Aleksandr Soljenitsin

Aleksandr İsayeviç Soljenitsin (d. 11 Aralık 1918; Kislovodsk, Stavropol Krayı - ö. 3 Ağustos 2008, Moskova), 1970 Nobel Edebiyat Ödülü sahibi Rus yazardır.

Aleksandr Soljenitsin
Aleksandr Soljenitsin (1974)
Doğum	11 Aralık 1918(1918-12-11) Kislovodsk, Rusya
Ölüm	3 Ağustos 2008 (89 yaşında) Moskova, Rusya
Meslek	Yazar
Milliyet	Rus
Dönem	1962 - 2003
Tür	Roman
Önemli ödülleri	Nobel Edebiyat Ödülü (1970)

Yaşamı

1942'de üniversite diplomasını aldı. 1939-1945 arasında dört sene Sovyet ordusunda görev aldı. 1942 yılında yüzbaşı rütbesiyle II. Dünya Savaşı'na katıldı. Ancak cephedeyken yazdığı mektuplarda Josef Stalin hakkında eleştirilerini belirtince tutuklandı ve sekiz yıl ceza kampında hapis cezasına çarptırıldı. Sovyetler Birliği'nin Adolf Hitler'le uzlaşma yolu bulmasının savaşı önleyebileceğini, bu yüzden Sovyet halkının savaştan dolayı yaşadığı yıkımdan Stalin'in Hitler'den daha fazla sorumlu olduğunu iddia etti. Savaş bittikten sonra Moskova yakınlarındaki bir hapishaneye konulan Soljenitsin, 1950'de Kazakistan'da bulunan Ekibastus'ta siyasal tutuklular için düzenlenmiş özel bir kampa gönderildi ve üç yıl burada kaldı. Onu izleyen yıllarda istenmeyen kişi (persona non grata) ilan edildiği için sürgüne gönderildi.

Kazakistan'ın Kok Terek köyünde öğretmenlik yapmaya başlayan yazar, bu dönemde kansere yakalandı ve bir süre Taşkent'te tedavi gördü. Yeni parti şefi Nikita Kruşçev tarafından başlatılan Stalin'in etkilerini ortadan kaldırmaya yönelik operasyonlar çerçevesinde hakları geri verildiği için Ryasan'da çalışmasına olanak tanındı. 1962'de "İvan Denisoviç'in Yaşamında Bir Gün" adlı kitabını çıkardı. Bu öyküsünün başarısı üzerine kendini tamamen yazarlığa veren Soljenitsin, zorunlu çalışmayı anlatan Stalin karşıtı bu yapıtıyla Hruşçyov'in takdirini kazandı ve bir yıl sonra Sovyet Yazarlar Birliği'ne kabul edildi. Ancak "Matryonin dvor" ve "Dlya polzı dela" adlı öyküleriyle tekrar partinin hedef tahtası haline geldi. 1966'da yazara ülke dışına çıkma yasağı konuldu ve üç yıl sonra Yazarlar Birliği'nden çıkartıldı.

Yaşadığı dönem boyunca çeşitli cezalara çarptırılan Soljenitsin'in çalışma kampları hakkındaki kitabı Gulag Takımadaları, kapitalist ülkelerde yayına girdi ve anti-Sovyet propagandanın öğelerinden biri oldu. Yazar kendisine verilen 1970 Nobel Edebiyat Ödülü'nü dört yıl sonra alabildi. Bu ödülün kendisine politik nedenlerle verildiği iddia edildi. 1974'te Sovyet hükûmeti Soljenitsin'in vatandaşlığını iptal edip, onu sınır dışı etti. İki sene İsviçre'de kaldıktan sonra 1976'da Amerika Birleşik Devletleri'ne yerleşti. Bu dönemde Soljenitsin Vietnam'a Amerikan müdahalesini destekledi, Vietnam'da Amerikalı tutsakların köleleştirildiğini iddia etti. 1974 Portekiz Karanfil Devrimi'ne karşı Amerika'nın müdahale etmesi gerektiğini savundu. ABD ve Sovyetler Birliği barışı hakkında yazan Amerikalı yazarları eleştirdi. 1989'da yeniden Yazarlar Birliği'ne alındı. O dönem iktidarda bulunan Mihail Gorbaçov, yazarın yurttaşlık haklarının geri verilmesi doğrultusunda çalışmalar başlattı ve sürgünüyle ilgili kararı 1991 yılında resmen kaldırttı. 1994'te Rusya'ya dönen yazar parlamento önünde yaptığı konuşmada Rusya'nın kendisine göre hatalarla dolu demokrasiye geçiş şeklini eleştirdi. Komünizm dönemi Rusyasını anlattığı Gulag Takımadaları, birçok otoriteye göre komünizmin sonunu getiren eserdir.

Solzhenitsyn, 3 Ağustos 2008'de 89 yaşında Moskova yakınlarında kalp yetmezliğinden öldü. 6 Ağustos 2008'de Moskova'daki Donskoy Manastırı'nda bir cenaze töreni düzenlendi. Aynı gün manastırda, seçtiği bir yere gömüldü. Rus ve dünya liderleri ölümünden sonra Solzhenitsyn'e takdirlerini sundular.

