Aşıklı Höyük

Başlığın diğer anlamları için Aşıklı sayfasına bakınız.

Aşıklı Höyük, Aksaray'a bağlı Kızılkaya Köyü'nün yakınlarında yer alan arkeolojik bir alandır. Radyokarbon örneklerinin sonuçlarına göre, Aşıklı Höyük'te yerleşiklik MÖ 9. bin yılda başlar ve MÖ 8. bin yıl sonuna dek sürer. Yerleşme yaklaşık olarak MÖ 8200-7500 arasına tarihlenmektedir. Aşıklı topluluğu, bu bin yıla yakın süreç boyunca yerleşimi hiç terk etmez. Bu kesintisiz iskan süreci, yerleşim düzeni ve mimaride radikal değişim ve dönüşümler ile ve aynı zamanda ekonomide ve teknolojide oldukça yavaş ve kademeli bir değişim ile birlikte takip edilebilmektedir. Bu bağlamda Aşıklılılar, bölgede yerleşikliğe geçen ilk avcı-toplayıcılardandır ve gerek ilk yerleşiklik süreçleri gerekse de bin yıllık iskan süreci içerisinde yerleşikliğe adaptasyon ile birlikte yaşam biçimleri teknik, sosyal, kültürel, bilişsel boyutlarda tümüyle okunabilmektedir. Kısaca diyebiliriz ki, insanlık tarihinin en önemli değişim ve dönüşüm süreçlerinden biri olarak avcı-toplayıcı ve göçer yaşamdan yerleşik yaşama geçiş süreci Orta Anadolu'nun Volkanik Kapadokya Bölgesi'nde Aşıklı Höyük özelinde izlenebilmektedir.

Aşıklı Höyük, Aksaray

Mimarlık tarihinin önemli gelişim ve dönüşüm süreçleri Aşıklı Höyük'te adım adım izlenebilmektedir. Mimaride saz ve ağaç gibi doğadan doğrudan temin edilebilen organik malzemelerin kullanımı, kerpiç üretimi ve kerpicin çeşitli şekillerde inşa malzemesi olarak tercih edilmesi, oval planlı kulübelerden dörtgen planlı konutlara geçiş ve yerleşme düzeninde dönüşüm gibi Yakın Doğu Neolitik Çağ mimarisini karakterize eden önemli dönüm noktaları ve değişim süreçleri Orta Anadolu Neolitiği bağlamında Aşıklı Höyük'te bin yıllık kesintisiz bir iskan sürecine paralel olarak takip edilebilmektedir.

Konum ve Çevre

Aşıklı Höyük panoraması. Sağ üstte Kızılkaya köyü görülmektedir.

Aşıklı Höyük, Orta Anadolu'nun Volkanik Kapadokya bölgesinde bulunan bir höyük yerleşmesidir. Aksaray il merkezinin 25 km doğusunda Kızılkaya Köyü'nde, Melendiz Çayı'nın kenarında yer almaktadır.

Yaklaşık 4 hektar büyüklüğünde bir alanı kaplayan Aşıklı Höyük deniz seviyesinden 1119.45 metre yüksekliktedir. Höyüğün özellikle batısı Melendiz Çayı'nın sık sık yatak değiştirmesi nedeniyle aşınmıştır.

Yerleşmenin yer aldığı Volkanik Kapadokya Bölgesi ve Melendiz Vadisi, içerdiği farklı ekolojik nişler, su kaynakları, fauna ve florada çeşitlilik ve hammadde kaynakları açısından oldukça verimli bir bölgedir. Aşıklı Höyük, güneyinde Hasandağ ve Melendiz Dağ silsilesinin çevrelediği bir çanak içinde volkanik kayaçlar, tüflü araziler ile tanımlı bir bölgede yer alır. Bugün Karasal iklimin hakim olduğu bölgede ekonomi bağcılık, şarapçılık, buğday tarımı ve hayvan besiciliğine dayanır.

Kazı Tarihçesi

İlk kez 1963 yılında Hititolog Edmund Gordon tarafından saptanan Aşıklı Höyük'te ilk kapsamlı çalışma 1964-65'te Ian Todd tarafından gerçekleştirilen yüzey toplaması, kesit çalışması ve tarihlendirme çalışmalarıdır. Höyüğün yamaçlarından topladığı karbon örnekleri ile Ian Todd Aşıklı Höyük'teki yerleşimi günümüzden 9 veya 10 bin yıl öncesine tarihlemiştir.

Aşıklı Höyük'teki ilk arkeolojik kazı çalışmaları, 1989 yılında, Mamasun Barajı'nın su düzeyinin yükseltilmesine karar verilmesi dolayısıyla höyüğün olasılıkla su altında kalacağının anlaşılması üzerine İstanbul Üniversitesi Prehistorya Anabilim Dalı tarafından başlatılmıştır. Söz konusu kurtarma kazıları Ufuk Esin başkanlığında gerçekleştirilmiş, ikinci başkanlığı ise Dr. Savaş Harmankaya yapmıştır.

