Ziynetullah Ahsen Böre
Ziynetullah Ahsen Böre (Tatarca: Зиннәтулла Әхсән Бүре; 20 Mart 1886-11 Kasım 1945), Finlandiya Tatarları arasında işadamı, yayımcı ve imam. Kur'an'ın ilk Fince çevirisinin yayıncısı olarak bilinir. Kumaş ve kürk satan Tampere'de kendi başarılı dükkanı vardı. Ahsen Böre, Tatarlar için "Türk kimliği"nin inatçı bir sözcüsüydü ve ayrıca Türk vatandaşlığı bulunmaktaydı. Dört oğlu Murat, Zeyd, Vasıf ve Feyzi de buz hokeyi oyuncusuydu.
Ziynetullah Ahsen Böre Зиннәтулла Әхсән Бүре | |
|---|---|
 Ziynetullah Ahsen Böre | |
| Doğum | Ziynetullah İmadetdinov 20 Mart 1886 Aktuk, Rus İmparatorluğu |
| Ölüm | 11 Kasım 1945 (59 yaşında) Tampere, Finlandiya |
| Meslek | İşadamı, yayımcı, imam |
Biyografi
değiştirZiynetullah İmadetdinov, 20 Mart 1886'da Rus İmparatorluğu'nun Nijni Novgorod Guberniyası'nda bulunan Aktuk adlı bir Mişer Tatar köyünde doğdu. Ebeveynleri babası İmadetdin ve annesi Merhaba'ydı. Ahsen Böre'nin babası, kendisine göre, okuma yazma bilmeyen bir köylüydü, ancak günlük namazını asla aksatmayan inançlı bir adamdı. Ahsen Böre ondan ticaret öğrendi ve 1903'te kendisi de ilk kez bir tüccar olarak Sankt-Peterburg'a gitti. Babası ona her zaman doğruluğun önemini hatırlatsa da, Ahsen Böre dini eğitimini köyünün yerel imamı olan Abdulvahap adlı bir adama borçludur. Anılarında, imamı konuyla ilgili sahip olabileceği zor sorulara büyük bir açıklık getirebilen biri olarak hatırlamaktaydı.[1][2][3]
Ahsen Böre, 1906'da Viipuri'ye taşındı. Orada tüccar olarak mesleğine devam etti ve ayrıca küçük bir yerel Müslüman topluluğuna imam olarak hizmet etti. 1910'da Terijoki'ye taşındı ve burada küçük kardeşleriyle birlikte kumaş ve kürk satan bir dükkan kurdu. 1916'da Ahsen Böre Ufa'dan imam olarak mezun oldu.[1][2]
Fin İç Savaşı sırasında, Ahsen Böre Terijoki tren istasyonunda Kızıl Muhafızlar'ın esiriydi ve bu süre zarfında malları çalındı. Serbest bırakıldıktan sonra Sankt-Peterburg'a kaçtı, ancak kısa süre sonra Terijoki'ye geri dönmek zorunda kaldı. Sınırın kapanması Terijoki'deki iş fırsatlarını zayıflattı ve bu nedenle Ahsen Böre 1919'da ailesiyle birlikte Helsinki'ye taşındı. O zamanlar, bazı Tatar aktivist arkadaşları ve örneğin Fin profesör Yrjö Jahnsson, Rusya'daki azınlıkların bağımsızlığı için çabalamaya başladılar, ancak Ahsen Böre bunun umutsuz olduğunu düşündü ve buna şiddetle karşı çıktı. Ardından gelen birçok çatışma nedeniyle sonunda Helsinki'den sınır dışı edildi. Haziran 1920'de ailesiyle birlikte Tampere'ye taşındı. 1922'de Ahsen Böre, Finlandiya vatandaşlığına başvurdu ancak alamadı. Sonunda, 1920'lerin sonlarında Türk vatandaşı oldu.[1][2]
1922'de Ahsen Böre, Tampere'de bir dükkan kurdu ve bu dükkan bir kez daha kumaş ve kürk satmaya odaklandı. Türk vatandaşı olmadan önce Ahsen Böre'nin, örneğin Londra ve Leipzig'e yaptığı iş seyahatleri için kullandığı bir Nansen pasaportu bulunaktaydı. Dükkanına İngiltere'den kostüm kumaşları, Fransa'dan tekstiller, Belçika'dan dantel kumaşlar, Almanya'dan kürkler ve tekstiller, Türkiye'den halılar ve Japonya'dan tekstiller gibi yabancı üreticilerden ürünler aldı.[1][2]
