Vikipedi

İslam dünyası

Müslüman çoğunluklu ülkeleri, yerleri ve bölgeleri kapsayan tanım

İslam dünyası veya Müslüman dünyası, İslâmî bir devlet yapısına sahip ülkeler ile birlikte nüfusunun çoğunluğu Müslüman olan ülkelerin tümünü ifade eden bir kavramdır.[1] Bu, İslâm'ın dini inançlarına ve yasalarına veya İslam'ın uygulandığı toplumlara bağlı olan herkesi kapsamaktadır.[2][3] Günümüzde İslam ülkelerinin tek çatı altında toplandığı tek uluslararası kurum, İslâm İşbirliği Teşkilatı'dır. Modern bir jeopolitik anlamda bu terimler, dahil edilmek için üzerinde anlaşmaya varılmış kriterler olmamasına rağmen, İslâm'ın yaygın olduğu ülkeleri ifade etmektedir.[3][4] Müslüman çoğunluklu ülkeler terimi, genellikle ikinci anlamda kullanılan bir alternatif terimdir.[5]

Yüzdelik dilime göre yeryüzündeki Müslüman nüfusu (Pew Research Center, 2014).

İslâm dünyasının tarihi yaklaşık 1400 yıla yayılmıştır ve çeşitli sosyopolitik gelişmelerin yanı sıra, özellikle sanat, bilim, tıp, felsefe, hukuk, ekonomi ve teknolojide büyük ilerlemelerin kaydedildiği, 8. yüzyıl ortalarından başlayıp 15. yüzyıl sonlarına kadar süren İslâm'ın Altın Çağı'ndaki gelişmeleri içerir. Modern çağda Müslüman dünyasının çoğunluğu Avrupa dünyasının sömürge egemenliği altına girdi. Sömürge sonrası dönemde ortaya çıkan yeni ulus devletler, çeşitli siyasi ve ekonomik modelleri benimsediler ve seküler ve dinî akımlardan etkilendiler.[6] Dünyadaki tüm Müslümanlar Kur'an'a ve İslam peygamberi Muhammed'in peygamberliğine inanırlar, ancak diğer konulardaki anlaşmazlıklar İslam'da farklı dinî düşünce okullarının ve mezheplerinin ortaya çıkmasına neden olmuştur.[7]

Etimoloji

değiştir

Modern jeopolitik anlamda "Müslüman dünyası" ve "İslam dünyası" terimleri, dahil edilmek için üzerinde anlaşmaya varılmış kriterler olmamasına rağmen, İslâm'ın yaygın olduğu ülkeleri ifade eder.[3][8] Bazı bilim insanları ve yorumcular, "Müslüman/İslam dünyası" terimini ve onun türevi olan "Müslüman/İslam ülkesi" terimini, hiçbir devletin dinî olarak homojen bir nüfusa sahip olmaması nedeniyle (örneğin nüfusunun çoğu Müslüman olan Mısır'ın vatandaşlarının yaklaşık %10'u Hristiyandır) ve mutlak sayılarda, bazen çoğunluğu oluşturdukları ülkelerde azınlık oluşturdukları ülkelere göre daha az sayıda Müslüman yaşaması nedeniyle (örneğin Hindistan'ın nüfusunun çoğu Müslüman olmamasına karşın ülkede yaklaşık 195 milyon Müslüman yaşıyor ve bu da birçok Müslüman ülkenin toplam nüfusundan dahi fazladır)[9][10][11] literatürde "Müslüman çoğunluklu ülkeler" terimi sıklıkla tercih edilmektedir.[5]

Demografi

değiştir
 
Kurban Bayramı'nda Eyüp Sultan Camii'nde namaz kılan Türk Müslümanlar (Eyüpsultan, İstanbul, Türkiye).

