İshak Ağa Çeşmesi (Beykoz Çayırı)
İshak Ağa Çeşmesi, Terazibaşı Çeşmesi ya da Terazi Çeşmesi; İstanbul'un Beykoz ilçesindeki bir çeşmedir. Eski İstanbul Gümrük Emini İshak Ağa tarafından 1749 ya da 1750 yılında yaptırıldı. Önceleri dört cephesinde de birer lüle ve tekne varken, ilerleyen dönemde iki cephesindeki lüleleri kapatıldı ve bu cephelerdeki tekneleri dolduruldu. 1970'te yapılan kanalizasyon çalışmaları esnasında çeşmenin suyu kesilse de 1972'de kitâbesinin olduğu cephesinin toprak seviyesinin altına indirilmesiyle tekrar işlevsel hâle geldi. Bu çalışmanın ardından çeşmeye, yapılan bir merdivenden inilerek ulaşılmaya başlanmıştı. 2005'teki restorasyonla bu kot farkı giderilerek çevre düzenlemesi ile bu cephedeki teknesi yapıldı. 2014'te ön cephesindeki lülenin bir muslukla değiştirildiği çeşme, günümüzde işlevseldir.
 Çeşmenin ön cephesi ile çevresinden bir görünüm (Kasım 2022) | |
 | |
| Diğer ad(lar) | Terazibaşı Çeşmesi · Terazi Çeşmesi |
|---|---|
| Genel bilgiler | |
| Durum | İşlevsel |
| Tür | Sütun çeşme |
| Konum | Beykoz, İstanbul, Türkiye |
| Koordinatlar | 41°08′26″K 29°05′10″D / 41.14056°K 29.08611°D |
| Yaptıran | İshak Ağa |
| Tamamlanma | 1749/1750 |
| Yenileme | 1972 · 2005 · 2014 |
| Yenileyen | İSKİ (2005) · İstanbul Büyükşehir Belediyesi (2014) |
| Teknik ayrıntılar | |
| Malzeme | Mermer |
| Yükseklik | 4 m |
| Kitâbesini yazan | Edirneli Emin Efendi |
| Su kaynağı | Yalıköy'ün doğu kısmındaki sırt |
İshak Ağa Çeşmesi, Ortaçeşme Mahallesi'ndeki Beykoz Çayırı'nda konumlanan bir sütun çeşmesi niteliğindedir. Kare prizma şeklindeki mermer bir sütundan meydana gelir. Çeşmenin haznesi olan bu kısım, kademeli bir mermer saçakla sonlanır. Beşik çatı biçimli üst kısmının tepesi volütlerle süslüdür. Cephelerinin tamamı dikdörtgen silmelerle sınırlandırılan yüzeysel birer niş içerisindedir ve her biri ayna taşı şekline bürünmüştür. Günümüzde iki cephesinde birer musluk varken dört cephesindeki mermer tekneden yanlarda olanları doldurulmuştur. Musluklarından birinin yukarısında üç satırlık yapım kitâbesi vardır.
Tarihi
değiştirİstanbul Gümrük Emini İshak Ağa tarafından, kendisinin görevinden azledilişinden sonra, 1749 ya da 1750 yılında yaptırıldı.[a][1] Çeşmenin suyu, Yalıköy'ün doğu kısmındaki sırttan geliyordu.[2] Önceleri dört cephesinde de birer lüle varken, ilerleyen dönemde iki cephesindeki lüleleri kapatıldı ve bu cephelerdeki tekneleri dolduruldu.[1][3] 1945'te yayımlanan eserinde İbrahim Hilmi Tanışık, kitâbesinin olduğu cephesinde sürekli su akan bir lülesinin, arka cephesinde ise bir musluğunun olduğunu; lülenin bulunduğu cephesindeki teknesinin kırık olduğu yazar.[4] Kırılan bu tekne 1950'lerde, mısır pişirilen kazanların altına konulmak üzere, bulunduğu Beykoz Çayırı'ndaki başka bir noktaya taşınmıştı.[3]
1970'te yapılan kanalizasyon çalışmaları esnasında çeşmenin suyu kesilse de, 1972'deki çalışmalarla kitâbesinin olduğu cephesinin toprak seviyesinin altına indirilmesi ve toprak altından çıkarılan kısma iki lüle eklenmesiyle tekrar işlevsel hâle geldi.[1][5][6] Bu çalışmanın ardından çeşmeye, yapılan taş merdivenden inilerek ulaşılmaya başlanmış, kot farkının olduğu duvar kısmı mermerle kaplanmış ve kot farkından ortaya çıkan alt kısma bir tekne yerleştirilmişti.[3]
İSKİ tarafından 2005'te yapılan restorasyon çalışmalarında çeşme ile çevre zeminleri arasındaki kot farkı giderilerek çevre düzenlemesi yapıldı. Çeşmenin ön cephesindeki teknesi de özgün hâliyle yeniden yapılmış, yeşil zemininin temizlendiği kitâbe metni altın varakla kaplanmıştı.[1][5] Restorasyon çalışmalarının sonlanmasıyla Haziran 2005'te, İstanbul Büyükşehir Belediye Başkanı Kadir Topbaş'ın katılımıyla tören düzenlendi.[7] 2014'te İstanbul Büyükşehir Belediyesi, çeşmenin ön cephesindeki lüleyi bir muslukla değiştirdi.[8][9][daha iyi kaynak gerekli]
