Afganistan'da kadın
Afganistan'da kadın hakları tarih boyunca çeşitlilik göstermiştir. 1964'teki Afganistan anayasasıyla kadınlar resmen eşitlik kazandı. Ancak bu haklar, 1990'larda ortaya çıkan iç savaş sırasında Taliban gibi farklı geçici yöneticiler tarafından kadınların elinden alındı. Özellikle Taliban yönetimi sırasında kadınlar, özellikle sivil özgürlükler açısından çok az özgürlüğe sahip olmuş ya da bu haklardan tamamen mahrum kalmıştır. 2001 sonlarında Taliban rejiminin kaldırılmasıyla Afganistan İslam Cumhuriyeti'nde kadın hakları kademeli olarak iyileştirildi ve büyük ölçüde 1964'teki anayasaya dayanan 2004 anayasasında kadınlar bir kez daha hukuken erkeklerle eşit oldu. Bununla birlikte özellikle de kırsal kesimde yaşayan ve uluslararası endişe yaratmaya devam eden kadınlara yönelik gerici bir bakış açısından ötürü hakları hâlâ belli değildir. Taliban 2021'de Afganistan'ın çoğunu kontrol altına aldığında ise ülkedeki kadınların geleceğiyle ilgili endişeler arttı.
 Afganistan'daki kadınlar, 2006 | |
| Cinsiyet Eşitsizliği Endeksi[2] | |
|---|---|
| Değer | 0,655 (2019) |
| Sıra | 157/162 |
| Hamilelikten dolayı anne ölümü (100.000'de) | 152 (2020) |
| Mecliste kadınlar | %0 (2022) |
| Orta öğretim 25 yaş üstü kadınlar | %30 (2018) |
| İşgücünde kadınlar | %21,62 (2020)[1] |
| Küresel Cinsiyet Uçurumu Endeksi | |
| Değer | NR (2012) |
| Sıra | NR/149 |
Tarihi
değiştir
-_Menschen_-_Annemarie_Schwarzenbach_-_SLA-Schwarzenbach-A-5-20-203.jpg)
Afganistan'ın nüfusu kabaca 34 milyondur. Bunların 15 milyonu erkek; 14,2 milyonu kadındır. Afgan halkının yaklaşık %22'si kentlidir ve kalan %78'i kırsal alanlarda yaşamaktadır. Yerel geleneğin bir parçası olarak çoğu kadın liseyi bitirir bitirmez evlenir. Birçoğu hayatlarının geri kalanında ev hanımı olarak yaşar.
Emanullah Han
değiştirAfganistan'ın bazı yöneticileri kadınların özgürlüğünü artırmaya çalışmış fakat bu girişimler çoğunlukla başarısız olmuştur. Ancak birkaç lider geçici de olsa bazı önemli değişiklikler yapabilmiştir. Bunlardan ilki, 1919'dan 1929'a kadar hüküm süren ve ülkeyi modernleştirmenin yanı sıra birleştirme girişiminde daha dikkate değer değişiklikler yapan Kral Emanullah'tır. Ataerkil ailelerin kadınlar üzerinde uyguladığı kontrolü azaltmak için kadınların kamusal alanda özgürlüğünü teşvik etti. Aileleri kızlarını okula göndermeye teşvik etmenin yanı sıra kadınların başörtülerini çıkarmaya teşvik etti ve onları daha batılı bir giyim tarzını benimsemeye ikna etti. 1921'de zorla evlilik, çocuk evliliği ve başlık parasını ortadan kaldıran bir yasa çıkardı ve Afganistan bölgesindeki haneler arasında yaygın bir uygulama olan çok eşliliğe kısıtlamalar getirdi.