2022 yılı itibarıyla dünyada toplam 2 milyarı aşkın Müslüman vardır.[12] Müslümanların %87-90'ı Ehl-i Sünnet mezhebine[13] ve %10-13'ü Şîa mezhebine mensuptur.[13] Bunların dışında birçok farklı İslâm mezhebi bulunmaktadır. Müslümanların yaklaşık %13'ü, en büyük Müslüman çoğunluklu ülke olan Endonezya'da yaşamaktadır. (Endonezya'da y. 231 milyon Müslüman vardır.)[14] Endonezya'yı yaklaşık 200 milyon ile Pakistan, 195 milyon ile Hindistan ve 153 milyon ile Bangladeş takip etmektedir.[15]

Müslümanların yaklaşık %31'i Güney Asya'da yaşamaktadır.[16][17] Orta Doğu, Kuzey Afrika, Batı Afrika gibi bölgelerde de Müslüman nüfus çoğunluktadır.[18][19] Müslümanlar Orta Asya'da ezici çoğunlukta,[20] Kafkasya'da çoğunlukta,[21][22] Güneydoğu Asya'da ise yaygın bir konumdadırlar.[23][24]

 
"Peci" adı verilen başlık ve "sarong" giysisi ile Endonezyalı Müslüman erkekler namaz kılıyor.

Hindistan, Müslüman çoğunluklu ülkeler dışında en büyük Müslüman nüfusa sahip ülkedir.[25] Arnavutluk, Bosna-Hersek ve Kosova, nüfusunun çoğunluğu Müslüman olan Avrupa ülkeleri iken, Mısır ve Nijerya da Afrika'nın en kalabalık Müslüman ülkeleridir. Genel olarak Müslümanların çoğu Asya, Orta Doğu ve Kuzey Afrika'da yaşar, ama dünyanın neredeyse her ülkesinde Müslüman topluluklar vardır. Büyük Müslüman topluluklar; Amerika, Çin ve Avrupa'da bulunmaktadır.[26][27][28]

Yaklaşık 50 ülkenin nüfusunun çoğunluğu Müslümandır. Bunların Suudi Arabistan, Afganistan, Pakistan ve İran'ı kapsayan bir avuç kadarı şeriatı temel alan "İslâm devleti" olarak kabul edilir.[15] Diğer ülkelerin çoğu, büyük bölümü Orta Doğu'da olmak üzere, İslâm'ı sadece resmî devlet dini olarak kabul eder (Irak, Cezayir, Fas, Mısır vb.).[15] Bazılarının ise ağırlıklı olarak Müslüman bir nüfusu, ama laik bir yönetimleri vardır (Arnavutluk, Türkiye, Senegal, Bosna-Hersek vb.).[15]

İslâm, dünyada en hızlı büyüyen dindir.[29][30][31] Amerikalı bir araştırma şirketi olan Pew Research Center'ın 2017'de yayımladığı bir araştırmasındaki tahmine göre, İslam dini en geç 2070 yılında yaklaşık 3 milyarlık bir nüfusa ulaşacak ve Hristiyanlığı geçip dünyanın en kalabalık dini hâline gelecek.[32] Diğer bazı araştırmalara göre ise, bu demografik değişimin 2050 yılına kadar gerçekleşmesi beklenmektedir.[33]

En büyük Müslüman nüfuslu ülkeler

değiştir
Sıra Ülke Konum Toplam Nüfus (2022) Müslüman Nüfus Yüzdelik (yaklaşık) Kaynak
1.   Endonezya Güneydoğu Asya 279.134.505 231.000.000 %82.04 [34]
2.   Pakistan Güney Asya 229.488.994 200.400.000 %87.32
3.   Hindistan Güney Asya 1.406.631.776 195.000.000 %13.86
4.   Bangladeş Güney Asya 167.885.689 153.700.000 %91.55
5.   Nijerya Batı Afrika 216.746.934 99.000.000 %45.67
6.   Mısır Kuzey Afrika 106.156.692 87.500.000 %82.42
7.   İran Batı Asya 86.022.837 82.500.000 %95.90
8.   Türkiye Batı Asya 85.561.976 79.850.000 %93.32
9.   Cezayir Kuzey Afrika 45.350.148 41.240.913 %90.93
10.   Sudan Doğu Afrika 45.992.020 39.585.777 %86.07
11.   Irak Batı Asya 40.222.493 38.465.864 %95.63
12.   Fas Kuzey Afrika 37.930.989 36.910.560 %97.30
13.   Etiyopya Doğu Afrika 114.963.588 35.600.000 %30.96
14.   Afganistan Orta Asya'nın güneyi 38.928.346 34.836.014 %89.48
15.   Suudi Arabistan Orta Doğu 34.813.871 31.878.000 %97.10
16.   Çin Doğu Asya 1.439.323.776 28.127.500 %1.95
17.   Yemen Orta Doğu 29.825.964 27.784.498 %93.15
18.   Özbekistan Orta Asya 33.469.203 26.550.000 %79.32
19.   Nijer Batı Afrika 24.206.644 21.101.926 %87.17
20.   Rusya Kuzey Asya 145.934.462 20.000.000 %13.70
NOT: Belirtilen rakamlar yaklaşık olup, 2022 yılı verilerini göstermektedir.

