Çanakkale Boğazı
Çanakkale Boğazı ya da tarihî adıyla Dardanelya (Yunanca: Δαρδανέλλια, romanize: Dardanéllia (Dardanos'un Geçidi)), Asya ile Avrupa kıtalarını birbirinden ayıran ve Ege Denizi ile Marmara Denizi'ni birbirine bağlayan bir boğaz ve uluslararası su yoludur.
| Çanakkale Boğazı | |
|---|---|
 Çanakkale Boğazı'nın Fiziki Yapısı | |
 Çanakkale Boğazı'nın topografik haritası | |
  Çanakkale Boğazı  Çanakkale Boğazı  Çanakkale Boğazı  Çanakkale Boğazı | |
| Genel Bilgiler | |
| Konum | Çanakkale, Türkiye |
| Koordinatlar | 40°12′K 26°24′D / 40.200°K 26.400°D |
| Yerleşim(ler) (sahil) | Çanakkale |
| Ayırdığı topraklar | Gelibolu Yarımadası← →Anadolu |
| Tür | Boğaz |
| Bağladığı sular | Ege Denizi→ ←Marmara Denizi |
| Uzunluk | 61 km (38 mi) |
| Genişlik | 6 km (3,7 mi) |
| En derin noktası | 103 m (338 ft) |
| En dar yeri | 1,2 km (0,75 mi) |
| Bağlantı | 1915 Çanakkale Köprüsü |
| Özellikler | Türk Boğazlarının bir parçası |
| Wikimedia Commons | |
 | |
Dardanelya (Yunanca: Δαρδανέλλια, romanize: Dardanéllia (Dardanos'un Geçidi)) ve Hellespontos (Yunanca: Ελλήσποντος, romanize: Ellíspontos (Helle'nin Denizi)), boğazın antik isimleridir.
1923'te Lozan Antlaşması ile birlikte imzalanan Boğazlar Sözleşmesi ile uluslararası su yolu niteliği kazanan ve 1936 yılında imzalanan Montrö Boğazlar Sözleşmesi ile tamamen Türkiye Cumhuriyeti'nin denetimine giren Çanakkale Boğazı, Marmara Denizi ve İstanbul Boğazı ile birlikte Türk Boğazları denir ve Avrupa ile Asya kıtalarını birbirinden ayıran doğal sınırlardan biri olarak kabul edilir.[1]
Uluslararası seyrüseferde kullanılan dünyanın en dar boğazlarından biri olan Çanakkale Boğazı, Marmara Denizi'ni Ege ve Akdeniz'e bağlarken, aynı zamanda İstanbul Boğazı yoluyla Karadeniz'e de bağlantı imkânı sağlar.
Boğaz, 61 kilometre (38 mil) uzunluğunda, 1,2 ila 6 kilometre (0,75 ila 3,73 mil) genişliğinde ve ortalama 55 metre (180 ft) derinliğindedir. Ortalama derinliği 55 metre (180 ft), en dar noktası ise Çanakkale il sınırında 103 metre (338 ft) maksimum derinliğe sahiptir. Çanakkale Boğazı'ndaki ilk sabit geçiş, 2022 yılında 1915 Çanakkale Köprüsü'nün tamamlanmasıyla açıldı.
Boğazda iki kıta arasındaki ulaşım feribotlar ve 1915 Çanakkale Köprüsü vasıtasıyla sağlanmaktadır.
Önemli bir kısmı Çanakkale Savaşları Gelibolu Tarihî Alanı'ndan oluşan Gelibolu Yarımadası boyunca uzanan boğazın kuzey kıyılarının çoğu seyrek yerleşimliyken, Biga Yarımadası boyunca uzanan güney kıyılarında ise yerleşim daha yoğundur. Boğazın en dar yerinde 180.000 nüfuslu Çanakkale il merkezi vardır.
Coğrafya
değiştir
Deniz yolu olarak Çanakkale Boğazı, Doğu Akdeniz, Balkanlar, Yakın Doğu ve Batı Avrasya boyunca çeşitli denizleri birbirine ve özellikle de Ege Denizi'ni Marmara Denizi'ne bağlar. Marmara, İstanbul Boğazı yoluyla Karadeniz'e bağlanırken, Ege Denizi de Akdeniz'e bağlanır. Böylece Çanakkale Boğazı, Karadeniz'den Akdeniz'e ve Cebelitarık yoluyla Atlas okyanusuna ve Süveyş Kanalı yoluyla Hint okyanusuna kadar deniz bağlantıları sağlar ve özellikle Rusya'dan gelen malların geçişi için önemli bir uluslararası su yolu haline gelir.
