Ahmet Caferoğlu
Ahmet Caferoğlu (17 Nisan 1899, Gence - 6 Ocak 1975, İstanbul), Türk dilbilimci.
Ahmet Caferoğlu | |
|---|---|
 | |
| Doğum | 17 Nisan 1899 Gence |
| Ölüm | 6 Ocak 1975 (75 yaşında) İstanbul |
| Defin yeri | Zincirlikuyu Mezarlığı, İstanbul |
| Meslek | Dilbilimci |
| İmza | |
 | |
Türkçenin temel yapıtları, etimolojisi, Türk lehçeleri ve Anadolu ağızları üzerine çalışmalar yapmıştır. Türkiye'deki ilk ağız araştırıcısı ve dil tarihçisi unvanına sahip bilimdamıdır.[1] 1946-1973 yılları arasında İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili Tarihi Kürsüsü'nün başkanlığını yapmıştır.
İlk cildi 1959'da yayımlanan ve Türkoloji dilciliğin tarihinde Almanca Fundamenta adıyla tanınan; eski, yeni ve en yeni Türk yazı dilleri ve tarihî lehçelerine ilişkin ilk bilimsel denemeler seviyesinde bir el kitabı olarak da bilinen eseri hazırlayanlardan birisidir.[2]
Hayatı
değiştir1899 yılında Gence'de doğdu. Üç yaşında iken babası İsmail Bey'in ölümü üzerine annesi Cevher (veya Güher) Hanım tarafından büyütüldü.[3] 1905'teki Ermeni-Müslüman davası döneminde ailesiyle Semerkant'a göç etti.[4] İlk ve orta öğrenimini Semerkand'da tamamladıktan sonra Azerbaycan'a döndü; lise öğrenimini 1916'da Gence'de tamamladı. Kiev Yüksek Ticaret Enstitüsü'nde başladığı eğitimini yarım bırakmak zorunda kaldı ve Ekim Devrimi'nden sonra Gence'ye döndü. Bir süre Bakü Üniversitesi Türkoloji bölümüne devam ettikten (1919) sonra Azerbaycan'ın bağımsızlık mücadelesine katıldı. Nuri Paşa'nın komutanlık ettiği Kafkas İslam Ordusu'nda çarpıştı.[2]
Azerbaycan'da Sovyet yönetimi kurulması üzerine 1920'de Türkiye'ye iltica etti. Yükseköğrenimini İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi'nde tamamladı (1924). Bir süre İlahiyat Fakültesi kütüphanesinde memurluk yaptı. Daha sonra Türkiyat Enstitüsü'nde asistan oldu.[4]
1925'te Alman Dışişleri Bakanlığı'nın verdiği bursla Almanya'ya giderek Berlin ve Breslau üniversitelerinde okudu. Breslau Üniversitesi'nde Friedrich Giese'nin yönetiminde hazırladığı 75 Azarbajğanisce Lieder Bajaty in der Mundart von Gandscha nebst einer sprachlichen Erklarung (1929; Gence Ağzında 75 Azerbaycan Bayatısı Türküsü Bir Dil Açıklamasıyla) adlı teziyle doktor oldu. Aynı yıl Türkiye'ye döndü, İstanbul Darülfünunu Edebiyat Fakültesi Türk Dili Tarihi Kürsüsü'ne müderris muavini olarak atandı.
19 Ağustos 1934 tarihinde yapılan II. Türk Kurultayı sırasında dile getirdiği "Rus Dilinde İlk Türk Dili Yadigârları" başlıklı tezinin sunumu sırasında Sovyetler Birliği toprakları altında kalan akraba Türk topluluklarının dil birliğini sağlamak için tek bayrak altında toplanmasını işaret eden Turancı söylemi nedeniyle oturumu izlemekte olan Cumhurbaşkanı Mustafa Kemal Atatürk salonu terk etmiş, bunun üzerine Kurultay Başkanı TBMM Başkanı Kazım Özalp sözünün keserek kendisini kürsüden indirmiştir.[5]
1938'de profesör oldu. 1946'da Yeni Türk Dili Kürsüsü başkanı oldu. 1973'te emekli oluncaya değin bu görevde kaldı.