Kültür

değiştir
Ana maddeler: İslam'ın Altın Çağı, Orta Çağ İslam dünyasında bilim ve İslam kültürü

"İslâm'ın Altın Çağı" terimi, tarihte Orta Çağ'da, Müslümanların çoğunlukta olduğu dünyanın büyük bir kısmında bilimsel ve ekonomik gelişmeler, kültürel çalışmalar ve teknolojik ilerlemelerin yaşandığı döneme atfedilmiştir.[35][36] Bu dönemin, genel olarak 5. Abbâsîler hâlifesi Harun Reşid'in saltanatı (786-809) sırasında, dünyanın çeşitli yerlerinden gelen âlimlerin tüm bilimsel metinleri tercüme etmeye ve toplamaya çalıştığı Bağdat'taki Beytülhikme (Bilgelik Evi) kütüphanesinin açılışıyla başladığı kabul edilmektedir. Abbâsîler, bilimin değerini vurgulayan "Bir âlimin mürekkebi bir şehidin kanından daha mukaddestir." gibi sözlerin yanında, Kur'an'daki ilim ile ilgili ifadelerden ve hadislerden etkilenerek bu bilimsel ve kültürel birikimleri gerçekleştirmişlerdir.[37] Başlıca İslâm başkentleri olan Bağdat, Kahire ve Kurtuba; bilim, felsefe, tıp ve eğitim için ana entelektüel merkezler hâline geldi.[38] Bu dönemde Müslüman dünyası bir kültürler topluluğu biçimindeydi; başta Bağdat olmak üzere birçok şehir İran, Hindistan, Çin, Afrika ve Avrupa'dan gelen tüccarlar, seyyahlar ve âlimlerle dolup taşmaktaydı. Müslümanlar; Antik Yunan, Roma, Pers, Çin, Hint, Mısır ve Fenike gibi uygarlıklardan edindikleri bilgileri tercüme edip bir araya getirdiler ve geliştirdiler.[39]

Çinlilerle yaptığı savaşlar ve diğer ilişkiler sırasında Müslüman Araplar, kâğıt üretim tekniklerini öğrendiler ve parşömen yerine kâğıt kullanımı sayesinde yazılı eserler daha kolay yayılır oldu. Matematik alanında, Hintlerden alınan sıfır ve onlu sayı sisteminin keşfi sayesinde matematiğe olan ilgi arttı ve aritmetik, sıradan insanların dahi anlayabileceği ve günlük yaşamda kullanabileceği bir duruma geldi. Bunların yanı sıra trigonometri de gelişti. Gözlemevleri inşa edildi; optik bilimi ve kimya gelişti.

Bu çağın, Moğol istilaları ve buna bağlı olarak 1258'de Bağdat'ın kuşatılıp yağmalanması sonucunda Abbâsî Halifeliği'nin yıkılmasıyla sona erdiği şeklinde genel bir kabul olsa da,[40][41][42] bazı kaynaklarda bu dönemin 14. yüzyıla kadar,[43][44] bazı kaynaklarda da 15. yüzyılın sonlarına, hatta 16. yüzyıla kadar sürdüğü ifade edilir.[45][46][47]