2000-2003 yılları arasında çalışmalar Nur Balkan Atlı başkanlığında devam etmiş; 3 yıllık bir aradan sonra ise 2006 yılında Mihriban Özbaşaran ve Güneş Duru tarafından yeni amaçlar ve yöntemler ile farklı ülkelerden uzmanların da katılımıyla disiplinlerarası araştırmaları kapsayan ikinci dönem kazı ve araştırma çalışmaları başlatılmıştır.

MÖ 9. Bin Yıl: İlk Aşıklılılar

Aşıklı Höyük'te ilk yerleşiklik, MÖ 9. bin yılda toprağa yarı-gömük, oval biçimli, kerpiç duvarlı kulübeye benzeri binalarda barınan ve aynı zamanda saz örgü kulübeler de kullanan, besin ekonomisi koyun, keçi, sığır, kızıl geyik, tavşan, balık ağırlıklı olmak üzere yabani hayvan avı, hem yabani hem de kültüre alınmış tahıl ve baklagillerin hasadı ve ot, yemiş ve meyve toplayıcılığı ile karakterize olan, ölülerini hocker pozisyonunda (cenin pozisyonu, ana karnındaki pozisyon) binaların tabanlarına açılan çukurlara gömen ilk Aşıklılılar ile temsil edilmektedir.

Oval biçimli kerpiç binalarda yapı içi öğeler ateş yerleri, direk yerleri, kimileri çatıyı taşıyan direklere ait irili ufaklı çukurlar ve sekilerden oluşur. Öğütme taşları da yapı içi buluntulardandır. Tabanları sıvalı söz konusu yapılarda taban sıvasının kesilerek açıldığı mezar çukurları da mevcuttur. Ölüler yukarıda belirtildiği gibi hocker pozisyonunda gömülmektedir ve kimi çukurlarda iskeletler ile birlikte buluntular da mevcuttur.

MÖ 9. bin yıl yerleşmesinde toprağa yarı-gömük, oval biçimli kerpiç kulübeler, kullanımları bittikten sonra çöplük olarak kullanılmışlardır.

Aşıklılılar'ın ilk yerleşiklik süreçlerinden itibaren yerleşmenin sonuna dek öne çıkan en önemli unsurlardan biri, “süreklilik” olgusudur. MÖ 9. bin yılda bu durumu, yapı için açılan çukurun kullanımı devam ederken gerçekleştirilen duvar ve taban yenilemelerinden yani aynı alanda bina yapım ve kullanımının süreklilik içererek devam etmesinden ve de benzer şekilde ateş yerlerinin de süreklilik içerir şekilde aynı noktada konumlandırılmasından izleyebilmekteyiz.

MÖ 9. bin yılda günlük yaşam binaların arasında yer alan açık alanlarda geçmekte; pişirme, deri ve post işleme, obsidyen yongalama, kemik ve boynuz işçiliği, sepet ve boncuk yapımı gibi günlük faaliyetler birkaç direk yardımı ile üstü örtülen veya tamamen açık aktivite alanlarında gerçekleştirilmektedir. Açık alanlarda yer alan büyük pişirme çukurları, yine bu alanlarda bulunan hayvan kemikleri, bitki kalıntıları, bızlar çoğunlukta olmak üzere kemik aletler, obsidyen aletler ve yongalama artıkları günlük faaliyetlere dair bulgulardandır.

Yukarıda belirtildiği üzere avcılık ve toplayıcılık temelli besin ekonomisinin yanı sıra, yerleşiklik süreci içerisinde buğday ve arpa tarımı başlar ancak yabani türlerin tüketimi sürmektedir; çok çeşitli türleri içeren yabani hayvan avının yanında ise özellikle dişi koyun ve keçilerin yerleşmede veya yerleşme yakınında tutulmaya başlamasıyla ilk hayvan evcilleştirme uygulamalarından söz edilebilmektedir.

MÖ 8. Bin Yıl

MÖ 8. bin yılda Aşıklı sakinleri bitişik planlı, adeta birbirine eklemlenerek çoğalan, çoğunlukla tek veya iki, nadiren ise üç odalı ve girişlerin damdan gerçekleştirildiği dörtgen planlı kerpiç konutlarda yaşamışlardır. Bu konutların oluşturduğu yapı grupları, genellikle dar aralıklarla birbirinden ayrılır. Bu dar aralıkların haricinde ise kimi yapı grupları arasında çöplük ve işlik olarak kullanılmış olan açık alanlar mevcuttur. Sokak veya geçit olarak adlandırılabilecek olan aralıklar, bu çöplüklere açılır. Konutlar, yerleşmenin kuzeyinde yer alır ve yerleşmenin güneyinden çakıllı bir yol ile ayrılır. Yerleşme söz konusu çakıllı yol ile iki ana işlevsel alana bölünmüştür. Çakıllı yolun güneyi “Özel Amaçlı Yapılar Alanı” olarak tanımlanan ve konum, boyut ve plan açısından konutlardan farklılık gösteren iki özel binanın yer aldığı alandır.

