Zap (eylem)

Zap, 1970'ler boyunca ABD'de kullanıma giren bir tür doğrudan eylemdir. Gey kurtuluş grubu Gay Activists Alliance'ın popüler ettiği zap, hem eşcinseller hem de heteroseksüellerin dikkatlerini LGBT haklarına çevirmek amacı ile bir kamu şahsiyeti utandırmak için tasarlanan gürültülü bir kamu gösteri idi.

1959 kadar erken bir dönemde Amerikan homophile örgütlerinin kamu gösterilere katılmalarına rağmen bu gösteriler çoğunlukla barışçıl pankartlı protestolar idi. Çağdaş gey kurtuluş hareketinin başlangıcı olarak sayılan 1969'daki Stonewall ayaklanmalarının ardından daha genç ve daha radikal gey eylemciler, önceki neslin kullandığı ağırbaşlı taktiklerden sıkıldılar. Zap eylemleri siyasetçiler ile diğer kamu şahsiyetleri hedefledi ve gey kişilerin popüler medyadaki betimlenmeleri üzerine eğildi. LGBT ile AIDS eylemci grupları 1990'lar ve ötesinde zape benzer taktikler kullanmayı devam ettiler.

Stonewall öncesi eylemler

Ana madde: Amerika Birleşik Devletleri'ndeki Stonewall öncesi LGBT eylemleri listesi

1959'da başlayıp sonraki on yıl içerisinde devam ederek LGBT kişiler ara sıra, toplumun eşcinsellere gösterdiği ayrımcı tavırlar ve muamelelere karşı protesto düzenlerlerdi. Bunların bazen oturma eylemi ya da en az iki kez ayaklanma şeklini almalarına rağmen bu gösteriler çoğunlukla grev hatları idi. Bu grev hatların çoğu New York ile Washington, D.C.'deki Mattachine Society branşları, Philadelphia'daki  Janus Society ve Daughters of Bilitis'in New York branşı tarafından düzenlenirdi. Bu gruplar East Coast Homophile Organizations ("Doğu Yakası Homophile Örgütleri"; ECHO) ismi altında müşterek bir şekilde çalışırlardı. Düzenlenmiş grev hatları genelde büyük kentsel yerleşim merkezlerinde yer alırlardı, zira bu merkezlerde homophile eylemciler en büyük miktarda bulunurlardı. ECHO'nun düzenlediği grevlere katılanlar sıkı kıyafet kodlarına tabi idiler. Erkekler kravat ile tercihen bir ceket, kadınlar ise etek giyimeye zorunda idiler. Bu kıyafet kodu, eşcinselleri "düzgün görünüşlü ve 'işe alınabilir'" bir şekilde göstermek amacı ile Mattachine Society Washington, D.C. branşı kurucusu Frank Kameny tarafından uygulanmaya alındı.

Stonewall sonrası eylemcilik

Ana madde: Stonewall ayaklanmaları

28 Haziran 1969 tarihinde New York Şehri'nin Greenwich Village mahallesindeki Stonewall Inn isimli gay bardaki müşteriler bir polis baskınına direndiler. Sonraki gecelerde LGBT kişiler ek yüzleşmeler için Stonewall'a geri döndüler. İki diğer ayaklanmanın (1959'da Los Angeles'te ve 1966'da San Francisco'da) daha önceden yer almasına rağmen Stonewall ayaklanmaları gey kurtuluş hareketinin asıl patlama noktası olarak görülme hâline geldiler. Stonewall'ın ardındaki haftalar ve aylar içerisinde gey siyasi örgünlenmede muazzam artış görüldü. Oluşan yüksek sayıdaki grupların arasında Gay Activists Alliance (GAA) var idi. Gay Liberation Front ile Red Butterly gibi diğer yeni grupların aldıkları solcu siyasi bakış açısına karşın GAA sırf gey sorunları çerçevesinde örgütlenmeye vurgulu idi. GAA üyesi Marty Robinson, 7 Mart 1970'te The Snake Pit isimli bir gey bara karşı yapılan bir polis baskının ardından zap'i geliştiren kişi olarak bilinir. Bu baskında polisler 167 kişiyi tutukladı. Diego Vinales isimli bir Arjantin vatandaşı tutuklananlardan biri idi ve sınırdışı edilmekten çok korktu ki karakol binasının ikinci katından atlayıp kendini bir demir çitin sivri uçlarının üstünde delinip öldü. Gey gazeteci ve eylemci Arthur Evans sonradan baskının ile Vinales'in ölümünün zap tekniğini nasıl etkilediğini anlattı: 