Seramik

değiştir

8. ve 18. yüzyıllar arasında, İslâm sanatında seramik kullanımı pek yaygındı ve bu da genellikle çanak çömlek şeklini aldı.[48] Kalayla opak hâline getirilen cam, Müslüman çömlekçiler tarafından geliştirilen en yeni teknolojilerden biriydi. İlk opak yapıtlar, 8. yüzyıla tarihlenen, Basra'da mavi boyalı mallar olarak bulunabilir. Seramiğe yapılan bir başka katkı, 9. yüzyıl Irak'ından gelen "fritware" adlı bir çömlek türünün geliştirilmesiydi.[49] Diğer yenilikçi seramik çömlek merkezleri arasında Fustat (günümüzdeki Kahire şehri; 975'ten 1075'e kadar), Şam (1100'den 1600'e kadar) ve Tebriz (1470'den 1550'ye kadar) vardı.[50]

Edebiyat

değiştir
Ana maddeler: İslam edebiyatı ve Binbir Gece Masalları

Abbâsîler devrinde İslam dünyasının kültürel yapısı oldukça gelişmiş ve Arap kültürü, özellikle diğer Doğu kültürleriyle harmanlanmıştı. İşte, tüm dünyada "Binbir Gece" olarak ünlenen hikâyeler bu dönemde, halk hikâyeleri olarak ortaya çıkmıştır. Sözle aktarılan bu hikâyeler, sonunda tek bir eserde derlenmiştir. Hikâyelerin çekirdeğini, eski bir Fars kitabı olan Hazâr Afsâna (Bin Efsane) oluşturmuştur. Bu hikâyeleri 9. yüzyıl dolaylarında derleyenin ve Arapçaya çevirenin masalcı Muhammed el-Gahşigar olduğu söylenmektedir. Eserdeki hikâyelerin çerçevesini oluşturan Şehrâzâd öyküsünün ise, esere 14. yüzyıl dolaylarında katıldığı düşünülmektedir.

Binbir Gece, Arap edebiyatının en güzel eserlerinden biri olarak görülür. Gerek eskiliği gerekse de fantastik ve anonim oluşu, bu masalların hızla yayılmasına neden olmuştur. Hatta çok sonraları "Binbir Gündüz Masalları" adında alternatif olarak başka bir seri de ortaya çıkmıştır. Masalları arasında "Ali Baba ve Kırk Haramiler", "Denizci Sinbad" ve "Alaaddin'in Sihirli Lambası" çok meşhurdur. Eser temelde, Prenses Şehrâzâd'ın hükümdar kocası Şehriyar'a anlattığı çeşitli hikâyelerden oluşur.

Din ve devlet ilişkisi

değiştir
 
Müslümanların çoğunlukta olduğu ülkelerde din-devlet ilişkisini gösteren harita.

İslam ülkeleri

değiştir

İslam hukukunu ya da başka bir deyişle şeriatı esas hukuk sistemi olarak uygulayan ülkelerdir.

Devlet dini kabul eden ülkeler

değiştir

İslam dinini, sadece resmî devlet dini olarak kabul eden ülkelerdir. Bunlar şeriatla yönetilmez ve vatandaşlara din özgürlüğünü garanti ederler. Çoğunluğu Orta Doğu ve Afrika'da bulunur.

Laik ülkeler

değiştir

Nüfusunun çoğunluğu Müslüman olup laik bir yönetimleri bulunan ülkelerdir.