Konutlar, plan, boyut ve yapı içi öğeler bağlamında neredeyse standarttır ve bu standart Aşıklılılar tarafından neredeyse yüzyıllarca korunmuştur. Yapı içi öğeler ocaklar, sekiler, çukurlar ve direk yerlerinden oluşur. Ocaklar genellikle mekanların güneyinde yer almaktadır. Çukurlardan kimileri yine mezar çukurlarıdır ve ölü gömme geleneği mekan içi taban altı hocker pozisyonunda gömütler ile MÖ 9. bin yıldan 8. bin yıla, aynı şekilde devam eder. Taban yenilemeleri ve ocak vb. yapı içi öğelerin konumlandırılması bağlamında süreklilik olgusu MÖ 8. bin yılda da baskındır.

MÖ 8. bin yılda günlük faaliyetlerin örüldüğü yaşam alanı, ortak açık alanlardan dam seviyesine taşınır. Girişlerin de aynı zamanda olasılıkla ahşap merdivenler ile damdan gerçekleştirildiği kerpiç konutlarda dam seviyesinde gerçekleştirilen günlük faaliyetlerin artıkları, faaliyet sonrasında yapı aralarındaki dar aralıklara atılmıştır ve bu sayede Aşıklılıların 8. bin yıl günlük faaliyetlerine dair bulgulara ulaşılabilmektedir.

Özel Amaçlı Yapılar

MÖ 8. bin yıl yerleşmesinde Aşıklılılar iki özel işlevli yapı inşa etmişlerdir. Bugün söz konusu yapıların yer aldığı alan, bir korugan altında sergilenmektedir. Konutların olduğu alandan bir çakıllı yol ile ayrılmakta olan “Özel Amaçlı Yapılar Alanı” yerleşmenin güneyinde yer alır. Konut alanındaki yapılardan boyut, plan, malzeme ve iç öğeler açısından oldukça farklı olan iki yapı ile söz konusu alanın, Aşıklı topluluğunun sosyal yaşamları ve inançlarıyla ilintili pratikleri bağlamında ortak kullanım gören bir “komünal alan” olduğu düşünülmektedir.

Yapılardan biri kuzey duvarı taşla örülü, iç avlulu ve tabanın bir kısmının iri kerpiç bloklarla döşendiği duvarları sıvalı ve kırmızı boyalı bir yapıdır. Alanın daha güneyinde yer alan bir başka özel amaçlı yapının ise planı kareye yakındır. Kerpiç duvarlı, tabanı defalarca yenilenmiş ve her yenilemede kırmızı, sarı gibi renklere boyanmış olan bu yapı kanal, seki vb. iç öğelere sahiptir.

Aşıklı'da İlkler

Aşıklı topluluğu, tahıl tarımının başlangıcı ve hayvanların yerleşmede tutulmaya başlaması gibi insanlık tarihinde önemli dönüşümlerin yanı sıra Anadolu özelinde birçok gelişmenin de ilklerine imza atmıştır diyebiliriz.

Taban ve duvarları kireç sıvalı özel amaçlı bir yapıda görülebileceği üzere, Aşıklılılar kirecin yakılması ve söndürülmesi işlemi olan ilk piroteknoloji uygulamasını gerçekleştirmişlerdir.

Bir diğer ilk, iki farklı mezarda ölülerin boyun ve kollarında bulunan bakır boncuklardır. Bakırı hem sıcakken hem de soğukken işleyerek söz konusu boncukları üreten Aşıklılılar, ilk madencilik faaliyetini de gerçekleştirmişlerdir denilebilir.

Aşıklılılar, ilk cerrahi müdahale ile birlikte de anılırlar. Yaklaşık 20-25 yaşlarında ölmüş olduğu saptanan bir Aşıklı kadınının kafatasında saptanan delik, bilinen ilk trepanasyon uygulamasıdır. Söz konusu müdahale esnasında kadının yaşamakta olduğu, operasyon sonrasında açılan deliğin çevresindeki hücrelerin kendini yenilemeye başladığı tespit edilmiş ve bu tespit kadının ameliyattan sonra bir hafta kadar daha yaşamış olabileceği şeklinde yorumlanmıştır.