Boğaz yaklaşık olarak 40°13′K 26°26′D / 40.217°K 26.433°D 'dadır.
Boğazın Avrupa yakasındaki antik kentler; Aegospotami, Elaeus, Gelibolu, Madytus, Sestos.
- Asya Kıtasındaki antik kentler; Abidos, Aianteion, Arisbe, Dardanos, Lampsakos, Ophryneion, Rhoiteion, Truva.
Yüzey bilimi
değiştirİstanbul Boğazı'nın yaklaşık olarak iki katı uzunluğunda olan Çanakkale Boğazı, 61 kilometre (38 mi) uzunluğunda olup en dar yeri 1,2 kilometre (0,75 mi) en geniş yeri ise 6 kilometre (3,7 mi) genişliğindedir. Ortalama derinliği 55 metre (180 ft) olup, en derin noktası 104 metre (341 ft) olan Çanakkale il merkezinin kuzeyindeki Kilitbahir mevkiindedir.[2]
Boğazda Karadeniz'den Ege Denizi'ne doğru akan yüzey akıntısı ve Ege Denizi'nden Karadeniz'e doğru daha tuzlu olan dip akıntısı olmak üzere iki büyük akıntı vardır. Bu akıntıların her ikisi de birbirlerine zıt istikâmetlerde akar.[3] Boğazın batı yakasını Gelibolu Yarımadası, doğu yakasını ise Biga Yarımadası oluşturmaktadır.
Çanakkale Boğazı birçok bakımdan eşsizdir. Boğazın çok dar ve kıvrımlı şekli daha çok bir nehre benzer. Dünyanın en tehlikeli, kalabalık, zor ve olası tehlikeli su yollarından biri olarak kabul edilir. Karadeniz ve Marmara Denizi'ndeki gelgit hareketlerinin ürettiği akıntılar, gemilerin Çanakkale Boğazı'na girmeden önce doğru koşulları elde etmek için demirlemede beklemelerini gerektirir.
Konumu
değiştir
Boğazın her iki yakasında kaleler vardır. İlk defa Türk kuvvetleri 1356'da Süleyman Paşa ile Çimenlikhisar Kalesi'ni fethetti ve Çardak Kalesi'ni inşa etti. Yıldırım Bayezid Çimenlikhisar'daki Bizans surlarını yıktırıp, iç kaleyi düzelttirdi. Fatih Sultan Mehmet, Rumeli'de Sestos (Kilitbahir (Kilidülbahir) - Deniz Kilidi) ve Anadolu'da Aydos (Seddülbahir - Deniz Seddi) kalelerini yaptırdı.
Batıdan boğaza girildiğinde -Tekeburun ile Çankaya arasındaki- Rumeli kıyısı boyunca sırasıyla Seddülbahir, Alçıtepe (Kirte), Kilitbahir, Eceabat, Bigalı (Boğalı), Büyük Anafarta, Kumköy, Uzundere, Küçük Anafarta, Cumalı, Bayırköy, Tayfurköy (Burgaz), Gelibolu ilçe merkezi, Yeniköy yerleşimleri; -Kumkale ile Çardak arasındaki- Anadolu kıyısında ise sırasıyla Kumkale, Erenköy, Kuzuköy, Çanakkale il merkezi, Nara Burnu, Yapıldak, Suluca, Lapseki ilçe merkezi, Çardak yerleşimleri görülmektedir.
Tarihçe
değiştirKaradeniz ile Akdeniz arasındaki tek geçiş noktası olan Çanakkale Boğazı, ticari ve askeri açıdan her zaman büyük önem taşımış ve bugün de stratejik önemini korumaktadır. Rusya ve Ukrayna da dahil olmak üzere birçok ülke için önemli bir deniz erişim rotasıdır.
Çanakkale Boğazı, üzerinde kontrol sağlamak için özellikle de I. Dünya Savaşındaki 1915 Çanakkale Savaşında Müttefik Devletlerin Çanakkale Boğazı'na saldırısı gibi modern tarihte birçok düşmanlığın hedefi olmuştur.