Ahsen Böre, kendisini bir Tatar olarak tanımlamayı reddetti ve bunun yerine kendisini bir "İdil Türkü" olarak gördü. Bir Türk vatandaşı olarak, Mustafa Kemal Atatürk'ün milliyetçiliğinden ilham aldı ve Türkiye'nin izinden giderek, ana dilindeki Arap alfabesinin Latin alfabesiyle değiştirilmesinden yanaydı. Fin Tatar toplumundaki herkes bu fikre bu kadar hevesli değildi, ancak bazıları öyleydi ve özellikle biraz sonra, reform toplumun her yerine yayıldı.[1][2]
1928'den itibaren Ahsen Böre, Tatarlar veya onun deyimiyle Finlandiya Türkleri için bir okul kurulması için de harekete geçti. Bu hayali ancak ölümünden sonra gerçekleşti. Okul Helsinki'de 21 yıl faaliyet gösterdi ve "Türk" (Turkkilainen kansakoulu) adını kullansa da çoğunlukla Türkçe değil Tatarca öğretiyordu.[1][2]
1931'de Ahsen Böre, Lord Headley'nin İslam'a odaklanan eserinin Fince çevirisini yayınladı. 1936'da Ahsen Böre, Kur'an'ı Finceye çevirme sürecini başlattı. Metnin resmi tercümanı Rus doğumlu Georg Pimenoff'tu ve düzeltmeyi Fin okul müdürü Jussi Ahtinen-Karsikko yaptı, ancak Ahsen Böre de bu süreç için çok zaman harcadı ve Tatar arkadaşı Hasan Hamidullah'a göre bu süreçte sağlığını feda etti. Kur'an 1942'de yayınlandı. Yayının önsözünde Ahsen Böre, Finlerden olumlu bir şekilde bahsetti; "Finlandiya'da bulunduğum süre boyunca Finlerin aydınlanmış olduğunu ve her şeyin doğru resmini elde etmek istediklerini fark ettim". Mannerheim, Kur'an'ı Müslüman askerler arasında dağıttığı için Ahsen Böre'ye teşekkür etti.[1][2]
Ahsen Böre, 11 Kasım 1945'te Tampere'deki evinde hayatını kaybetti. Cenazesi Helsinki'deki Tatar mezarlığına gömüldü.[1]
Ailesi
değiştir
Ziynetullah Ahsen Böre üç kez evlendi. İlk eşi Katiye Ziyadetdin, ikinci eşi Mürside Bedretdin ve üçüncü eşi Safiye Kemaletdin'di. İlk evliliğinden Saadetbanu ve Afife adında iki kızı, ikinci evliliğinden ise Gülanber adında bir kızı oldu. Üçüncü evliliğinden Ahsen Böre'nin iki kızı ve dört oğlu oldu. Kızları Zekiye ve Rusane, erkek çocukları ise buz hokeyi oyuncusu Feyzi, Murat, Zeyd ve Vasıf'tı. Feyzi ayrıca hayatının ilerleyen dönemlerinde İstanbul'da kitapçı olarak çalıştı ve 1972'de ilk Türkçe-Fince sözlüğünü yayınladı. Murat Ahsen Böre babasının ölümünden sonra dükkanını işletti.[1][2]
Ahsen Böre'nin Fettehutdin, Halime, Zahidullah, Halise, Abdullah, Abdulkayyum, Abdülhak, Katiye olmak üzere sekiz kardeşi bulunuyordu. (Halise ve Abdulkayyum küçükken öldüler.)[1]
Kaynakça
değiştir- ^ a b c d e f g h i j Suikkanen, Mikko (Nisan 2012). "Yksityinen Susi - Zinetullah Ahsen Bören (1886-1945) eletty ja koettu elämä" (PDF) (Fince). Tampere Üniversitesi. 6 Mayıs 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 5 Ağustos 2024.
- ^ a b c d e f g h Leitzinger, Antero (Haziran 2011). "Ahsen Böre, Zinnetullah (1886 - 1945)". Kansallisbiografia. 21 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Ağustos 2024.
- ^ Bedretdin, Kadriye (2011). Tugan Tel: Kirjoituksia Suomen tataareista (Fince). Helsinki: Suomen Itämainen Seura. ss. preface. ISBN 978-951-9380-78-0.
Bibliyografi
değiştir- Bedretdin, Kadriye: Tugan Tel: Kirjoituksia Suomen tataareista. Suomen Itämainen Seura, 2011. ISBN 978-951-9380-78-0
- Leitzinger, Antero: Mishäärit - Suomen vanha islamilainen yhteisö. Kirja-Leitzinger, 1996, Helsinki. ISBN 952-9752-08-3