Koruma ve Sergileme Çalışmaları

Aşıklı Höyük'te 1989 yılında Prof. Dr. Ufuk Esin başkanlığında başlayan ve 2000-2003 yılları arasında Prof. Dr. Nur Balkan Atlı tarafından sürdürülen arkeolojik kazıların ardından 2006 yılına dek ara verilen çalışmalara 2006 yılında Prof. Dr. Mihriban Özbaşaran ve Dr. Güneş Duru tarafından yeniden başlanmasıyla devreye giren yeni yaklaşımlar ve yeni araştırma soruları, hem koruma ve sergilemeye yönelik hem de bölge halkıyla etkileşimi öngören uygulamaya dayalı birtakım toplumsal projeleri de içermektedir.

Deneysel Tarihöncesi Aşıklı Köyü

Aşıklı Höyük'te yeniden inşa edilmiş kerpiç evler

Koruma ve sergileme çalışmaları dahilinde, höyüğün girişine yapılan deneysel kerpiç evler, Aşıklı topluluğunun yaşamış olduğu ve arkeolojik kazı çalışmaları ile ortaya çıkarılan MÖ 9. bin yıl ve MÖ 8. bin yıl yapılarının birebir kopyası olarak, tamamen deneysel yöntemler ile inşa edilmişlerdir.

Deneysel Aşıklı Köyü'nde MÖ 9. bin yıl yerleşmesinden bilinen toprağa yarı gömük, oval planlı, kerpiç evler ve MÖ 8. bin yıl yerleşmesinden bilinen dörtgen planlı kerpiç yapılar tüm yapı içi öğeleri ile birlikte görülebilmekte ve gezilebilmektedir. Aynı zamanda MÖ 9. bin yıl yerleşmesinden bilinen saz örgü bir yapı da yine deneysel yöntemlerle inşa edilmiş ve ziyarete açılmıştır.

Deneysel Tarihöncesi Aşıklı Köyü, höyüğün girişinde ziyaretçileri karşılayarak günümüzden 11 bin yıl önce Aşıklı'daki yaşamı somut bir şekilde tanıtır ve ziyaretçileri höyüğe davet eder.

Koruyucu Çatı Yapısı

Koruma ve sergileme amacıyla inşa edilen koruyucu çatı yapısı altında, özel amaçlı yapılar alanı ziyaret edilebilmektedir. Gerek kerpiç mimarinin korunması gerekse de en uygun çalışma koşullarının oluşturulması amacıyla inşa edilen koruyucu çatı yapısı içerisinde yer alan yürüme yolları ile ziyaretçiler, Aşıklı Höyük'ün özel amaçlı yapılar alanını yaz-kış ziyaret edebilmektedirler.

El Sanatları Atölyesi ve Çocuklar için Arkeoloji Eğitim Atölyesi

Proje kapsamında gerçekleştirilen bir başka toplumsal çalışma, Aşıklı Höyük'ün yer aldığı Kızılkaya Köyü'nden kadınlar ve çocuklar ile gerçekleştirilen el sanatları atölyesi ve arkeoloji eğitim atölyesidir.

Yerel halkla birlikte gerçekleştirilen atölye projeleriyle, üretilen bilginin paylaşımı, yerel halkın Aşıklı Höyük'te gerçekleştirilen çalışmalara aktif katılımının sağlanması ve Aşıklı Höyük vasıtasıyla kültürel miras ve kültürel bellek kavramlarının tanıtılarak farklı kültürlerin ve geçmişin sahiplenmesinin sağlanması hedeflenmektedir.

Kızılkaya Etnografya Merkezi

Aşıklı Höyük Kazı ve Araştırma Projesi ekibi tarafından oluşturulan Kızılkaya Etnografya Merkezi, Kızılkaya Köyü sakinleri ile Aşıklı Höyük ve kazı ekibi arasında karşılıklı bir ilişki ve iletişim ağı kurmak, Kızılkaya Köyü ve bölgedeki geleneksel köy yaşamına dair belleği sergileme yoluyla canlı tutmak amacı ile Gülağaç Kaymakamlığı tarafından hazırlanıp Ahiler Kalkınma Ajansı tarafından finanse edilen “Medeniyet Beşiği Aşıklı Höyük” projesi kapsamında ziyarete açılmıştır. Merkez Kızılkaya Köyü'nde yer almakta olup, yıl boyunca ziyarete açıktır.

Dış bağlantılar

• Aşıklı Höyük Resmî sitesi: http://www.asiklihoyuk.org 30 Nisan 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

Sosyal Medyada Aşıklı Höyük

• Aşıklı Höyük Facebook Sayfası: https://www.facebook.com/asiklihoyuk
• Aşıklı Höyük Twitter Hesabı: https://twitter.com/ah_arkeoloji 21 Kasım 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Aşıklı Höyük Flickr Hesabı: https://www.flickr.com/photos/asiklihoyuk 1 Kasım 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

Genel Bibliyografya

Abbes, F. – N. Balkan Atlı – D. Binder- M. C. Cauvin 1999: Etude Téchnologique Préliminaire de I'Industrie Lithique d'Aşıklı Höyük, TÜBA-AR II: 117-137.