Antik Yunan, Pers, Roma ve Bizans dönemleri (1454 öncesi)
değiştirYunan ve Pers tarihi
değiştir
Truva antik kenti boğazın batı girişinin yakınındaydı ve boğazın Asya kıyısı Truva Savaşı'nın odak noktasıydı. Truva bu hayati su yoluna giren deniz trafiğini kontrol edebildi. Pers Kralı I. Serhas'ın Pers ordusu ve daha sonra Büyük İskender'in Makedonya ordusu sırasıyla MÖ 480 ve MÖ 334'te birbirlerinin topraklarını işgal etmek için Çanakkale Boğazı'nı zıt yönlerden geçti. İskender, boğazı geçerek aynı isimli ırmağın yakınlarında Granikos Savaşı'nı gerçekleştirmiştir. İskender'in kumandanlarından olan Lisimahos, boğazın Saros Körfezi kıyısında kendine bir başkent kurarak Trakya'ya hükmetmiştir.
Herodot, MÖ 482 civarında, I. Serhas'ın (I. Darius'un oğlu) büyük ordusunun Pers'ten Yunanistan'a geçebilmesi için Hellespont'un genişliği boyunca Abidos'ta iki duba köprü inşa ettirdiğini söyler. Bu geçiş, Eshilos tarafından Persler adlı trajedisinde I. Serhas'a karşı ilahi bir müdahalenin nedeni olarak adlandırılmıştır.[4]
Herodotus'a (vv.34) göre, her iki köprü de bir fırtınada yıkıldı ve I. Serhas köprüleri inşa edenlerin başlarını kestirdi ve boğazı kırbaçladı. Herodot Tarihi vii.33–37 ve vii.54–58, Serhas'ın duba köprülerinin inşası ve geçişi hakkında ayrıntılar verir. Daha sonra I. Serhas'ın boğaza bacak kelepçeleri attığı, çok sayıda kırbaçla üç yüz kırbaç vurduğu ve askerler suya bağırırken onları kızgın demirlerle dağladığı söylenir.[5] Herodotus, bunun "Hellespont'a hitap etmenin oldukça küstahça yolu" olduğunu ancak I. Serhas'a özgü bir durum olmadığını belirtmiştir. (vii.35)
Mühendis Harpalus'un, gemileri pruvaları akıntıya bakacak şekilde birbirine bağlayarak ve her gemiye iki ek çapa ekleyerek istilacı orduların sonunda geçmesine yardımcı olduğu söylenir.
Mitoloji
değiştirAntik Yunan mitolojisine göre, Çanakkale Boğazı'nda geçen iki öykü vardır.
- Athamas'ın kızı Helle, Altın Post efsanesinde altın bir koça, erkek kardeşiyle binen Helle Çanakkale Boğazı'nda koçtan düşer ve boğulur. Bu yüzden Çanakkale Boğazı'nın isimlerinden biri de "Helle'nin Denizi" anlamına gelen Hellenpontos'tur.
- Benzer şekilde, Boğaz, Hero ile Leandros efsanesinin geçtiği yerdi. Bir Afrodit şenliğinde birbirini görüp vurulan rahibe Hero ile Leandros, boğazın iki yakasında yer alan Sestos ve Abydos kentlerinde yaşayan iki aşıktır. Hero her gece boğazı Leander'in yaktığı bir mum ışığında geçer. Ama Leander'in babası fırtınalı bir günde işaret mumunu yakar, ışığı görüp boğaza atılan Hero ise fırtınada boğulur. Bu öykü Akdamar (Ahtamara) Adası ile benzerlik taşır.
Gelibolu Yarımadası'ndaki Çimpe Kalesi, Osmanlıların Avrupa'da ele geçirdikleri ilk toprak parçasıdır.
Çanakkale Boğazı I. Dünya Savaşı sırasında tarihte eşine ender rastlanan bir savaşa ev sahipliği yapmış; bu savaş sonucunda yaklaşık 500,000 kişi ölmüştür.
Geçişler
değiştir
Denizcilik
değiştirÇanakkale Boğazı suları her gün çok sayıda yolcu ve araç feribotu ile kamu ve özel kuruluşlara ait botlardan yatlara kadar uzanan eğlence ve balıkçı tekneleri tarafından geçilmektedir.