Azerbaycan Yurt Bilgisi (1932-1934), Türk Amacı (1942-1943) gibi dergilerin sorumlu müdürlüğünü, Türkiyat Enstitüsü'nün de müdürlüğünü yaptı (1965-73). 1946'dan başlayarak İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi onun başkanlığı altında yayımladı. 6 Ocak 1975'te İstanbul'da öldü. Zincirlikuyu Mezarlığı'nda toprağa verildi.
Çalışmaları
değiştirTürk Dilinin hemen her alanıyla ilgili araştırma ve incelemeler yayımladı. Türk dilinin gelişme aşamalarını göz önünde bulundurarak dört cilt olarak düşündüğü, ama iki cildini yayımlayabildiği Türk Dili Tarihi'nin (1958-64) ilk cildi Türk dilinin başlangıcından 9. yüzyıla, ikinci cildi ise 10. yüzyıldan 15. yüzyılın ortalarına değin süren dönemi içerir.
Türk sözlükçülüğü üzerinde de ayrıntılı biçimde duran Caferoğlu, ilk Türk sözlükçüsü Kaşgarlı Mahmud'u tanıtan bir kitap yazmış (Kaşgarlı Mahmut, 1938), Ebu Hayyan'ın Kıpçakca sözlüğünü yayıma hazırlamış (Kitabü'l-İdrak li-Lisani'l-Etrak, 1931), Uygur Türkçesinin söz varlığını derleyen kapsamlı bir sözlük çalışması ortaya koymuştur (Uygur Türkçesi, 1934-38, 3.bölüm; Eski Uygur Türkçesi Sözlüğü 1968).
Anadolu'nun çeşitli yörelerinden yaptığı dil derlemerini de 9 cilt olarak yayımlamıştır Anadolu Dialektolojisi Üzerine Malzeme, 1940-41, 2 cilt; 1942; Anadolu Ağızlarından Toplamalar, 1944; Güneydoğu İllerimiz Ağızlarından Toplamalar, 1945; Kuzeydoğu İllerimiz Ağızlarından Toplamalar, 1946; Orta Anadolu Ağızlarından Derlemeler, 1948; Anadolu İlleri Ağızlarından Derlemeler, 1951). Philologiae Turcicae Fundamenta 'da "Anadolu ve Rumeli Ağızları","Azerbaycan Dili" (Gerhard Doerfer ile birlikte) ve "Azerbaycan Edebiyatı" bölümlerini yazmıştır. Türk kavimlerine ilişkin notları ölümünden sonra kitaplaştırılmıştır (Türk Kavimleri, 1983).
Kaynakça
değiştir- ^ Önal, Kamil. "Prof. Dr. Ahmet Caferoğlu'nun Hayatı, Çalışma Alanları ve Bibliyografyası". İstanbul Kültür Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bitirme Çalışması, Mayıs 2013. Erişim tarihi: 26 Nisan 2018.
- ^ a b Musaoğlu, Mehman. "Ahmet Caferoğlu'nun Seçilmiş Eserleri Azerbaycan Türkçesi'nde" (PDF). Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi Sayı 24, Yıl 2007. 16 Temmuz 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Nisan 2018.
- ^ Attar, Aygün; Şimşir, Sabahattin (2013). Türkiye'de Yaşayan Azerbaycan Türkleri (PDF). Ankara. ISBN 978-975-267-883-5. 29 Mart 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 26 Nisan 2018.
- ^ a b Ahmad, Dilgam. "Ahmet Caferoğlu ve Onun Kars Vilayeti Notları" (PDF). Bizim Ahıska dergisi, Kış 2018. 27 Nisan 2018 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Nisan 2018.
- ^ Atatürk ve Dil Kurumu adlı makale 6 Mayıs 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. 13 Mayıs 2021 tarihinde erişilmiştir
Konuyla ilgili yayınlar
değiştirGasimov, Zaur. (2017) Transfer and Asymmetry. European journal of Turkish studies. DOI: 10.4000/ejts.5432