Afgan kadınları için modern sosyal reform, Kral Emanullah'ın karısı Kraliçe Süreyya'nın kadınların yaşamlarını ve aile, evlilik, eğitim ve mesleki yaşamdaki konumlarını iyileştirmek için hızlı reformlar yapmasıyla başladı. İlk kadın dergisinin yanı sıra ilk kadın örgütü olan Anjuman-i Himayat-i-Niswan'ı, kız okulları Masturat (1920) ile İsmat (Malalay) okullarını (1921) ve Masturat Kadın Hastanesini (1924) kurdu, ayrıca annesi tarafından düzenlenen kadın dergisi Ishadul Naswan'a (1922) katkıda bulundu. Eşiyle birlikte görünerek cinsiyet ayrımcılığının kaldırılmasına örnek oldu ve herkesin içinde peçe takmayarak birçok kadına örnek oldu ve kendisini başkaları izledi. Afganistan'daki yöneticiler listesinde yer alan tek kadındır.
Kraliçe Süreyya, eşiyle birlikte kadınlara yönelik sosyal reformları savunması protestolara yol açtı ve bu da 1929'da kocasıyla birlikte olan saltanatının sonuna sebep oldu. Kral Emanullah Han'ın görevden alınması ciddi bir boşluğa neden oldu. Halefi peçeyi eski haline getirdi ve kadın haklarındaki reformları geri alarak örtünmeyi pekiştirdi.
Muhammed Nadir Şah
değiştirHalefler Muhammed Nadir Şah ve Muhammed Zahir Şah daha temkinli davrandılar. Ancak yine de kadın haklarının ılımlı ve istikrarlı bir şekilde iyileştirilmesi için çalıştılar. İkinci Dünya Savaşı'ndan sonra modernleşme reformları hükûmet tarafından gerekli görülmüş ve bu da kadın hareketinin yeniden canlanmasıyla sonuçlanmıştır. 1946'da hükûmet destekli Kadın Refahı Derneği, Kraliçe Hümeyra Begüm yönetiminde kuruldu. Bu dernek, kızlar için okul dersleri ve kadınlara meslek eğitimleri verdi ve 1950-51 yılları arasında Kabil Üniversitesinden kadın öğrenciler kabul etti.
Muhammed Davud Han'ın 1953'te başbakan olarak seçilmesinin ardından, kadınlara daha fazla kamusal varlık kazandıran sosyal reformlar teşvik edildi. Amaçlarından biri, kadınlara ikinci sınıf vatandaş muamelesi yapan aşırı muhafazakar, İslamcı gelenekten kurtulmaktı. Zamanında modernleşme yolunda önemli ilerlemeler kaydetti.
Başbakan, kadınlara eşit hakları dikkatli ve kademeli olarak hazırladı. 1957'de Kabil Radyosu'nda kadın işçileri tanıtarak Kairo'daki Asyalı Kadınlar Konferansı'na kadın delegeler göndererek ve 1958'de hükûmetin çanak çömlek fabrikasına kırk kız çocuğu istihdam ederek başladı. Bu, herhangi ayaklanma olmadan karşılandığında hükûmet çok tartışmalı olan açıklama adımının zamanının geldiğine karar verdi. Ağustos 1959'da, Jeshyn festivalinin ikinci gününde, Kraliçe Hümeyra Begüm ve Prenses Belkıs, Başbakan'ın eşi Zamina Begüm'un yanında, açılışı yapılan askeri geçit töreninde kraliyet kutusunda göründüler. Bir grup İslam din adamı, şeriatın sözlerine saygı gösterilmesini talep etmek için başbakana protesto mektubu gönderdi. Başbakan, onları başkente davet ederek yanıt verdi ve kutsal kitabın gerçekten de peçeli kara çarşafı giymeyi belirten kanıtlar istedi. Din adamları böyle bir pasaj bulamayınca başbakan, İslam hukuku gerektirmediği için kraliyet ailesinin kadın üyelerinin artık peçe takmayacaklarını ilan etti. Peçeli kara çarşaf hiçbir zaman yasaklanmazken kraliçe ve başbakanın eşi örneğini hükûmet yetkililerinin eşleri ve kızları ile birlikte üst sınıf ve orta sınıftan diğer şehirli kadınlar izledi.