Ayrıca bakınız

değiştir

Kaynakça

değiştir
  1. ^ Britannica. 2009. 
  2. ^ The Oxford Encyclopedia of the Islamic World. 2009. ISBN 9780195305135. 
  3. ^ a b c Afsaruddin, Asma (2016). "Islamic World". McNeill (Ed.). Berkshire Encyclopedia of World History. 1 (2.2editör-ad=William H. bas.). Berkshire Publishing Group. doi:10.1093/acref/9780190622718.001.0001. ISBN 9781933782652. The Islamic world is generally defined contemporaneously as consisting of nation-states whose population contains a majority of Muslims. [...] in the contemporary era, the term Islamic world now includes not only the traditional heartlands of Islam, but also Europe and North America, both of which have sizeable minority Muslim populations 
  4. ^ Scott Carpenter, Soner Cagaptay (2 Haziran 2009). "What Muslim World?". Foreign Policy. 26 Mart 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Mart 2017. 
  5. ^ a b Jones, Gavin W. (2005). Islam, the State and Population. C. Hurst & Co. Publishers. ss. 11-14. ISBN 9781850654933. 20 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Eylül 2017. 
  6. ^ Lapidus, Ira M. (2014). A History of Islamic Societies. Cambridge University Press (Kindle edition). ss. 829-834. ISBN 978-0-521-51430-9. 
  7. ^ "Islam". HISTORY (İngilizce). 3 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Temmuz 2020. 
  8. ^ Scott Carpenter, Soner Cagaptay (2 Haziran 2009). "What Muslim World?". Foreign Policy. 26 Mart 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Mart 2017. 
  9. ^ Nawaz, Maajid (2012). Radical: My Journey out of Islamist Extremism. WH Allen. s. XXII–XIII. ISBN 9781448131617. 25 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Eylül 2017. 
  10. ^ Hitchens, Christopher (2007). "Hitchens '07: Danish Muhammad Cartoons". Christopher Hitchens and Tim Rutten in discussion. 22 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Eylül 2017. 21 ambassadors from Muslim – so-called "Muslim states". How do they dare to call themselves "Muslim"? In what sense is Egypt a "Muslim" country? You can't denominate a country as religious.  (4:35)
  11. ^ Gert Jan Geling (12 Ocak 2017). "Ook na 1400 jaar kan de islam heus verdwijnen". Trouw (Felemenkçe). Erişim tarihi: 3 Ekim 2017. "Many people, including myself, are often guilty of using terms such as 'Muslim countries', or the 'Islamic world', as if Islam has always been there, and always will be. And that is completely unclear. (...) If the current trend [of apostasy] continues, at some point a large section of the population may no longer be religious. How 'Islamic' would that still make the 'Islamic world'? 
  12. ^ "Muslim Population By Country 2020". web.archive.org. 15 Temmuz 2020. 15 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Kasım 2022. 
  13. ^ a b "Mapping the Global Muslim Population: A Report on the Size and Distribution of the World's Muslim Population". Pew Research Center. 7 Ekim 2009. 25 Aralık 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Eylül 2013. Of the total Muslim population, 10–13% are Shia Muslims and 87–90% are Sunni Muslims. 
  14. ^ "10 Countries With the Largest Muslim Populations, 2010 and 2050date=2015-04-02". Pew Research Center's Religion & Public Life Project. 4 Mayıs 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Şubat 2017. 
  15. ^ a b c d Dinler Kitabı (The Religions Book), Alfa Yayınları, 2019.
  16. ^ South Asian Religions: Tradition and Today (İngilizce). Routledge. 2013. s. 193. ISBN 9780415448512. 28 Aralık 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Kasım 2022. 
  17. ^ Diplomat. "How South Asia Will Save Global Islam". The Diplomat (İngilizce). 27 Mart 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Şubat 2017. 
  18. ^ "Region: Sub-Saharan Africa". The Future of the Global Muslim Population. Pew Research Center. 27 Ocak 2011. 28 Temmuz 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Aralık 2011. 
  19. ^ "Region: Middle East-North Africa". The Future of the Global Muslim Population. Pew Research Center. 27 Ocak 2011. 25 Temmuz 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Aralık 2011. 
  20. ^ Encyclopaedia Iranica (İngilizce). ss. 161-164.  Yazar |ad1= eksik |soyadı1= (yardım)
  21. ^ "Middle East :: Azerbaijan — The World Factbook – Central Intelligence Agency". www.cia.gov. 27 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Aralık 2019. 
  22. ^ "The Many Languages of Islam in the Caucasus". Eurasianet (İngilizce). 21 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Aralık 2019. 