Konumu ve mimarisi
değiştirİstanbul'un Beykoz ilçesinin Ortaçeşme Mahallesi'ndeki Beykoz Çayırı'nda konumlanır. Terazibaşı Çeşmesi ya da Terazi Çeşmesi adlarıyla da bilinir. 1-1,2 m kesitli kare prizma şeklindeki mermer bir sütundan meydana gelen bir sütun çeşmedir. Çeşmenin haznesi olan 4 m boyundaki bu kısım, kademeli bir mermer saçakla sonlanır. Beşik çatı biçimli üst kısmının tepesi volütlerle süslüdür. Cephelerinin tamamı dikdörtgen silmelerle sınırlandırılan yüzeysel birer niş içerisindedir ve her biri ayna taşı şekline bürünmüştür. Günümüzde iki cephesinde birer musluk varken dört cephesindeki mermer tekneden yanlarda olanları doldurulmuştur.[1][5][10][11]
Musluklarından birinin yukarısında, alt alta sıralanan, yan uçları kemerli dikdörtgen şeklindeki üç kartuşun içinde üç satırlık yapım kitâbesi vardır. Ortadaki kartuşun altındaki daha küçük kartuşta ise yapım tarihi yer alır. Altın varakla yazılı, Edirneli Emin Efendi tarafından celî sülüs üslubuyla işlenen metin şu şekildedir:[12][13]
صاحب الخيرات والحسنات |
Sâhibü'l-hayrât ve'l-hasenât |
-
Çeşmenin yan cephesinden bir görünüm
(Kasım 2022) -
Çeşmenin diğer yan cephesinden bir görünüm
(Kasım 2022) -
Çeşmenin kitâbesi
(Kasım 2022)
Ayrıca bakınız
değiştir- Beykoz'daki çeşmeler listesi
- İshak Ağa Çeşmesi, Beykoz'un Merkez Mahallesi'nde yer alan ve İshak Ağa'nın yenilediği çeşme
- İshak Ağa Çeşmesi (Ortaçeşme, Beykoz), Beykoz'un Ortaçeşme Mahallesi'nde yer alan ve İshak Ağa'nın yaptırdığı çeşme
Notlar
değiştir- ^ Kitâbesindeki 1163 yılı, miladi takvimde 1749 ya da 1750'ye denk gelir.
Kaynakça
değiştir- ^ a b c d e Koç, Hülya; Karakaya, Enis (2000). "İshak Ağa Çeşmeleri". TDV İslâm Ansiklopedisi. 22. Türkiye Diyanet Vakfı. s. 522. ISBN 978-9753894494.
- ^ İstanbul Su Külliyatı XIII: 19 ve 20. Yüzyılda İstanbul Suları (PDF). 13. İstanbul: İSKİ Genel Müdürlüğü. 2000. ss. 157, 188. ISBN 9758215760. 27 Eylül 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 7 Mart 2021.
- ^ a b c Karakaya, Enis (1993). "İshak Ağa Çeşmeleri". Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi. 4. İstanbul: Türkiye Cumhuriyeti Kültür Bakanlığı-Tarih Vakfı. ss. 193-194. ISBN 9757306053.
- ^ Tanışık, İbrahim Hilmi (1945). "277/71 - İshak Ağa Çeşmeleri". İstanbul Çeşmeleri. 2. İstanbul: Maarif Matbaası. s. 354.
- ^ a b c Hut, Davut (2022). Beykoz'un Tarihî Suları (1. bas.). İstanbul: Beykoz Belediyesi Kültür Yayınları. s. 151. ISBN 978-605-74802-8-6.
- ^ Bilir, Ali (2008). Beykoz. İstanbul: Kitabevi Yayınları. s. 92. ISBN 978-975-9173-57-9.
- ^ "Çeşmeler canlanıyor". Yeni Şafak. 20 Haziran 2005. 29 Ağustos 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ağustos 2023.
- ^ İyican, Ekrem (12 Nisan 2014). "Beykozlu Ekrem İyican". 29 Ağustos 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ağustos 2023.
- ^ 2014 Faaliyet Raporu (PDF). İstanbul Büyükşehir Belediyesi. 2015. s. 184. 20 Kasım 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 20 Kasım 2023.
- ^ Ertuğ, Necdet, (Ed.) (2006). "265 İshak Ağa Çeşmesi". İstanbul Tarihî Çeşmeler Külliyatı. 2. İstanbul: İSKİ Genel Müdürlüğü. s. 180. ISBN 9789944100335.
- ^ Konyalı, İbrahim Hakkı (1956). "Beykoz Çayırı İshak Ağa Çeşmesi". Koçu, Reşad Ekrem (Ed.). İstanbul Ansiklopedisi. 5. İstanbul: Koçu Yayınları. s. 2646.
- ^ "İshak Ağa Çeşmesi - Yapım kitabesi". Osmanlı Kitabeleri Projesi. 29 Ağustos 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ağustos 2023.
- ^ Schick, İrvin Cemil (Temmuz 2012). "Gümrükçü İshak Ağa Çeşmeleri: Kitabeleri ve hattatları". Toplumsal Tarih, 223. Tarih Vakfı. ss. 22-27.