1964 Afganistan Anayasası, kadınlara genel oy hakkı ve seçilme hakkı da dahil olmak üzere eşit haklar verdi. Şehirlerde kadınlar başörtüsüz görünebiliyor, kamu görevlerinde hizmet edebiliyor ve bilim adamı, öğretmen, doktor ve memur olarak iş bulabiliyordu ve önemli eğitim fırsatları ile önemli miktarda özgürlüğe sahiptiler. Ancak, bu reformların şehirler dışında çok az etkisi olduğu ve esas olarak kentsel seçkin kadınları ilgilendirdiği için kadınların çoğunluğu bu fırsatlardan yararlanamadı. Kırsal kesim derinden ataerkil kabile toplumuydu ve kırsal kesimdeki kadınların yaşamları şehirde meydana gelen değişimden etkilenmedi.
1977'de Afganistan Devrimci Kadın Birliği (RAWA), Mina Keşvar Kemal tarafından kuruldu. RAWA halen Afganistan-Pakistan bölgesinde faaliyet gösteriyor
Komünist dönem
değiştirMuhammed Davud Han hükûmetini deviren 1978 Sevr Devrimi'ni izleyen Afganistan Demokratik Cumhuriyeti (1978-1987) ve Afganistan Cumhuriyeti (1987-1992), Afganistan'da kadınlar için eşi görülmemiş bir eşitlik dönemi yaratmıştır. Komünist ideoloji resmen cinsiyet eşitliğini ve kadın haklarını savundu ve komünist hükûmet bunu Afganistan'ın hem kentsel hem de kırsalındaki tüm sınıflarda uygulamaya çalıştı.
1978'de Nur Muhammed Terakki liderliğindeki hükûmet kadınlara eşit haklar verdi. Bu onlara kocalarını ve kariyerlerini seçme konusunda teorik güç verdi. Afgan Kadın Konseyi (AWC) bu hakları savunmak ve uygulamak için bir örgüt olarak kurulmuştur. 1989 yılına kadar AWC, Masuma Esmati-Wardak ve sekiz kadından oluşan bir personel tarafından yönetiliyordu. AWC'nin neredeyse tüm illerde yaklaşık 150.000 üyesi ve ofisi vardı. AWC, Afganistan'da okuma yazma bilmemeyle mücadelede kadınlara sosyal hizmetler sağladı ve sekreterlik, kuaförlük ve imalat alanlarında mesleki eğitim verdi.
Komünist dönemde kadın hakları hem Afgan hükûmeti hem de Sovyetler tarafından desteklendi. Kadın haklarının esas olarak kentsel seçkin kadınlarla sınırlı olduğu monarşi dönemindeki durumun aksine, komünistler toplumsal cinsiyet eşitliğini ve kadın haklarını toplumun tüm sınıflarına, ayrıca kırsal kesimdeki kadınlara ve kız çocuklarına da uygulamaya çalıştılar. Kız çocukları için başörtüsü açma ve zorunlu eğitim politikası, ancak muhafazakar kırsal nüfustan güçlü bir tepkiyle karşılandı ve Sovyetlere ve komünist rejime karşı direnişe katkıda bulundu.
Mücahidler ve Taliban dönemi
değiştir1992'de Muhammed Necibullah yönetimindeki hükûmet Afganistan İslam Devleti'ne geçti. Afganistan'daki savaş, Gulbeddin Hikmetyar'ın Kabil'de İslam devletine karşı bir bombardıman kampanyası başlatmasıyla yeni bir aşamaya girdi.