  23. ^ "The Middle East and Muslim Southeast Asia: Implications of the Arab Spring". Oxford Islamic Studies. 20 Mart 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  24. ^ "Middle East-North Africa Overview". Pew Research Center's Religion & Public Life Project (İngilizce). 7 Ekim 2009. 28 Ocak 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ocak 2018. 
  25. ^ "India invited as 'Guest of Honour' to OIC meet, Sushma Swaraj to attend". @businessline. 23 Şubat 2019. 16 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Kasım 2019. 
  26. ^ "Book review: Russia's Muslim Heartlands reveals diverse population", The National (İngilizce), 21 Nisan 2018, 14 Ocak 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 13 Ocak 2019 
  27. ^ "Muslim Population by Country". The Future of the Global Muslim Population. Pew Research Center. 9 Şubat 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Aralık 2011. 
  28. ^ "Islam in Russia". www.aljazeera.com. 11 Ocak 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Ocak 2022. 
  29. ^ "Main Factors Driving Population Growth". Pew Research Center's Religion & Public Life Project (İngilizce). 2 Nisan 2015. 1 Aralık 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Ekim 2018. 
  30. ^ Burke (4 Nisan 2015). "The world's fastest-growing religion is ..." CNN. 15 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Nisan 2015. 
  31. ^ Lippman, Thomas W. (7 Nisan 2008). "No God But God". U.S. News & World Report. 5 Mayıs 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Eylül 2013. Islam is the youngest, the fastest growing, and in many ways the least complicated of the world's great monotheistic faiths. It is based on its own holy book, but it is also a direct descendant of Judaism and Christianity, incorporating some of the teachings of those religions—modifying some and rejecting others. 
  32. ^ "İslam 2070'e kadar 'dünyanın en büyük dini olabilir'". BBC News Türkçe. 21 Aralık 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Ocak 2022. 
  33. ^ "Muslim Population by Country 2022". worldpopulationreview.com. 15 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Mart 2022. 
  34. ^ "Muslim Population by Country 2022". worldpopulationreview.com. 15 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Mart 2022. 
  35. ^ George Saliba (1994), A History of Arabic Astronomy: Planetary Theories During the Golden Age of Islam, pp. 245, 250, 256–7. New York University Press, 0-8147-8023-7.
  36. ^ King (1983). "The Astronomy of the Mamluks". Isis. 74 (4): 531-555. doi:10.1086/353360. 28 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Aralık 2019. 
  37. ^ Bilim Kitabı (The Science Book), Alfa Yayınları, 2019.
  38. ^ A History of Arabic Astronomy: Planetary Theories During the Golden Age of Islam. July 1995. ISBN 9780814780237. Erişim tarihi: 24 Ekim 2012. 
  39. ^ Vartan Gregorian, "Islam: A Mosaic, Not a Monolith", Brookings Institution Press, 2003, pp. 26–38 0-8157-3283-X
  40. ^ Vartan Gregorian, "Islam: A Mosaic, Not a Monolith", Brookings Institution Press, 2003, pg 26–38 0-8157-3283-X
  41. ^ Medieval India, NCERT, 81-7450-395-1
  42. ^ Islamic Radicalism and Multicultural Politics. Taylor & Francis. 1 Mart 2011. s. 9. ISBN 978-1-136-95960-8. 21 Ekim 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Ağustos 2012. 
  43. ^ Saliba, George (1995). A History of Arabic Astronomy: Planetary Theories During the Golden Age of Islam (İngilizce). NYU Press. ISBN 978-0-8147-8023-7. 5 Haziran 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Haziran 2022. 
  44. ^ King, David A. (1 Aralık 1983). "The Astronomy of the Mamluks". 14 Ocak 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Haziran 2022. 
  45. ^ Gözütok, Şakir (6 Aralık 2012). İslam’ın Altın Çağı'nda İlim. ISBN 9786051313429. 
  46. ^ Törüner, Yaman. "İslam'ın Altın Çağı". Milliyet. 11 Ekim 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Mayıs 2016. 
  47. ^ "History of Science and Technology in Islam". 8 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Haziran 2022. 
  48. ^ Mason, Robert (1995)."New Looks at Old Pots: Results of Recent Multidisciplinary Studies of Glazed Ceramics from the Islamic World". Muqarnas V 12 p.1
  49. ^ Mason, Robert (1995)."New Looks at Old Pots: Results of Recent Multidisciplinary Studies of Glazed Ceramics from the Islamic World". Muqarnas V 12 p. 5
  50. ^ Mason, Robert (1995)."New Looks at Old Pots: Results of Recent Multidisciplinary Studies of Glazed Ceramics from the Islamic World". Muqarnas V 12 p. 7