The Snake Pit olayından şaşkınlığa uğradık ve bakış açısı gözetilmeksizin Diego Vinales'in o pencereden itildiğini ve bunu durdurmaya kararlı olduğumuzu belirten bir broşürü öne sürdük... Bize göre siyaset ile kişisel hayatın arasında bir bölünme yok idi. Bize hiçbir zaman o bölünmeyi yapma seçeneği mevcut değil idi. Bu durum içinde yaşıyorduk. O yüzden güç yapısının öbür tarafındaki insanlara aynı şeylerin olmalarına karar verdik. Kendilerini kendi siyasî kararlarının kişisel sonuçlarından korumak için inşa ettikleri duvar devirilecekti, ki siyaset artık onlara göre kişisel olacaktı.

Zapler genelde kolay incinir hedefler ile aniden yüzleşme, yüksek gürültü, sözle saldırı ve medya dikkati içerirdi. Kullanılan taktiklerin arasında oturma eylemleri, sokak yüzleşmeleri ve kargaşaya yol açan diğer eylemler var idi.

Zap'i "Gey milletini eğitmek için bir siyasî tiyatro" olarak tanımlayan GAA kurucu üyelerinden biri olan Arthur Bell, zapin felsefesini şöyle anlattı:

Henüz hiç gey onur duymayan geyler televizyonda bir zap görürler ya da basında onun hakkında okurlar. İlk başta mevcut durumun bozulmasından belirsiz bir şekilde rahatsız olurlar; fakat en sonunda heteroseksüel düzeyin nasıl tepki verdiğini öğrenince sinirleniyorlar. Zaman geçince bu sinir kendini heteroseksüel zulümcülerine doğru vurguluyor ve geyler bir sınıf bilincine ediniyorlar. Ve artık gizli olmayan geyler, heteroseksüel anakıma asimile olmanın bir çare olmadığını fark ediyorlar: geylerin kendi aralarında birleşmeleri, müşterek eylemcilik için ortak kaynaklarını düzenlemeleri ve direnmeleri gerekiyor.

Böylece medyanın dikkatini çekmek zapin kendisinden daha önemli oldu.

Bu asimilasyon karşıtı yaklaşım, anaakımdan bazı gey kişiler ve grupların bir yöntem olarak zap'e karşı olmalarına yol verdi. National Gay Task Force (NGTF)'un medya direktörü Ronald Gold'un ilk GAA zaplerine katılmasına rağmen sonradan kullanımına son verilmesi için GAA'e yalvardı. Zapler ile diğer eylemcilik yöntemleri NGTF ve Gay Media Task Force gibi yeni kurulan gey örgütler için fırsatlar bulundurmayı başlar iken bu gruplar, dışarıdaki grup olma olarak gördükleri taktiği kullanmaktan çok ana güç yapılarının içinde bulunan kişiler ile müzakere etmek ile daha meşgul oldular.

Kayda değer zapler

GAA'nin ilgisini çeken alanlardan biri, televizyonda ve filmde LGBT kişilerin nasıl betimlendikleri idi. 1960'lar ile 1970'lerin ilk yılları boyunca televizyonda çok düşük sayıda LGBT karakter var idi ve bunların çoğu olumsuz bir şekilde gösterildi. Özellikle 1973 ve 1974'te iki Marcus Welby, M.D. bölümü ve 1974'te yayınlanan bir Police Woman bölümü eşcinselliği hastalık, geyleri çocuk tacizcileri ve lezbiyenleri psikotik katiller olarak göstermeleri ile 1961'den beri devam eden bir trendi taklit ederek göze battılar.