İslam devleti kurulduğunda getirilen kısıtlamalar "alkolün yasaklanması ve kadınlar için bazen tamamen sembolik bir peçenin uygulanması" idi. Ancak kadınlar işyerinde çalışmaya devam etti ve 1964 Anayasası'nın liberal hükümleri büyük ölçüde desteklendi. Hikmatyar'ın 1996'da Afganistan başbakanı olarak İslam devletine entegre edilmesinden sonra kadınlar daha da kısıtlanmaya başladı. Televizyona çıkan kadınların kovulmasını istedi. Dört yıllık şiddetli iç savaş sırasında çok sayıda kadın kaçırıldı ve bazıları tecavüze uğradı. Bu dönemde Taliban, Kabil'in kontrolünü ele geçirmek için yola çıktı.
Liderleri Molla Ömer gibi, çoğu Taliban askeri komşu Pakistan'daki Vahhabi okullarında eğitim görmüş yoksul köylülerdi. Pakistanlı Peştunlar da gruba katıldı. Pakistanlı Peştunlar da gruba katıldı. Taliban, kadınların işe gitmelerinin yasak olduğunu ve yanında bir erkek aile üyesi olmadıkça evlerinden çıkmayacaklarını açıkladı. Dışarı çıktıklarında, tamamen örten bir burka giymeleri istendi. Kadınlar örgün eğitimden mahrum bırakıldı ve genellikle evde kalmaya zorlandı.
Taliban'ın beş yıllık yönetimi sırasında, Afganistan'daki kadınlar esasen ev hapsine alındı ve çoğu zaman kimsenin içeriyi ve dışarıyı görememesi için pencerelerini boyamaya zorlandı. Bir zamanlar saygın mevkilerde bulunan bazı kadınlar, sahip oldukları her şeyi satarak ya da hayatta kalabilmek için dilenerek sokaklarda burkalarıyla dolaşmaya zorlandı. Birleşmiş Milletler, ABD'nin aşırı ekonomik sıkıntılara yol açan ağır yaptırımlar uygulamasıyla Taliban hükûmetini tanımayı reddetti.
Öğretmenlerin çoğu, Taliban rejiminden önce kadın olduğu için, kadın istihdamına getirilen yeni kısıtlamalar, hem erkek hem de kız çocuklarının eğitimine büyük bir yük getiren büyük bir öğretmen eksikliği yaratmıştır. Kadınların öğretmenlik de dahil olmak üzere çoğu işte yasaklanmasına rağmen tıp alanındaki bazı kadınların çalışmaya devam etmelerine izin verilmiştir. Bunun nedeni, Taliban'ın kadınların sadece kadın doktorlar tarafından tedavi edilmesini istemesidir.
Birkaç Taliban ve El Kaide komutanı, Pakistan'da insan kaçakçılığı yapmış, kadınları kaçırmış ve onları zorla fuhuş ve köleliğe mahkûm etmiştir.
15 Ağustos 2021 tarihinde tekrar Taliban yönetimine giren Afganistan'daki açıklamalara göre Taliban, kadınların eğitim alması konusunda olumlu ifadelerde bulunsa da, uzun zaman geçmeden bir grubun bir üniversiteye kız öğrencilerin girmesine müsaade etmemesi, hâlâ şeriat kurallarına uyulmamasına katı cezalar ile karşılık verilmesi aradaki çelişkiyi ortaya koymaktadır.
Aktivistler
değiştir
Ülkede, Afgan kadınların güçlendirilmesi ve siyasi katılımı için çalışan birçok kadın aktivist bulunur. Afganistan'da Taliban kontrolü ele geçirdiğinde kadınların ve kız çocukların haklarını gasbeden uygulamaları üzerine ülkede kadın protestoları başlamıştır.[3] Pankartlar ve sloganlarla sokaklara çıkan kadınlar eylemlerinde en çok Ekmek, İş ve Özgürlük sloganını kullanmıştır.[4] Pek çok kadın aktivist, eylemleri nedeniyle Taliban yönetiminden şiddete maruz kalmış, gözaltına alınmış ve işkence görmüştür.[3] Aktivistlerin çoğunun adı, güvenlik endişesi ile gizli tutulmaktadır. Bazı Afgan kadın aktivistler arasında şu isimler yer alır:
Cemile Afgani, Afgan kadınların güçlendirilmesi ve siyasi katılımı için çalışan Noor Eğitim ve Kapasite Geliştirme Örgütü (NECDO) adlı sivil toplum kuruluşunun kurucusudur. 2021'e kadar Afganistan'da yaşadı. Afganistan Yüksek Barış Konseyi'nin sivil toplum danışma grubunun üyelerindendi. Taliban'ın ülkede gücü eline geçirmesi üzerine Kanada'ya göç etti.