  51. ^ Article 1 ''Islamic republic'', Article 2 ''Religions'' 8 Eylül 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Servat.unibe.ch. Retrieved on 11 May 2012.
  52. ^ Article 2 ''The Islamic republic'' 25 Şubat 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Iranonline.com. Retrieved on 11 May 2012.
  53. ^ Article 1 ''State Integrity, Equal Protection (1)'' 12 Ocak 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Servat.unibe.ch. Retrieved on 11 May 2012.
  54. ^ Saudi Arabia - Constitution 26 Aralık 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Servat.unibe.ch (29 May 2010). Retrieved on 11 May 2012.
  55. ^ Article (1), (2), (3) ''The foundations of the state'' 28 Şubat 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Al-bab.com (23 June 2007). Retrieved on 11 May 2012.
  56. ^ ''Democratic regime in an Islamic and Arab society'' 2 Ocak 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. None. Retrieved on 11 May 2012.
  57. ^ Article 2 ''Chapter I Algeria'' 8 Ocak 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Algeria-un.org. Retrieved on 11 May 2012.
  58. ^ Article 6 ''Basic principles'' 16 Şubat 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Al-bab.com. Retrieved on 11 May 2012.
  59. ^ Article 2, 1st Basic principles; Wayback Machine (archived Ağustos 28, 2005) [ölü/kırık bağlantı]
  60. ^ "Article 2 The state and the system government". 12 Şubat 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Nisan 2016. 
  61. ^ Article 2 ''State religion, language'' 24 Haziran 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Servat.unibe.ch. Retrieved on 11 May 2012.
  62. ^ State religion (7.) State, sovereignty and citizens 11 Mayıs 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Archived Mayıs 11, 2008 at the Wayback Machine
  63. ^ Article 3 (1) 15 Ekim 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Archived Ekim 15, 2006 at the Wayback Machine
  64. ^ Article 2The state 6 Temmuz 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Archived Temmuz 6, 2007 at the Wayback Machine
  65. ^ Susan M. Hassig, Zawiah Abdul Latif, Somalia, (Marshall Cavendish: 2007), p.77.
  66. ^ Article 7/Article 18 12 Haziran 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Unpan1.un.org. Retrieved on 11 May 2012.
  67. ^ Article 31; Wayback Machine (archived Ekim 9, 2006)[ölü/kırık bağlantı]
  68. ^ a b Article 1; Wayback Machine (archived Ekim 9, 2006)[ölü/kırık bağlantı]
  69. ^ Article 1 (1); Wayback Machine (archived Şubat 17, 2006)[ölü/kırık bağlantı]
  70. ^ Article 1 (1) 28 Kasım 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Archived Kasım 28, 2007 at the Wayback Machine
  71. ^ Characteristics of the Republic: Article 2, Provisions Relating to Political Parties: Article 68, Oath taking: Article 81, Oath: Article 103, Department of Religious Affairs: 136, Preservation of Reform Laws: 174
  72. ^ Article 1 (1) 4 Şubat 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Archived Nisan 22, 2010 at the Wayback Machine
  73. ^ "Press Conference by Maronite Patriarch about Religious Freedom in Middle East". 5 Kasım 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Nisan 2016. 
  74. ^ Article 25 12 Eylül 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. (PDF) . Retrieved on 11 May 2012.
  75. ^ "The Ambivalence of the 1999 Nigerian Constitution in Matters Relating to Secularism: a Case for a Constitutional Review" (PDF). 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 23 Nisan 2016. 
  76. ^ Article 1; Wayback Machine (archived Nisan 18, 2006)[ölü/kırık bağlantı]
  77. ^ "Syria Country Report" (PDF). 24 Ekim 2014 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Nisan 2016. 
  78. ^ Article 1 25 Mayıs 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Unpan1.un.org. Retrieved on 11 May 2012.
  79. ^ [1] 12 Mayıs 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Constitution of Turkey Characteristics of the Republic: Article 2, Provisions Relating to Political Parties: Article 68, Oath taking: Article 81, Oath: Article 103, Department of Religious Affairs: 136, Preservation of Reform Laws: 174
  80. ^ Section 1: Foundations of the constitutional order, Article 1 14 Nisan 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Uta.edu (18 May 1992). Retrieved on 11 May 2012.
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=İslam_dünyası&oldid=32942644" sayfasından alınmıştır