Boğazda ayrıca önemli miktarda ticari nakliye trafiği de vardır.
Kara
değiştirÇanakkale 1915 Köprüsü, Çanakkale'nin Asya yakasındaki Lapseki ilçesi ile Avrupa yakasındaki Gelibolu ilçesinin köyü Sütlüce'yi birleştirir.[7] Türkiye Ulusal Karayolu Ağı'na planlanan genişlemelerin parçasıdır. Köprü üzerindeki çalışmalar Mart 2017'de başladı ve 18 Mart 2022'de açıldı.[8]
Denizaltı
değiştir400 kV'da elektrik gücü ileten 2 denizaltı kablo sistemi, İstanbul'un batısını ve doğusunu beslemek için Çanakkale Boğazı'nı köprüler. Lapseki ve Sütlüce'de kendi karaya çıkma istasyonlarına sahiptirler. Boğazın kuzeydoğu çeyrek kısmındaki ilki, Nisan 2015'te enerjilendirilmiş olup denizden 3,9 km uzaklıkta 6 faz 400 kV AC üzerinden 2 GW enerji sağlamaktadır. Boğazın ortasındaki ikincisi, Haziran 2016'da hala inşa halindeydi ve ilk hattakine benzer kabiliyetler sağlayacaktır.
Her iki denizaltı enerji hattı da daha önce boğaz boyunca döşenmiş 4 adet fiber optik veri hattından geçmektedir.[9] Yayımlanan bir haritada, İstanbul'dan Akdeniz'e uzanan ve MedNautilus adı verilen, Atina, Sicilya ve diğer yerlere ulaşan iletişim hatları gösterilmektedir.[10]
Resim galerisi
değiştir-
MS 6. yüzyıldan kalma Bizans Çanakkale Boğazı'nda gümrük ödemelerini düzenleyen yasanın yer aldığı mermer levha -
Pîrî Reis'in Çanakkale Boğazı'nın tarihi haritası -
-
G. F. Morrell tarafından 1915'te çizilen ve Gelibolu yarımadasını ve Türkiye'nin batı kıyılarını, ayrıca Çanakkale Savaşı sırasında ön cephe birliklerinin ve çıkarmaların yerini gösteren Çanakkale haritası -
Gelibolu Yarımadası'ndan Çanakkale Boğazı'nın görünümü -
Çanakkale Boğazı'ndan Çanakkale'nin görünümü -
-
Çanakkale şehrinin havadan görünümü -
2021'de Çanakkale -
Çanakkale Boğazı'nın en dar bölümü
Ayrıca bakınız
değiştirKaynakça
değiştir- ^ "Türk Boğazları ile ilgili Vakıf Başkanının Llyod's List'te çıkan yazısı". Türk Deniz Araştırmaları Vakfı. Erişim tarihi: 1 Kasım 2009.[ölü/kırık bağlantı]
- ^ Nautical Chart at GeoHack-Dardanelles, Map Tech
- ^ Rozakēs, Chrēstos L. (1987). The Turkish Straits (İngilizce). Martinus Nijhoff Publishers. s. 1. ISBN 9024734649. 4 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Ağustos 2017.
- ^ Eshilos. "The Persians". Potter, Robert tarafından çevrildi. 19 Kasım 2003 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Eylül 2003. Bilinmeyen parametre
|ilee=görmezden gelindi (yardım) - ^ Green, Peter (1996). The Greco-Persian Wars. Berkeley; Londra: The University of California Press. s. 75. ISBN 0-520-20573-1.
- ^ "Groundbreaking ceremony for bridge over Dardanelles to take place on March 18". Hürriyet Daily News. 17 Mart 2017. 18 Mart 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Mart 2017.
- ^ "Project Information". 1915 Çanakkale Bridge. 20 Mart 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Mart 2022.
- ^ "Turkey opens record-breaking bridge between Europe and Asia". CNN. 18 Mart 2022. 20 Mart 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Mart 2022.
- ^ Yüce, Gülnazi (7–8 Haziran 2016). Submarine Cable Projects (2-03) (PDF). First South East European Regional CIGRÉ Conference. Portorož, Slovenia. 9 Nisan 2018 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Nisan 2018.
- ^ "Submarine Cable Map 2017". TeleGeography. 28 Eylül 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Nisan 2018.
Dış bağlantılar
değiştir