali köyü, Birinci Dünya Savaşı'nın sonlarında Rus idaresinin sona ermesinden bir süre sonra, bağımsız Gürcistan'ın sınırları içinde kaldı. 1921 yılında, Sovyet Rusya'nın Gürcistan'ı işgali sırasında Ankara Hükümeti, Artvin ve Ardahan bölgelerini boşaltması için Gürcistan hükûmetine ültimatom verdi. Gürcistan hükûmetinin bu iki bölgeden çekilmesi üzerine Samtzkali köyü fiilen Türkiye'ye katıldı. 16 Mart 1921'de Sovyet Rusya ile Ankara Hükümeti arasında imzalanan Moskova Antlaşması uyarınca da köy Türkiye'ye bırakıldı.[10]
Gürcistan'ın Türkiye'ye bırakmasından bir yıl sonra, 1922'de Artvin livasında yapılan nüfus tespitinde Samtskari, Samskar-i Ulya (صامسقار علیا) ve Samskar-i Süfla (صامسقار سفلا) olmak üzere ik köy olarak kaydedilmiştir. Samskar-i Ulya'da (Yukarı Samtskari) 247 kişi yaşıyordu. Bir Gürücü yerleşmesi olan köyün nüfusunun tamamı "Türk" olarak kaydedilmişti. Bu sırada Aşağı Santskari Artvin livasının merkez kazasına bağlı Ardanuç nahiyesinin köylerinden biriydi.[11] Samtzkali Türkçe olmadığı için köyün adı 1925 yılında Yukarı Irmaklar olarak değiştirildi. 1926'da ise köyde 49 hanede 267 kişi tespit edilmiştir.[12] Yukarı Irmaklar, 1935 genel nüfus sayımında "Yukarıırmak" adıyla kaydedilmişti. Bu tarihte, Rize ile Artvin vilayetlerinin birleştirilmesiyle kurulmuş olan Çoruh vilayetinin Artvin kazasının Ardanuç nahiyesine bağlıydı. Nüfusu 311 kişiden oluşuyordu.[13] Bu tarihten sonra uzun süre köyün adı "Yukarıırmak" olarak kaydedilmiştir. Köyün yeni adıyla birlikte eski adı yazılırken, resmi yayınlarda 1960 genel nüfus sayımından itibaren "Yukarıırmak (Garipoğlu)" olarak yer almıştır.[14] Gürcü Kolu köylerinden biri sayılan Yukarıırmaklar köyünde 1965 genel nüfus sayımında 402 kişi yaşıyor ve bu nüfus içinde 191 kişi okuma yazma biliyordu.[15]
Eski Samtzkali'deki kiliselerden biri Yukarıırmaklar köyünün merkezinin 1 km kuzeyinde, kayalık bir tepende bulunuyordu. Yukarı Samtzkaro Kilisesi'nden geriye sadece 1 metre yüksekliğinde duvarlar kalmamıştır.[16]
Yukarı Samtzkali, Ardanuç ilçesinde, Gürcü Kolu olarak adlandırılan bölgede Gürcü dilinin konuşulduğu son köylerden biri olarak bilinir.
Coğrafya
değiştirYukarıırmaklar köyü, Artvin il merkezine 77 km, Ardanuç ilçe merkezine 35 km uzaklıktadır.[17]
Nüfus
değiştir| Yıllara göre köy nüfus verileri | |
|---|---|
| 2021 | 65[3] |
| 2020 | 70[3] |
| 2019 | 73[3] |
| 2018 | 64[3] |
| 2017 | 59[3] |
| 2016 | 57[3] |
| 2015 | 53[3] |
| 2014 | 61[3] |
| 2013 | 53[3] |
| 2012 | 56[3] |
| 2011 | 55[3] |
| 2010 | 64[3] |
| 2009 | 52[3] |
| 2008 | 50[3] |
| 2007 | 60[3] |
| 2000 | 136[17] |
| 1990 | 216[17] |
| 1985 | 291[17] |
| 1922 | 247[18] |
Kaynakça
değiştir- ^ Albayrak, Leman (2014). "Aşağıırmaklar Köyü'nün Coğrafi Etüdü (YL Tezi)". Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü. tez.yok.gov.tr. s. 76.
- ^ "Yukari Irmaklar, Turkey Page" (İngilizce). Fallingrain.com. 31 Mayıs 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Ağustos 2020.
- ^ a b c d e f g h i j k l m n o p "Artvin Ardanuç Yukarıırmaklar Köy Nüfusu". Nufusune.com. 30 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Ağustos 2020.
- ^ a b "5393 sayılı Belediye Kanunu" (PDF). mevzuat.gov.tr. 3 Temmuz 2005. s. 3. 1 Haziran 2024 tarihinde kaynağından (pdf) arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Eylül 2024.
Madde 9- Mahalle, muhtar ve ihtiyar heyeti tarafından yönetilir.
- ^ Klarceti (Gürcüce), Mamia Pağava, Meri Tsintsadze, Maia Baramidze, Malhaz Çoharadze, Tina Şioşvili, Şota Mamuladze, Ramaz Halvaşi, Nugzar Mgeladze, Zaza Şaşikadze, Cemal Karalidze, Batum, 2016, s. 36 9 Ekim 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-0-8969-5.
- ^ "Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumat-ı Umumiye, 1927, s. 115". 6 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Eylül 2021.
- ^ a b ""Ardanuç kazası (1886 Yılı)" (Rusça)". 24 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Şubat 2020.
- ^ Klarceti (Gürcüce), Mamia Pağava, Meri Tsintsadze, Maia Baramidze, Malhaz Çoharadze, Tina Şioşvili, Şota Mamuladze, Ramaz Halvaşi, Nugzar Mgeladze, Zaza Şaşikadze, Cemal Karalidze, Batum, 2016, s. 35, 38 9 Ekim 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-0-8969-5]
- ^ 2015 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (Gürcüce), Tiflis, 2016, s. 189 6 Mart 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-9123-9-9
- ^ Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk, İstanbul, 1934, 3 cilt, II. cilt s. 41.
- ^ "Nurşen Gök, "Artvin Livası'nın Anavatan'a Katılışı Sırasındaki Durumuna İlişkin Belgeler", Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, Sayı: 41, Mayıs 2008, s. 89-104" (PDF). 26 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 27 Nisan 2020.
- ^ Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumat-ı Umumiye, İstanbul, 2010 (Birinci basım 1927), s. 141, ISBN 978-9944-197-52-6.
- ^ "1935 Genel Nüfus Sayımı, İstanbul, 1937, s. 397" (PDF). 16 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 4 Eylül 2021.
- ^ "Genel Nüfus Sayımı, Ankara, 1963, s. 73" (PDF). 18 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 28 Nisan 2022.
- ^ 1965 Genel Nüfus Sayımı, Ankara, 1965, s. 87.
- ^ 2015 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (ტაო-კლარჯეთის ძეგლების 2015 წლის საკვლევი ექსპედიციების ანგარიშები), Tiflis, 2016, s. 101. 6 Mart 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-9123-9-9
- ^ a b c d "Yukarıırmaklar Köyü". YerelNet.org.tr. 5 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Haziran 2014.
- ^ Gök, Nurşen (2008). "Artvin Livası'nın Anavatan'a Katılışı Sırasındaki Durumuna İlişkin Belgeler" (PDF). Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, 41. ankara.edu.tr. s. 89-104. 26 Haziran 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Nisan 2020.