Sonita Aliazade, 17 yaşına bastığı 2014 yılında Satılık Gelinler isimli şarkısı tanımış bir rap müzisyenidir.[5] Bu şarkı için çektiği klibin viral olmasından sonra çocuk yaşta evliliğe karşı kadın hakları için mücadele eden en görünür savunuculardan biri haline gelmiştir.[6] Yaşamını ABD'de sürdüren Alizade, 2020'de Birleşmiş Milletler'de çocuk yaşta evlilik ve kız çocuklarının eğitimi konusunda bir konuşma yapmıştır.[7]
Maria Başir, yaşadığı Herat kentinin 1995'te Taliban güçleri tarafından işgalinden sonra kız çocuklarını kendi evinde gizli olarak kız çocuklarına ders verdi. İşgalden sonra başsavcı olarak atandı ve Afganistan'ın ilk kadın başsavcısı oldu. Kadınların adil yargılanması, onlara aile-içi şiddet uygulayan kocalarının ve ailelerinin cezalandırılması için çalışmaları ile tanınır.
Maral (takma ad), 2004'ten itibaren Afganistan'da kadınları haklarını öğrenmeleri, ekonomik bağımsızlıklarını kazanmaları için teşvik eden çalışmalar yürütür. Sivil toplum kuruluşlarına katılan ve kadın hakları için eylem yapan Maral, kırsal kesimde ev içi şiddet kurbanı olan kadınların korunmaları için çalışmalar yapmış ve adalet arayışlarında onlara yardımcı olmuştur. 2021'de BBC 100 Kadın listesinde yer almıştır.[8]
Neda Parwani, Afgan Kadınlarının Kendiliğinden Hareketi adlı kadın hareketinin önemli isimlerindendir.[9] Diş Hekimi olan Neda Parwani, yerel bir medya kuruluşunda sunuculuk yapmıştır.[9] Kadınların eğitime erişimi, istihdam olanakları ve kamusal hayata katılımı konularında çalışmaları ile tanınır. Kadınların Taliban rejimi altında karşılaştıkları zorluklara uluslararası kamuoyunun dikkatini çekmek için çalışmıştır. Parwani, 19 Eylül 2023'te Kabil'in Khairkhana bölgesindeki evinde kocası, babası ve kayınpederi birlikte tutuklanmış ve bebeği ile birlikte 3 ay tutulduktan sonra 14 Aralık 2023'te serbest kalmıştır. Dört ay ülkeden çıkma yasağı konan Parwani, bu sürenin sonunda ülkeden ayrılıp Pakistan'a gitti.