1973'teki "The Other Martin Loring" isimli Marcus Welby bölümüne karşılık olarak bir GAA temsilcisi, diziyi yayınlayan ABC kanalı ile müzakere yapmayı çalıştı, ancak bu müzakereler başarısızlık ile sonuçlanınca GAA, 16 Şubat 1973'te ABC'nin New York'taki merkezine pankartlı protesto ederek ve ABC başkanı Leonard Goldenson'ın bürosunu işgâl etmek için 30-40 tane GAA üyesini göndererek ABC'e karşı bir zap eylemi işledi. ABC yönetmenleri iki tane GAA temsilcisi ile buluşmayı teklif etti ama GAA, tüm protestocuların buluşmaya katılmaları gerektiğini ısrar etti. ABC bunu reddetti. Sonra altı kişi hariç tüm zapçılar meydanı terk etti; geri kalan altı kişi tutuklandı fakat suçlamaları sonradan düşürüldü.

NBC, bir bakım evinde yaşayanlara paraları için cinayet işleyen üç lezbiyen hakkındaki Flowers of Evil isimli Police Woman bölümünü yayınlayınca bu Lesbian Feminist Liberation ("Lezbiyen Feminist Kurtuluşu"; LFL)'dan bir zap ile karşılandı. Kadın sorunlarına erkek dikkati olmayışı nedeniyle GAA'den ayrılan LFK, 19 Kasım'da NBC'nin New York bürosüna zap işledi ve başkan yardımcısı Herminio Traviesas'in bürosunu işgâl etti. NBC bölümü tekrar yayınlamamaya rıza gösterdi. LFL daha önceden feminist karşıtı yazar George Gilder'ın konuk edildiği bir The Dick Cavett Show bölümüne zap işletmişti.

Eylemci Mark Segal çok etkin bir zapçi idi ve genelde yalnız fakat bazen de bir yardımcı ile "Gay Raiders" ("Gey Baskıncılar") ismi altında çalışırdı. Onun gerilla zapleri sık sık ulusal haber dikkatini (bazen asıl zap kurbanlarından) çekerdi. Daha başarılı zaplerinin arasında: 1973'te bir The Tonight Show Starring Johnny Carson bölümünün çekimi sırasında kendini zincirlemesi; The Mike Douglas Show yapımcılarının gey sorunları hakkında planlanmış bir tartışmayı iptal etmelerinden sonra bir arkadaşı ile bir bölüm çekimi sırasında kendini bir kameraya kelepçelemesi; 1973'te The Today Show'un canlı yayınını aksatması (bu, zapin nedeninin anlatan Barbara Walters ile kamera dışı bir görüşme ile sonuçlandı); ve 1973'te bir canlı haber yayını sırasında "Gays Protest CBS Prejudice" ("Geyler CBS Önyargılarını Protesto Ediyorlar") diye yazan bir afiş ile sete koşarak Walter Cronkite haber verir iken onu yarıda kestiler (kısa bir kesiklikten sonra Cronkite, zap hakkında bir röportaj yaptı).

Siyasetçiler ve diğer kamu şahsiyetler de zap kurbanları olmuşlardır. New York Belediye Başkanı John Lindsay, GAA'nin ilk hedeflerinden idi ve sürekli onun zaplerine maruz kaldı, zira GAA Lindsay'nin gey hakları sorunları hakkında kamu tutum takınmasına ısrar etti. Liberal Cumhuriyetçi olarak seçilmiş Lindsay sessiz koalisyon kurmayı tercih etti ve halka açık olarak gey haklarını desteklemenin onun başkanlık şanslarına zarar vereceğinden de korkuyordu; halka açık olarak gey hakları lehinde konuşmaktan kaçındı ve kentsel bir ayrımcılık karşıtı kararnamesinin kabul edilmesini tartışmak için GAA ile buluşmayı reddetti. Grup, 13 Nisan 1970'teki ilk zapinde Metropolitan Opera'daki 1970 sezonunun açılış gecesini sızıp belediye başkanı ile karısı giriş yapar iken onlara gey sloganlar ile haykırdı. 19 Nisan'da With Mayor Lindsay isimli haftalık televizyon programının bir bölümünü çeker iken Lindsay tekrar bir zap eylemine maruz kaldı. Yaklaşık 40 tane GAA üyesi çekim için bilet aldı. Bazı GAA üyeleri sahneye koşup belediye başkanın gey haklarını desteklemesini talep ederek sahneyi işgâl ettiler; diğer üyeler ise yuhaladı, ayaklarını yere vurdu ve çekimi diğer yönlerden de aksattı. Bir kayda değer yüzleşme, belediye başkanı New York'ta korna çalmanın yasadışı olduğunu söyler iken yer aldı ki seyircilerinin biri "It's illegal to blow a lot of things!" ("Bir sürü şeyi çalmak/şeye sakso yapmak yasadışı!") diye cevap verdi. Lindsay, 1972 seçimleri için başkan adayı olacağını ilân edince GAA, gey konularına ulusal seviyede dikkat çekmek için bir fırsat buldu ve her olası adayın ayrımcılık karşıtlığını desteklemesini talep etti. Lindsay, olumlu tepki gösterenlerden idi.