Astruc, L. R. Vargiolu – M. Ben Tkaya – N. Balkan-Atlı – M. Özbaşaran – H. Zahouani 2011: Multi-scale tribological analysis of the technique of manufacture of an obsidian bracelet from Aşıklı Höyük (Aceramic Neolithic, Central Anatolia), Journal of Archaeological Science vol. 38, issue 12, December 2011, 3415-3424.

Balkan Atlı, N. 1992: Aşıklı Höyük: un Asentamiento en Anatolia Central, Arquelogia Prehistórica del Próximo Oriente, U.A.B. 1989, 1990, 1991 (eds. M. E. Aubet-M Molist) : 43-49.

Balkan-Atlı, N. 1993: Aşıklı Höyük (Aksaray) Yontma Taş Endüstrisinin Teknolojik ve Tipolojik Açıdan İncelenmesi, VIII. Arkeometri Sonuçları Toplantısı : 213-225.

Balkan-Atlı, N. 1994: The Typological Characteristics of Aşıklı Höyük Chipped Stone Industry, Neolithic Chipped Stone Industries of the Fertile Cresent (eds. H. G. Gebel-S. K. Kozlowski), Proceedings of the First Workshop on PPN Chipped Lithic Industries (1993) : 209-221.

Bıçakçı, E. - M. Özbaşaran 1991: Aşıklı Höyük 1989, 1990: Building Activities, Anatolica XVII: 136-145.

Birçek, E. - M. Özbaşaran, M. 2011: 2010 Yılında Aşıklı Höyük, Eskiçağ Bilimleri Enstitüsü Bülteni -Haberler, Mayıs 2011,Sayı 32: 32-35.

Buitenhuis, H. 1996: Archaeozoology of Holocene in Anatolia: A Review, Archaeometry’94, (eds. Ş. Demirci, A. M. Özer, G. D. Summers): 411-421. Tübitak, Ankara.

Buitenhuis, H. 1997: Aşıklı Höyük: a protodomestication site, Anthropozoologica 25-26: 655-662.

Bulur, E. – Wieser, A. – Özer, A. – Göksu, H. Y. 1996: Electron Spin Resonance and Thermoluminescence Studies of Tooth Enamels and Obsidians from Aşıklı Höyük, Turkey, Archaeometry’94 (eds. Ş. Demirci, A. M. Özer, G. D. Summers): 643-654. Tübitak, Ankara.

Büyükarakaya, A. M. – Y. S. Erdal 2006: Çayönü ve Aşıklı Neolitik Toplumlarında Büyüme Bozuklukları, 21. Arkeometri Sonuçları Toplantısı: 63-78.

Dede, Yüksel 1997: Aşıklı Höyük Kerpiç Yapılarının Korunması Üzerine Çalışmalar. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.

Duru, G. 2002: Some architectural indications for the origins of Central Anatolia, The Neolithic of Central Anatolia (eds. F. Gérard - L. Thissen): 171-180.

Duru, G. 2005: Yakındoğu Neolitiğinde Orta Anadolu Bölgesi Neolitik Dönem Mimarlığının Yeri. İstanbul Teknik Üniversitesi, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.

Duru, G. 2010 : Aşıklı, Haberler- Türk Eskiçağ Bilimleri Enstitüsü.

Duru, G. 2013: Tarihöncesinde İnsan-Mekan, Topluluk-Yerleşme İlişkisi: MÖ 9. Bin Sonu-7. Bin başı, Aşıklı ve Akarçay Tepe, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul.

Duru, G. – M. Özbaşaran 2005: A non-domestic site in Central Anatolia, Anatolia Antiqua XIII: 15-28.

Ertuğ, F. 1997: An Ethnoarchaeological Study of Subsistence and Plant-Gathering in Central Anatolia. Washington University, Unpublished PhD thesis.

Esin, U. 1991: Aşıklı Höyük (Kızılkaya – Aksaray) Kurtarma Kazısı 1989, Türk Arkeoloji Dergisi XXIX: 1-34.

Esin, U. 1992: 1990 Aşıklı Höyük Kazısı (Kızılkaya Köyü-Aksaray İli), XIII. Kazı Sonuçları Toplantısı I: 131-153.

Esin, U. 1993: Zum Ursprung der Kastenbauweise in Anatolien, Istanbuler Mittelungen 43: 123-128.

Esin, U. 1993: Copper Beads of Aşıklı, Aspects of Art and Iconography: Anatolia and Its Neighbors. Studies in Honor of Nimet Özgüç : 179-183.

Esin, U. 1993: 1991 Aşıklı Höyük Kazısı (Aksaray İli, Kızılkaya Köyü) Kurtarma Kazısı, XIV. Kazı Sonuçları Toplantısı I: 131-146.