Zholia Parsi, Afgan Kadınlarının Kendiliğinden Hareketi 'nin lideridir.[10] 14 yıl öğretmenlik yapmış; 2021'de Kabil'in Taliban güçlerinin kontrolüne geçmesinden sonra işinden kovulmuştur.[11] PEN Uluslararası Yazarlar Birliği üyesidir.[12] 27 Eylül 2023'te Kabil'deki evinde gözaltına alındı. 18 Aralık 2023'e kadr çocuğu ile birlikte gözaltında tutuldu.[13] Serbest kaldıktan sonra. yurtdışına sürülmüş, ülkesini terk etmek zorunda kalmıştır.[11]
Parisa Azad, Taliban'ın iktidarı ele geçirmesinin ardından protestolar düzenleyen Afgan Kadınları için Adalet ve Özgürlük Hareketi üyesidir. Parisa Azad, 14 Kasım 2023'te Taliban istihbaratı tarafından Kabil'in batısındaki Daşte Barçi mahallesinde yakalandı, 25 Aralık'ta serbest kaldı.[14]
Manizha Sediqi, Kabul'de ve diğer illede düzenlediği eylemlerle Taliban'ı, ülkedeki kadın ve kız çocuklarına yönelik ayrımcı muamelelere son vermeye çağıran Afgan Kadınlarının Kendiliğinden Hareketi adlı kadın hareketinin üyesidir.[15] Eylül 2023'te Kabil'de gözaltına alındı;[15][16] 7 Nisan 2024'te serbest bırakıldı.[13]
Kaynakça
değiştir- ^ "Labour force participation rate, female". 14 Ekim 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ "Gender Inequality Index" (PDF). HUMAN DEVELOPMENT REPORTS. 19 Aralık 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Kasım 2021.
- ^ a b "Women's Rights Activists Under Attack in Afghanistan | Human Rights Watch" (İngilizce). 30 Kasım 2023. Erişim tarihi: 10 Kasım 2024.
- ^ "Bread, Work, Freedom—Afghan Women's Two Years of Resistance | Human Rights Watch" (İngilizce). 16 Ağustos 2023. Erişim tarihi: 10 Kasım 2024.
- ^ "Sonita Alizadeh çocuk gelinlere umut verecek". Euronews. 1 Aralık 2015. Erişim tarihi: 10 Kasım 2024.
- ^ "Biography: Sonita Alizadeh". National Women's History Museum (İngilizce). Erişim tarihi: 10 Kasım 2024.
- ^ "Taliban, BM Genel Kurulu'na katılmak için izin istedi". Medyascope. 22 Eylül 2021. Erişim tarihi: 10 Kasım 2024.
- ^ "BBC'nin 2021 yılı 100 Kadın listesi yayımlandı: Bu yılki listede Sevda Altunoluk ve Elif Şafak da var". BBC News Türkçe. 18 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Mayıs 2023.
- ^ a b Büsch, Sabine (2 Ağustos 2024). "Neda Perwani: They Can't Silence Us". Kite Runner (İngilizce). Erişim tarihi: 10 Kasım 2024.
- ^ "Taliban Transfers Arrested Woman Protester To Hospital, Say Sources". Afghanistan International (İngilizce). 5 Aralık 2023. Erişim tarihi: 10 Kasım 2024.
- ^ a b Parsi, Zholia (14 Ağustos 2024). "I was imprisoned and tortured by the Taliban for protesting gender apartheid in Afghanistan". Atlantic Council (İngilizce). Erişim tarihi: 10 Kasım 2024.
- ^ "Afghanistan: Detention of activist and PEN member highlights ongoing crackdown on women and girls". PEN International (İngilizce). Erişim tarihi: 10 Kasım 2024.
- ^ a b "Afghanistan: Further information: Four women protestors released: Zholia Parsi, Neda Parwani, Parisa Azada, and Manizha Seddiqi" (İngilizce). Amnesty International. 3 Mayıs 2024. Erişim tarihi: 10 Kasım 2024.
- ^ EnNews (25 Aralık 2023). "Taliban Released Parisa Azada - Rudabe Applied Studies Center". RASC News (İngilizce). Erişim tarihi: 10 Kasım 2024.
- ^ a b Zahidi, Besmellah (27 Şubat 2024). "Taliban Court in Kabul Sentences Women Activist to Two Years in Prison". KabulNow (İngilizce). Erişim tarihi: 10 Kasım 2024.
- ^ "Manizha Sediqi: I Have not Been Tortured in Prison". 4 Nisan 2024.