Zap eylemleri 1970'te ABD'nin Batı Yakası'nda da kullanılmaya başladı; Los Angeles'te bir sürü gruptan oluşan bir koalisyon, Barney's Beanery'i hedefledi. Uzun zamandı Barney's Beanery'in önünde "FAGOTS [sic] - STAY OUT" ("NONOŞLAR GİREMEZ") diye yazan bir işaret tutuluyordu. Barney's'e dair az sayıda gerçek eşcinsel karşıtı ayrımcılık raporun olmasına rağmen eylemciler, orada gey toplantıları düzenlenir iken bile müşteri olmaktan kaçındılar. 7 Şubat'ta 100'den fazla kişi Barney's'de toplandı. Kafenin dışarısında pankart tuttu ve broşür dağıttı, içerisinde ise küçük siparişler ile uzun süre için masaları tuttular. Barney's sahibi işareti kaldırmaktan direnmenin yanı sıra kartondan yapılan daha çok işaret astı, içerideki gey müşterileri rahatsız etti, onlara hizmet etmeyi reddetti, onları kafeden kovdu ve sonradan bir müşteriye saldırdı ve şerifi çağırdı. Birkaç saat sonra ve şerif teşkilâtı ile bir görüşmenin ardından eski tahta işaret kaldırılıp gözden uzak bir yere alındı; yeni işaret ise kaldırılıp gösteriye katılanların arasında dağıtıldı.

The Village Voice köşe yazarı yetkisi ile Arthur Bell tarafından teşvik edilmiş bir şekilde eylemciler, William Friedkin ile Cruising isimli 1980 filminin kadrosu ve set ekibine karşı zapler işlediler. 1979'da Cruising karşıtları, gey topluluğunun ve özellikle deri alt kültürünün betimlendiği şeklini protesto etmek amacı ile düdük çaldı, kamera merceklerin içine ışık saçtı ve diğer yönlerden de film çekimini aksattılar.

Zapin ihracatı

Diğer ülkelerde yükselen eylemci grupları zapi bir yöntem olarak kullanmayı başladılar. Avustralya'da "Sydney Gay Liberation" 1973'te başlamak üzere bir dizi zap işledi; bu zaplerin arasında halka açık sevgi gösterilerine katılmak, broşür dağıtmak ve gey müşterilere karşı ayrımcılık etmesi rivayet edilen bir pubda oturmak. Lezbiyen karşıtı sanılan bir jinekolog, Parkin-Wesley College'de düzenlenen bir konferans ve Steele Hall, Ernie Sigley, John Court ve Mary Whitehouse gibi siyasetçiler ve kamu şahsiyetler, Adelaide'deki Gay Activists Alliance'ın hedeflerinden idiler. Britanyalı eylemci Peter Tatchell onyıllardır hem yalnız hem de Britanya GLF'i ve OutRage! gibi örgütler ile işbirliğinde zap eylemlerine katılmıştır.

ACT UP ve Queer Nation

AIDS salgınına karşılık olarak 1987'de AIDS Coalition To Unleash Power ("Gücün Açığa Çıkması İçin AIDS Koalisyonu"; ACT UP) isimli bir doğrudan eylem grubu kuruldu. ACT UP, daha önceki GAA tarzındaki zaplere benzer bir şekilde zape benzer bir doğrudan eylem yöntemi kullanmaya başladı. Eylemleri arasında: 24 Mart 1987'de Wall Street'te 250 kişinin HIV karşıtı ilaçlara sözde daha yüksek fiyatların eklenmesini protesto etmek için "die-in" isimli bir protestoya katılması; yeni AIDS tedavilerinin kabul edilmelerinde sözde ayak sürümeyi protesto etmek için Ekim 1988'de Amerikan Gıda ve İlaç Dairesi'nin Rockville, Maryland'deki ana merkezini kapattırma teşebbüsü; ve belki en öne çıkan eylem olarak Aralık 1989'da Katolik Kilisesi'nin AIDS'i önlemek için prezervatiflerin kullanılmasına karşı olmasını protesto etmek için New York'taki Aziz Patrik Katedrali'nin içi ve dışında Stop the Church ("Kiliseyi Durdurun") isimli bir gösterinin düzenlenmesi.