Tarih ve Siyaset Üzerine Görüşleri

Hıristiyanlık, Çarlık ve Rus Milliyetçiliği Üzerine

William Harrison'a göre Solzhenitsyn, Sovyet Devletinin geleneksel Rus ve Ukrayna kültürünü "bastırdığını" iddia eden, Rusya, Ukrayna ve Belarus'u kapsayan birleşik bir Slav devletinin kurulmasını isteyen ve Ukrayna'nın bağımsızlığının şiddetli bir rakibi olan "ezeli gerici" idi. Ukrayna'nın bağımsızlığına ilişkin olumsuz görüşlerinin yıllar içinde daha radikal hale geldiği iyi belgelenmiştir. Harrison ayrıca Solzhenitsyn'in Pan-Slavist ve monarşist görüşlere sahip olduğunu iddia etti. Harrison'a göre, "Tarihsel yazımı, görünüşte her şeyin pembe olduğu idealize edilmiş bir Çarlık döneminden sonra bir özlemle doludur. Ortodoks temeller üzerine inşa edilmiş birleşik bir Slav devletinin (Rus imparatorluğu) batı bireyci liberalizmine ideolojik bir alternatif sağladığına inandığı rüya gibi bir geçmişe sığındı."

Ancak Solzhenitsyn, yazılarında ve konuşmalarında Romanov Evinden her Çarın politikalarını sert bir şekilde eleştirdi. Eleştirisinde ısrarcı bir tema, Romanov'ların, 1848 Macar Devrimi sırasında I. Nicholas gibi, yurt içinde kötü yönetirken yabancı ülkelerin iç işlerine müdahale etmeyi tercih etmeleriydi. Solzhenitsyn ayrıca, Rusya'nın Çarı Alexis'i ve Moskova'nın Patriği Nikon'u, Solzhenitsyn'in birliğin umutsuzca ihtiyaç duyulduğu bir zamanda Rus Ortodoks Kilisesi'ni hem böldüğünü hem de zayıflattığını söylediği 1666'in Büyük Bölünmesine neden olduğu için defalarca kınadı. Solzhenitsyn ayrıca, Bölünmeye neden olan ayin değişikliklerini reddeden Eski İnananlara karşı aforoz, Sibirya sürgünü, hapis, işkence ve hatta tehlikede yanma kullanmak için hem Çar'a hem de Patriğe saldırdı. Solzhenitsyn ayrıca, Bolşevik Devrimi'nden en sorumlu olduğunu düşündüğü Rus kültürünün 1666'da başladığını, Büyük Çar Peter Döneminde çok daha kötüye gittiğini ve Aydınlanma, Romantik dönem ve Gümüş Çağ'da bir salgına dönüştüğünü savundu.

Bu temayı genişleten Solzhenitsyn bir keresinde şöyle demişti: "Yarım asırdan fazla bir süre önce, ben hala çocukken, bazı yaşlıların Rusya'nın başına gelen büyük felaketler için şu açıklamayı sunduğunu duyduğumu hatırlıyorum: 'İnsanlar Tanrı'yı unuttu; bütün bunlar bu yüzden oldu. O zamandan bu yana devrimimizin tarihi üzerinde yaklaşık 50 yıl çalıştım; Bu süreçte yüzlerce kitap okudum, yüzlerce kişisel tanıklık topladım ve bu kargaşanın bıraktığı molozları temizleme çabasına şimdiden sekiz ciltlik katkıda bulundum. Fakat bugün, 60 milyon insanımızı yutan yıkıcı devrimin temel nedenini olabildiğince özlü bir şekilde formüle etmem istendiyse, bunu tekrarlamaktan daha doğru bir şekilde ifade edemezdim: 'İnsanlar Tanrı'yı unuttu; bütün bunlar bu yüzden oldu.'"

Bununla birlikte, Joseph Pearce ile yaptığı röportajda Solzhenitsyn, "[Eski İnananlar] inanılmaz derecede haksız muamele gördüler, çünkü ritüeldeki bazı çok önemsiz, önemsiz farklılıklar, kötü yargıyla ve çok sağlam bir temel olmadan teşvik edildi. Bu küçük farklılıklar nedeniyle, çok acımasız şekillerde zulüm gördüler, bastırıldılar, sürgün edildiler. Tarihsel adalet açısından, onlara sempati duyuyorum ve onların tarafındayım, ancak bu, insanlığa ayak uydurabilmek için dinin formlarını modern kültüre uyarlaması gerektiği konusunda söylediklerimle hiçbir şekilde bağlantılı değil. Başka bir deyişle, Eski İnananlarla dinin donması ve hiç hareket etmemesi gerektiği konusunda hemfikir miyim? Hiç de değil!"