Esin, U. 1994: Akeramik Neolitik Evrede Aşıklı Höyük, XI. Türk Tarih Kurumu Kongresi: 29-38.

Esin, U. 1994: 1992 Aşıklı Höyük (Kızılkaya-Aksaray) Kurtarma Kazısı, XV. Kazı Sonuçları Toplantısı I: 77-95.

Esin, U. 1995: Early Copper Metallurgy at the Pre-Pottery Site of Aşıklı, Readings in Prehistory, Studies Presented to Halet Çambel: 61-77. Graphis Yayınları, Istanbul.

Esin, U. 1995: Aşıklı Höyük ve Radyo-Aktif Karbon Ölçümleri, İ. Metin Akyurt – Bahattin Devam Anı Kitabı, Eski Yakın Doğu Kültürleri Üzerine İncelemeler (eds. A. Erkanal, H. Erkanal, H. Hüryılmaz, A. T. Ökse): 135-146.

Esin, U. 1996: On Bin Yıl Öncesinde Aşıklı: İç Anadolu'da Bir Yerleşim Modeli, Tarihten Günümüze Anadolu’da Konut ve Yerleşme. Habitat II : 31-42.

Esin, U. 1998: Aşıklı Kültürü, Cappadocia/Kapadokya (ed. M. Sözen): 83-95. Ayhan Şahenk Vakfı, İstanbul.

Esin, U. 1998: The Aceramic Site of Aşıklı and its Ecological Conditions Based on its Floral and Faunal Remains, TÜBA-AR 1: 95-103.

Esin, U. 1998: Hunted animals at Aşıklı and the environment, Man and the Animal World. Studies in Archaeozoology, Archaeology, Antropology and Paleolinguistics in memoriam Sándor Bökönyi (eds. P. Anreiter, L. Bartosiewicz, E. Jerem, W. Meid) : 215-226.

Esin, U. 1999: Die Akeramischen Siedlungen von Aşıklı Höyük in Zentralanatolien, Çağlar Boyunca Anadolu’da Yerleşim ve Konut Uluslararası Sempozyumu 5-7 Haziran 1996: 175-187. Ege Yayınları, İstanbul.

Esin, U. 1999: Some Archaeological Evidence from the Aşıklı Excavations for Climatic Fluctuations in Central Anatolia During the early Holocene 10./9.Mill. BP,Anadolu Araştırmaları XV: 1-26.

Esin, U. 1999: Copper Objects from the Pre-Pottery Neolithic site of Aşıklı (Kızılkaya Village, Province of Aksaray, Turkey), The Beginnings of Metallurgy (eds. A. Hauptmann, E. Pernicka, T. Rehen, Ü. Yalçın): 22-30. Bochum.

Esin, U. 2000: 1998 Aşıklı Höyük (Aksaray İli) Kurtarma Kazısı Raporu, 21. Kazı Sonuçları Toplantısı 1: 71-80.

Esin, U. 2000: Aşıklı Höyük Kurtarma Kazıları, Türkiye Arkeolojisi ve İstanbul Üniversitesi (1932 – 1999 ) (ed. O. Belli): 80-86. İstanbul.

Esin, U. 2007: Aşıklı Höyük, Die aeltesten Monumente der Menschheit/İnsanlığın En Eski Anıtları: 114, 458. Badisches Landesmuseum Karlsruhe.

Esin, U. - S. Harmankaya 1992: Aşıklı Höyük: Akeramik Neolitik Evre'de Yeni Bir Kültür Modeli, Arkeoloji ve Sanat Dergisi 54/55: 2-12.

Esin, U. - S. Harmankaya 1999: Aşıklı, Neolithic in Turkey, The Cradle of Civilisation (eds. M. Özdoğan-N. Başgelen): 115-132. Arkeoloji ve Sanat, Istanbul.

Esin, U. - S. Harmankaya 1999: Aşıklı Höyük Kazısı 1997, XX. Kazı Sonuçları Toplantısı I: 101-114.

Esin, U. - S. Harmankaya 2007: Aşıklı Höyük, Türkiye’de Neolitik Dönem (eds. M. Özdoğan-N. Başgelen): 255-272. Arkeoloji ve Sanat, Istanbul.

Esin, U. - E. Bıçakçı- M. Özbaşaran - N. Balkan Atlı - D.Berker - İ. Yağmur - A.K. Atlı 1991: Salvage Excavations at the Pre-Pottery Site of Aşıklı Höyük of Central Anatolia, Anatolica XVII: 123-174.

Gérard, F. – L. Thissen 2002: The Neolithic of Central Anatolia. Ege Yayınları, Istanbul.

Gülçur, S. 1994: Aşıklı Höyük Çitlenbikleri, IX. Arkeometri Sonuçları Toplantısı: 101-109.