Queer Nation (QN) 1990'da kuruldu ve ACT UP'ın militan yöntemlerini benimseyip bunları daha gevşek olarak LGBT sorunlarına dikkat çekmek için kullanmaya başladı. Queer Nation üyeleri, çoğu kamu mekânın heteroseksüel mekânı olmasını altını çizmek için heteroseksüel barlar ve kulüpler gibi sosyal alanlara girip spin the bottle'ı oynamak gibi "heteroseksüel" olarak saptanmış davranışlar ederlerdi. Hem heteroseksüellere yönelik bir şok yöntemi olarak hem de LGBT kişilerin heteroseksüel kişiler gibi aynı davranışları yapma hakkına sahip olmaları gerektiklerinin altını çizmek için alışveriş merkezleri ya da yaya kaldırımları gibi halka açık yerlerde "kiss-in" isimli öpüşme eylemleri düzenlerdi. Yaklaşık on sene önceki Cruising filminin çekiminin aksatılmasını taklit eden bir şekilde Queer Nation ile diğer doğrudan eylem grupları, lezbiyenleri ile biseksüel kadınları kötüleyici bir şekilde gösterdiğini inandıkları Basic Instinct (Temel İçgüdü) filminin çekimini aksattılar. Nisan 2011'de Londra'da öpüşmeleri nedeni ile bir hemcins çiftin bir pubdan atılmalarının ardından söz konusu puba dikkat çekmek amacı ile pubın önünde bir benzeri bir kiss-in düzenlendi.

Bibliyografya

• Bianco, David (1999). Gay Essentials: Facts For Your Queer Brain. Los Angeles: Alyson Books. ISBN 1-55583-508-2. 
• Campbell, J. Louis (2007). Jack Nichols, Gay Pioneer: "Have You Heard My Message?". Haworth Press. ISBN 1-56023-653-1. 
• Capsuto, Steven (2000). The Uncensored Story of Gay and Lesbian Images on Radio and Television. Ballantine Books. ISBN 0-345-41243-5. 
• Carter, David (2005). Stonewall: The Riots That Sparked the Gay Revolution. Macmillan. ISBN 0-312-34269-1. 
• Clendinen, Dudley (1999). Out for good : the struggle to build a gay rights movement in America. Simon & Schuster. ISBN 0684810913. 
• Duberman, Martin (1993). Stonewall. Penguin Books. ISBN 0-525-93602-5. 
• Eisenbach, David (2006). Gay Power: An American Revolution. Carroll & Graf Publishers. ISBN 0-7867-1633-9. 
• Faderman, Lillian (2006). Gay L.A.: A History of Sexual Outlaws, Power Politics, and Lipstick Lesbians. Basic Books. ISBN 0-465-02288-X. 
• Gross, Larry P. (2001). Up from Invisibility: Lesbians, Gay Men, and the Media in America. Columbia University Press. ISBN 0-231-11952-6. 
• Kenney, Moira (2001). Mapping Gay L.A.: The Intersection of Place and Politics. Temple University Press. ISBN 1-56639-884-3. 
• Loughery, John (1998). The Other Side of Silence - Men's Lives and Gay Identities: A Twentieth-Century History. New York: Henry Holt and Company. ISBN 0-8050-3896-5. 
• Miller, Neil (1995). Out of the Past: Gay and Lesbian History from 1869 to the Present. New York: Vintage Books. ISBN 0-09-957691-0. 
• Teal, Donn (1995) [1971]. The Gay Militants: How Gay Liberation Began in America 1969-1971. New York: St. Martin's Press. ISBN 0-312-11279-3. 
• Tropiano, Stephen (2002). The Prime Time Closet: A History of Gays and Lesbians on TV. New York: Applause Theatre and Cinema Books. ISBN 1-55783-557-8.