Solzhenitsyn, Pearce tarafından Roma Katolik Kilisesi içindeki İkinci Vatikan Konseyi ve Paul VI Kitlesi üzerindeki bölünme hakkındaki görüşleri sorulduğunda, "Rus Ortodoks Kilisesi'ne özgü bir soru, Eski Kilise Slavonic'i kullanmaya devam etmeli miyiz, yoksa çağdaş Kiliseyi daha fazla tanıtmaya başlamalı mıyız?" Rus dili hizmete girdi mi? Hem Ortodoks'ta hem de Katolik Kilisesi'ndekilerin korkularını, ihtiyatlılıklarını, tereddütlerini ve bunun Kiliseyi modern duruma, modern çevreye düşürdüğü korkusunu anlıyorum. Bunu anlıyorum, ama ne yazık ki, eğer din değişmesine izin vermezse, dünyayı dine döndürmenin imkansız olacağından korkuyorum çünkü dünya kendi başına dinin eski talepleri kadar yükselmekten aciz. Dinin gelip onu biraz karşılaması gerekiyor."

Solzhenitsyn'in "sık sık reformcuların yanına inen bir ezeli gelenekçi olarak algılandığını" duyduğuna şaşırmış olan Pearce, daha sonra Solzhenitsyn'e, Anglikan Cemaatinde kadın rahiplere emir verme kararının neden olduğu bölünme hakkında ne düşündüğünü sordu. Solzhenitsyn, "Kesinlikle değiştirilmemesi gereken birçok kesin sınır var. Günümüzün kültürel normları arasında bir çeşit bağıntıdan bahsettiğimde, bu gerçekten her şeyin sadece küçük bir kısmı." Solzhenitsyn daha sonra ekledi, "Elbette, kadın rahiplerin gitmenin yolu olduğuna inanmıyorum!"

Edebiyat Kariyeri

Soljenitsin'in romanları hapis ve savaş deneyimlerini anlatır. İvan Denisoviç'in Yaşamında Bir Gün (1962) ve İlk Çember (1964) hapis sahneleri içerir. Kanser Koğuşu (1966) bir hastanede geçmektedir. Hapishane ve hastane imgelerini toplumsal simgeler olarak kullanan yazar, devrimci ideallerle sert politik gerçeklikler arasındaki çelişkiyi gösterir. Kahramanları, tiranlık ve zulüm üzerindeki onurun zaferini belirtir.

Soljenitsin bu bağlamda, Kırmızı Tekerlek adında dört ciltlik uzun bir tarihsel roman tasarlamıştır. Birinci cilt, Ağustos 1914 (1971) 1914'teki I. Dünya Savaşı'nı anlatır. Bu romanın 1917 Ekim Devrimi'nin tarihsel anlamına vurgu yapan genişletilmiş ve düzenlenmiş bir baskısı 1989'da yayımlanmıştır. İkinci cilt, Kasım 1916 1993'te yayımlanmıştır.

1960'ların sonu ve 1970'lerin başında, Sovyet hükûmeti, Soljenitsin'i romanlarında ülkesini küçük düşürdüğü için suçlamış ve 1973'te Paris'te yayınladığı üç ciltlik Gulag Takımadaları, 1918-1956 romanından sonra da bu baskılarını arttırmıştır. Bu kitap, Sovyet hapishane kamplarının bir incelemesiydi. Gulag Takımadaları'nın iki cildi 1975'te, üçüncü cildi de 1976'da yayımlandı. Soljenitsin, Sovyetler Birliği'ndeki son yıllarından Görünmez Müttefikler (1971) ve Meşe ve Dana (1975) otobiyografilerinde bahsetmiştir. 1990'da, Sovyet hükûmeti yazarın vatandaşlığını geri verdi ve Soljenitsin 1994'te Rusya'ya geri döndü. 3 Ağustos 2008'de babasının Moskova'daki evinde kalp yetmezliğinden 89 yaşında öldü. 2007 yılında Rusya devlet başkanı Vladimir Putin kendisine ödül vermiştir.

Eserleri

• İvan Denisoviç'in Yaşamında Bir Gün (1962)
• Nedenin İyiliği İçin (1962)
• Kanser Koğuşu (1968)
• İlk Çember (1968)
• Aşk Kızı ve Masum (1969)
• Ağustos 1914 (1971)
• Gulag Archipelago, 3 cilt (1973-1978)
• Prusya Geceleri (1974)
• Aleksandr İsaevich Soljenitsin, Sovyet Liderlerine Bir Mektup, Collins: Harvill Press (1974)
• Meşe ve Dana (1975)
• Lenin Zürih'te (1975)
• Ölümcül Tehlike: Sovyet Rusya ve Amerika'ya Tehditler Konusundaki Yanlış Kavramlar (1980)
• Kasım 1916 (1983)
• Zafer Kutlamaları (1983)
• Mahkumlar (1983)
• Rusya'nın Yeniden İnşa Etmek (1990)
• Mart 1917 (1995)
• Nisan 1917 (1995)
• Rus Sorunu (1995)
• Görünmez Müttefikler (1997)
• 200 Yıl Hepberaber: 1772'den İtibaren Rus-Yahudi İlişkileri Üzerine (2003)

Kaynakça

• Temel Britannica ansiklopedisi, 10. Basım, Ana Yayıncılık, İstanbul, 1993; 15. Cilt, s. 309-310. ISBN 975-7760-02-01