Güldoğan, Emre 2002: Aşıklı Höyük Sürtme Taş Endüstrisi ve Sorunları. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.

Kaya, Munise 2002: Aşıklı Höyük 4GH Derin Sondaj Açması Kemik Buluntuları. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.

Kayacan, N. - . M. Özbaşaran 2007: The Choice of Obsidian and its Use at Musular - Central Anatolia, Les communautés du Néolithique pré-céramique d’Eurasia: de l’analyse de la diversité des systémes techniques a la caractérisation des comportements sociaux, (Eds. L. Astruc- D. Binder- F. Briois), Editions APDCA, Antibes, 229-233.

Kayacan, N. - M. Özbaşaran 2011: Preliminary Results of the Technological Analyses of the Musular Obsidian- Central Anatolia, The State of the Stone: Terminologies, Continuities and Contexts in Near Eastern Lithics. E. Healey, S. Campbell and O. Maeda (eds), Studies in Early Near Eastern Production, Subsistence, and Environment 13 (2011): 417-419. Berlin: ex oriente.

Kurt, N. – M. Özbaşaran 2013: Aşıklı Höyük Sonuçları-2012, Haberler TEBE, sayı 35, s. 24-25.

Özbaşaran, M. 1998: The Heart of a House: The Hearth-Aşıklı Höyük, a Pre-pottery Neolithic Site in Central Anatolia, Light on Top of the Black Hill. Studies Presented to Halet Çambel (eds. G. Arsebük-M. J. Mellink-W. Schirmer): 555-566. İstanbul.

Özbaşaran, M. 1999: Musular: A General Assessment on a New Neolithic Site in Central Anatolia, Neolithic in Turkey (Eds. M. Özdoğan-N. Başgelen), Arkeoloji ve Sanat Yayınları, 147-155.

Özbaşaran, M. 2000 : The Neolithic Site of Musular- Central Anatolia, Anatolica XXVI, 129-151.

Özbaşaran, M. 2003: Musular -Aşıklı İlişkisinde Kireç Tabanlı Yapılar, Ufuk Esin’e Armağan, Köyden Kente, Yakındoğu’da İlk Yerleşimler,  (eds. M. Özdoğan- H. Hauptmann - N. Başgelen): 2. Cilt: 361-372.

Özbaşaran, M. 2007: Kapadokya Yerel Mimarisinde Anakaya İşçiliği. Tarihöncesi ve Günümüz Örnekleri, Refik Duru’ya Armağan- Studies in Honour of Refik Duru, (Der. G. Umurtak- Ş. Dönmez- A. Yurtsever), Ege Yayınları, İstanbul, 51-58.

Özbaşaran, M. 2007: Musular, in vor 12.000 Jahren in Anatolien, Die aeltesten Monumente der Menschheit, Badischen Landesmuseum Karlsruhe, Karlsruhe, 117.

Özbaşaran, M. – M. Cutting 2007: Das Neolithikum in Zentralanatolien, in vor 12.000 Jahren in Anatolien, Die aeltesten Monumente der Menschheit, Badischen Landesmuseum Karlsruhe, Karlsruhe, 112-125.

Özbaşaran, M. 2011: Aşıklı 2010, Anatolia Antiqua XIX (2011): 27-37.

Özbaşaran, M. 2011: The Neolithic on the Plateau, S. Steadmann- G. McMahon (eds). The Oxford Handbook of Ancient Anatolia 10.000-323B.C:E.: 99-124. Oxford University Press.

Özbaşaran, M. 2012: Aşıklı Höyük, http://www.bilimania.com/haber/702/asikli-hoyuk25 Şubat 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

Özbaşaran, M. 2012: Aşıklı, M. Özdoğan, N. Başgelen and P. Kuniholm (eds.) The Neolithic in Turkey, New Excavations & New Research. Central Turkey: 135-158. Archaeology & Art Publications, Istanbul.

Özbaşaran, M. 2013: Orta Anadolu'nun Neolitikleşme Sürecinde Aşıklı, Colloquium Anatolicum XII: 1-14.

Özbaşaran, M. - G. Duru 2011: Asikli Höyük, un village d'Anatolie centrale, il y a 10 000 ans, Archéologia no 489: 54-65.

Özbaşaran, M. - G. Duru- N. Kayacan - M. Endoğru 2002: Musular 2000 Yılı Kazısı, 23. Kazı Sonuçları Toplantısı 2. cilt, 115- 122.

Özbaşaran, M. - G. Duru- H. Buitenhuis - N. Kayacan - R. Christidou 2003: Musular 2001 Yılı Kazısı, 24. Kazı Sonuçları Toplantısı 1. cilt, 259- 268.

Özbaşaran, M. – G. Duru – B. Erdoğu – N. Kayacan – Y. Kiper 2006: Musular Kazı ve Araştırma Projesi, 2003-2004, 27. Kazı Sonuçları Toplantısı 1. cilt, 241- 248.

Özbaşaran, M. – G. Duru – N. Kayacan – B. Erdoğu – H. Buitenhuis 2007: Musular 1996-2004: Genel Değerlendirme, Türkiye’de Neolitik Dönem, (Der. M. Özdoğan- N. Başgelen), Arkeoloji ve Sanat Yayınları, 273-283.

Özbaşaran, M. – G. Duru – D. Teksöz- S. Omacan 2010: Yaşayan Geçmiş: Aşıklı Höyük, TÜBA Kültür Envanteri Dergisi 8: 215-228.

Özbaşaran, M. – G. Duru – N. Kayacan – B. Erdoğu – H. Buitenhuis 2012: Musular –The 8th Mill cal. BC Sattelite Site of Aşıklı, M. Özdoğan, N. Başgelen and P. Kuniholm (eds.) The Neolithic in Turkey, New Excavations & New Research. Central Turkey: 159-180. Archaeology & Art Publications, Istanbul.

Özbek, M. 1992: Aşıklı Höyük Neolitik İnsanları, VII. Arkeometri Sonuçları Toplantısı: 145-160.

Özbek, M. 1993: Aşıklı Höyük Neolitik Çağ İnsanları, VIII. Arkeometri Sonuçları Toplantısı: 201-212..

Özbek, M. 1993: Antropologia de les Poblacions Neolítiques de Çatal Höyük, d'Aşıklı ı de Çayönü (Turqia), Cota Zero 9: 31 – 35. Barcelona.

Özbek, M. 1994: Aşıklı Höyük İnsanları (1990 ve 1992 Buluntuları), IX. Arkeometri Sonuçları Toplantısı : 23-31.

Özbek, M. 1996: Aşıklı Neolitik Çağ İnsanlarında Ağız Sağlığı ve Beslenme, 1995 Yılı Anadolu Medeniyetleri Müzesi Konferansları : 82-93.

Özbek, M. 1998: Human Skeletal Remains From Aşıklı, a Neolithic Village Near Aksaray, Turkey, Light on Top the Black Hill. Studies Presented to Halet Çambel(eds. G. Arsebük, M. J. Mellink, W. Schirmer) : 567-579.Istanbul.

Özbek, M. 1999: Aşıklı (Aksaray) Neolitik Çağ Erkeğinde Demir Eksikliğinden Kaynaklanan Rahatsızlık, Belleten LXX/234: 391-402.

Stiner, M. C. et al. 2014: A Forager-Herder Trade-off, from Broad-Spectrum Hunting to Sheep Management at Aşıklı Höyük, Turkey, PNAS 111 (23).

Thissen, L. 2002: Appendix I. CANeW 14C databases and 14C charts, Anatolia, 10,000-5000 cal BC, The Neolithic of Central Anatolia (eds. F. Gérard- L. Thissen): 299-337. Ege Yayınları, Istanbul.

Todd, I. 1966: Aşıklı Hüyük - A Protoneolithic Site in Central Anatolia, Anatolian Studies XVI: 139-163.

Uzdurum, M. – M. Özbaşaran 2012: Aşıklı Höyük'te Günlük Faaliyetler ve Bulgular – 2011, Haberler TEBE, sayı 33, s. 19-21.

Uzdurum, M. 2013: Aşıklı Höyük Yerleşmesinde Ateş Yerleri ve Kullanımı, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.

Yalçın, Ü., Pernicka, E. 1999: Frühneolithische Metallurgie von Aşıklı Höyük, The Beginnings of Metallurgy. Der Anschnitt 9 (eds. A. Hauptmann, E. Pernicka, T. Rehen, Ü. Yalçın): 45-54. Bochum.

Yıldırım, Semra 1999: Çanak Çömleksiz Neolitik Dönemde Ok ve Mızrak Uçlarının Gelişimi, Aşıklı Höyük Örneği. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.

Yıldırım Balcı, Semra 2007: Orta Anadolu Obsidyen Teknolojisi: Aşıklı Höyük Modeli, Tekno-Kültürel Kökeni ve Evrimi. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Yayımlanmamış Doktora Tezi.

Yılmaz, Yasemin 2002: Aşıklı Höyük İskeletlerinin Morfolojik Olarak Karşılaştırmalı İncelenmesi. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.

van Zeist, W.- G. Jan de Roller 1995: Plant Remains from Aşıklı Höyük, A Pre-Pottery Neolithic Site in Central Anatolia, Vegetation History and Archaebotany 4 : 179-185.

van Zeist, W.- G. Jan de Roller 2003: Some Notes on the Plant Husbandary of Aşıklı Höyük, Reports on Archaeobotabical Studies in the Old World (ed. W. Van Zeist): 115-142. Gröningen.